تردید بر سر واقعی بودن پیشرفت‌های تاپی
عملیات اجرایی تاپی در افغانستان چند روز پیش کلید خورد، طالبان از این پروژه حمایت کرد و مقامات کشورهای ترکمنستان، پاکستان و هند همه در این مراسم حاضر شدند.
به این ترتیب روی کاغذ همه‌چیز مهیای پیش‌روی این پروژه به نظر می‌رسد. اما در عمل همچنان علامت سوال‌هایی پیش روی این پروژه که رقیب خط لوله صادراتی گاز ایران به پاکستان به حساب می‌آید، وجود دارد. در این گزارش به این سوال‌ها پرداخته‌ایم.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل، تاپی خط لوله‌یی 1.814 کیلومتری است که از میدان بزرگ گازی گالکینیش در ترکمنستان آغاز و در شهر نظامی فزیلکا در ایالت پنجاب هند به پایان می‌رسد. این خط لوله قادر است تا 33 میلیارد مترمکعب گاز در سال را منتقل کند. از این میزان هند و پاکستان هر یک بالغ بر 14میلیارد مترمکعب را خریداری می‌کنند و 5میلیارد مترمکعب باقیمانده سهم افغانستان خواهد بود.
این روزنامه در شماره 3 روز پیش خود شرح مفصلی از مراسم شروع به ساخت این پروژه در افغانستان ارائه کرد. رییس‌جمهور اشرف غنی برای این مراسم ابتدا به ترکمنستان رفت تا در مراسم به پایان رساندن ساخت خط لوله در خاک همسایه افغانستان شرکت کند. هر چند عکسی از این ملاقات منتشر نشده است. در بازگشت وی به خاک افغانستان، وی عملیات اجرایی پروژه در خاک کشورش را کلید زد تا آغازی بر پایکوبی در هرات باشد.
افغانستان، پاکستان و هند تشنه گاز هستند و ترکمنستان تشنه درآمد حاصل از آن. از همین رو، این 4 کشور در این چند روز تمام دلایل ممکن برای شادی و عدم توجه به چالش‌های جدی این پروژه را دارند. با اینکه جز ترکمستان دیگر کشورهای دخیل در پروژه هنوز کار ساخت خط لوله را شروع نکرده است، امید می‌رود این پروژه تا سال 2020 به اتمام برسد.با این همه ابهام‌هایی در خصوص وضعیت تاپی وجود دارد، خبرگزاری اوراسیانت می‌نویسد که عدم شفافیت رسانه‌های دولتی ترکمن در مورد پیشرفت پروژه و اجازه نیافتن هیچ روزنامه‌نگار بین‌المللی برای بازدید از محل ساخت خط لوله، تردیدهای بسیاری در مورد اتمام ساخت و ساز در خاک ترکمنستان را به اذهان متبادر کرده است. همچنین ترکمنستان به تنهایی از پس هزینه 10میلیارد دلاری ساخت پروژه بر‌نمی‌آید؛ به خصوص اینکه تقبل 85درصد سرمایه لازم برای پیشبرد خط لوله با رهبری کنسرسیوم ساخت خط لوله تاپی یعنی شرکت دولتی ترکمن گاز است. از سوی دیگر این کشور به دلیل سوءمدیریت اقتصادی و کاهش جهانی قیمت انرژی، تمام علائم ورشکستگی را در خود دارد. سایر اعضای کنسرسیوم یعنی شرکت گاز افغانستان، شرکت سیستم‌های گاز داخلی پاکستان و شرکت گیل هند همگی در مورد مخارج خود در پروژه به اندازه ترکمنستان محافظه‌کاری به خرج داده و تا حد امکان پرده‌پوشی پیشه کرده‌اند.
