آیا فیس بوک از مغز کاربران خود سوء استفاده می‌کند؟
هر بار که یک نفر متن یا تصویری را لایک می‌کند یا زیر آن کامنت می‌نویسد، در اصل فیس بوک مغز او را مجبور کرده است اندکی دوپامین ترشح کند. اگر این اتفاق درست باشد باید گفت فیس بوک یک امپراطوری بزرگ راه‌اندازی کرده است که روی ملکول‌های بدن کاربران خود هم تاثیر می‌گذارد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایران، «سین پارکر» سی‌وهشت ساله که مدیریت مرکز سرمایه‌گذاری فیس بوک را برعهده دارد چند روز قبل اعتراف کرد که شبکه اجتماعی آنها بجز یکپارچه کردن مردم، اهداف دیگری از گیج کردن آنها را هم دنبال می‌کند. او هفته گذشته طی نشستی که در فیلادلفیای امریکا برگزار شده بود توضیح داد: روند فکری ما برای تأسیس فیس بوک به این صورت بود: «چگونه می‌توانیم مردم را مجبور کنیم تا حد امکان، بیشترین زمان خود را با بالاترین سطح توجه به ما اختصاص دهند؟»
به‌گفته پارکر، فیس بوک برای آنکه هدف مذکور را محقق کند مطالعات روانشناسانه گسترده‌ای را روی مردم جهان انجام داد و این تحلیل‌های دقیق در اصل از سال 2005 آغاز شد. او گفت هر بار که یک نفر متن یا تصویری را لایک می‌کند یا زیر آن کامنت می‌نویسد، در اصل فیس بوک مغز او را مجبور کرده است اندکی دوپامین ترشح کند. اگر این اتفاق درست باشد باید گفت فیس بوک یک امپراطوری بزرگ راه‌اندازی کرده است که روی مولکول‌های بدن کاربران خود هم تأثیر می‌گذارد.
جاذبه دوپامین
محققان در سال 1957 میلادی از کشف جدیدی در مغز انسان خبر دادند که با نام «دوپامین» معرفی می‌شد. دوپامین یکی از 20 انتقال‌دهنده عصبی در مغز انسان است که در قالب یک ناوگان بزرگ شیمیایی، پیام‌های فوری را از بین نورون‌ها، اعصاب و دیگر سلول‌های مغز عبور می‌دهد تا در اسرع وقت عکس‌العمل فوری گرفته شود. این انتقال دهنده‌های اصلی هر لحظه رد و بدل می‌شوند تا اطمینان حاصل شود که قلب بدرستی کار می‌کند، شُش‌ها سیستم تنفسی را بخوبی هدایت می‌کنند و همه بخش‌ها در حال انجام وظایف خود هستند. در این میان دوپامین مانند یک لیوان آب گوارا در هنگام تشنگی عمل می‌کند و به عبارت علمی‌تر، دوپامین تلاش می‌کند ژن‌های بدن زنده بمانند و مشکلی برای آنها ایجاد نشود. اگر بخواهیم به بیان ساده وظیفه این انتقال دهنده عصبی را در بدن انسان تشریح کنیم می‌توان گفت که دوپامین به ما القا می‌کند تا برای پاسخ دادن به نیازها وعلایق‌مان دست به کار شویم و در نهایت از اقداماتی که در جهت لذت‌های خود انجام می‌دهیم، احساس خوشایند داشته باشیم. «پینترست» از جمله شبکه‌های اجتماعی محسوب می‌شود که از آن به‌عنوان یک دفتر خاطرات آنلاین یاد می‌کنند تا کاربران تصاویر آموزنده خود را در آن به اشتراک بگذارند. اگر این روزها به این شبکه اجتماعی سر بزنید، متوجه می‌شوید که بیشتر کاربران جهان هزاران آلبوم عکس الهام گرفته از نام دوپامین را در آن به اشتراک گذاشته‌اند تا به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم نشان دهند که چگونه از اهمیت این انتقال‌دهنده عصبی باخبر هستند. فروشگاه اینترنتی آمازون نیز هزاران جلد کتاب را به زبان‌های مختلف با این موضوع به فروش می‌رساند و گوگل هم کلمه دوپامین را یکی از صد کلیدواژه محبوب مورد نظر کاربران معرفی کرده است.
«ولفرام شولتز» از مدیران دانشگاه کمبریج که سال‌های طولانی روی دوپامین تحقیق کرده است در این خصوص می‌گوید: «ما یک سیگنال بخصوص را در مغز شناسایی کردیم که نحوه رفتارهای هر یک از ما را توضیح می‌دهد و توجیه می‌کند چرا بخش اعظم عمر خود را صرف یک کار بخصوص می‌کنیم. با این توضیح بخوبی می‌توان تشریح کرد چرا عموم مردم امروز علاقه زیادی به گشت و‌گذار در شبکه‌های اجتماعی دارند و بخش اعظم زمان خود را به این کار اختصاص می‌دهند.»
دوپامین آنلاین
«رامسی براون» بنیانگذار استارتآپ «دوپامین لب» می‌گوید: «سال‌ها پیش از آنکه عرصه فناوری به قدرت برسد، محققان از قابلیت‌های فراوان دوپامین خبر داده بودند. ولی این روزها شبکه‌های اجتماعی بیش از پزشکان و متخصصان علوم زیستی به این انتقال دهنده عصبی توجه می‌کنند و به جرأت می‌توان گفت هیچ کس مانند فیس بوک تا این اندازه از دوپامین و قابلیت‌های آن بهره نبرده است.»
این استارتآپ که از اثرات ترشحات مغزی در دنیای دیجیتال بخوبی مطلع است، سرویس جدیدی را با نام «رندومنِس» در اختیار کاربران می‌گذارد که به کمک آن می‌توانند رفتار خود را در هر یک از اپلیکیشن‌های مختلف نصب شده روی گوشی هوشمند کنترل کنند. به‌عنوان مثال زمانی که یک اپلیکیشن اجرا می‌شود این سرویس می‌تواند همه رفتارهای کاربر را به‌صورت لحظه به لحظه مورد تحلیل قرار دهد و در پایان دوره‌های زمانی مشخص اعلام کند که او تا چه اندازه به‌صورت تصادفی سراغ اپلیکیشن رفته است یا ابزار مربوطه تا چه اندازه باعث تشرح دوپامین در مغز او شده است تا کاربر از حضور طولانی در اپلیکیشن احساس رضایت کند و این رفتار را بارها و بارها تکرار کند.
براون در خصوص این سرویس توضیح داد: «به‌عنوان مثال زمانی که از اپلیکیشن فیس بوک خارج می‌شوید سرویس مذکور نتایج حاصل از تحلیل‌های خود را به سیستم مرکزی ما انتقال می‌دهد و در آن واحد به‌کاربر اعلام می‌کند که تا چه اندازه شیفته اپلیکیشن بوده یا اینکه رفتار مناسبی را نشان داده است».
استارتآپ «دوپامین لب» برای آنکه عملکرد مغز کاربر هنگام استفاده از اپلیکیشن‌ها را تحلیل کند از هوش مصنوعی و سیستم‌های یادگیری ماشینی بهره می‌برد و به مرور زمان می‌تواند کاربر را تشویق کند تا در مقابل هر کدام از اپلیکیشن‌ها رفتارهای بهتر و مناسب‌تری نشان دهد.
مهندسی متقاعدکننده
کارشناسان از بروز نوعی اتفاق در دنیای فناوری خبر می‌دهند که از آن به‌عنوان «مهندسی متقاعدکننده» یاد می‌شود. این اتفاق در ساخت نسل جدید گوشی‌های هوشمند، خدمات نوین شبکه‌های اجتماعی و... دیده شده است تا به‌عنوان مثال کاربر متقاعد شود برای مدت طولانی در گوشی خود حضور داشته باشد و هر بار که قفل آن را باز می‌کند زمان بیشتری به گشت و‌گذار در بخش‌های مختلف آن اختصاص دهد. به همین شکل فیس بوک با تحلیل‌های دقیق روانشناختی روی مردم، محرک‌هایی را در شبکه اجتماعی خود جاسازی کرده است تا کاربر پس از ورود به آن متقاعد شود زمان بیشتری را به ادامه حضور در آن اختصاص دهد و پس از این اتفاق هم رضایت کامل داشته باشد. این فرآیند معمولاً در افرادی که انواع مختلف مخدرها اعتیاد دارند به همین شکل مشاهده می‌شود.
باید توجه داشته باشیم گونه‌های متفاوت مواد مخدر از جمله کوکائین، نیکوتین، الکل و... به صورت مستقیم روی سیستم دوپامین تأثیر می‌گذارند و با ترشح هرچه بیشتر آن بیش از حد معمول باعث می‌شوند فرد تمایل بیشتری به مصرف مخدر داشته باشد. استفاده زیاد از این مخدرها باعث می‌شود مغز فرد آنها را به‌عنوان یک پاداش در مقابل ترشح دوپامین تعریف کند و همین اتفاق افراد را تحریک می‌کند با فاصله زمانی کمتر سراغ ماده مخدر بروند. با این توضیح فرد هرچه بیشتر از ماده مخدر استفاده می‌کند، جدا کردن او از مخدر دشوارتر می‌شود. در جریان استفاده از فیسبوک و دیگر شبکه‌های این اتفاق به صورت مشابه دنبال می‌شود.
«براون» که به‌صورت ویژه تولید ابزارهای کاربردی را زیر نظر دارد، اعتراف می‌کند که اخلاقیات در جریان ساخت اپلیکیشن‌های جدید جایگاه ویژه‌ای ندارد و شرکت‌های توسعه‌دهنده نرم افزار بدون آنکه به کاربران توجه کنند، سعی دارند آنها را بیش از پیش به خود وابسته کنند. هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای جهان مراکز رسمی ترک اعتیاد به فناوری راه‌اندازی شده است و بسیاری از پزشکان روی این مسأله تأکید دارند که باید به‌صورت جدی به این مسأله توجه شود تا اعتیاد به گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی به بحران اصلی دهه آتی تبدیل نشود.