از اخبار موجود در مورد منابع مالی این پروژه باید به اظهارنظر مقامات ترکمن در اکتبر 2016 مبنی بر استقراض 700میلیون دلار از بانک توسعه اسلامی واقع در جده برای پیشبرد تاپی اشاره کرد. به گزارش اوراسیانت، امید می‌رود که مابقی وجوه لازم برای پروژه از بانک توسعه آسیا تامین شود. هیات‌مدیره این بانک در سال گذشته سیاست همکاری 5 ساله‌یی را مورد تایید قرار دادند که یکی از اهداف آن مساعدت در پروژه خط لوله افغانستان بود. این بانک در اظهارنظری بدون اشاره به ارقام و آمارهای مالی نوشت: «در مسیر پیش‌رو بانک توسعه آسیا از طریق تامین مالی سهامداران شرکت ساخت خط لوله تاپی، افزایش اعتبار، ارائه وام‌های غیردولتی و مشاوره مالی مشارکت خواهد کرد.»
از ترکیه تا عربستان؛ شرکای تاپی
موضوع ملیت و هویت شرکایی که در کنسرسیوم سازنده تاپی حضور دارند نیز تاکنون هرگز شفاف نشده است. به گزارش آذرنیوز، چندی پیش در ملاقاتی میان رییس‌جمهوری ترکمنستان و رییس یکی از بزرگ‌ترین هلدینگ‌های کشور ترکیه، احمت چالیک صحبت خط لوله گاز تاپی به میان آمد و طرف ترک ابراز تمایل کرد تا در این طرح با کشور ترکمنستان همکاری کند. پیش از این نیز شرکت‌های ترک در پروژه‌های حمل و نقل، ارتباطات، کشاورزی، ساخت و ساز، مدیریت منابع آبی، سوخت و انرژی در کشور ترکمنستان فعال بوده‌اند. هم‌اکنون یکی از این طرح‌های مشترکی که مورد توجه هلدینگ چالیک قرار گرفته، ساخت خط انتقال نیرو 500 کیلوواتی در طول خط لوله گاز تاپی است.
تنها ترکیه به دنبال همکاری در خط لوله مهم منطقه نیست. ترکمنستان اعلام کرده است که عربستان سعودی نیز نسبت به سرمایه‌گذاری عظیم در تاپی متعهد است. بنا بر این گزارش، معاون نخست‌وزیر و مسوول بخش انرژی ترکمنستان ماکسات بابایف در جلسه‌یی گفته است که این سرمایه‌گذاری از منبع صندوق توسعه سعودی تامین خواهد شد. همچنین قوربان‌اوغلی بردی‌محمداف رییس‌جمهور این کشور نیز در تایید صحبت‌های بابایف اظهار داشت: «ترکمنستان و عربستان سعودی هر دو دارای منابع عظیم طبیعی هستند و همین موضوع شرایط را برای همکاری‌های بین دو کشور در حوزه‌های مختلف به خصوص انرژی مهیا می‌کند. با این همه اوراسیانت مدعی شده که صندوق توسعه سعودی، تماس‌ها برای تایید یا تکذیب همکاری این کشور با ترکمنستان در پروژه خط لوله تاپی را بی‌پاسخ گذاشته است. همین‌طور مقامات ترکمن نیز در مورد میزان همکاری عربستان در پروژه تاپی و نوع این همکاری‌ها را سربسته گذاشته‌اند.»
آینده بازار گاز ایران در ابهام
حتی اگر خط لوله تاپی تا اینجای کار با موفقیت پیش رفته باشد، موانعی در راه اجرایی شدن آن وجود دارد. یکی از عواملی که از نگاه بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران می‌تواند خطری جدی برای این پروژه باشد، سختی ایجاد تفاهم میان دو رقیب دیرپای منطقه‌یی یعنی پاکستان و هند است. زنگنه در این باره به ایرنا گفته است: موانعی در راه ساخت این خط لوله وجود دارد، زیرا کسی که بتواند بین پاکستان و هند تفاهم ایجاد کند، کار بسیار دشوار و مهمی را انجام داده است.
پشت بدبینی مقامات ایرانی شاید دلیلی بیش از نامساعد بودن ژئوپلیتیک منقطه‌یی که تاپی از آن می‌گذرد، وجود داشته باشد. خط لوله تاپی رقیبی برای فروش گاز ایران است؛ گازی که امکان رسیدن به شبه قاره هند را دارد. این رویا قرار بود با احداث خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان تحقق یابد. احداث این خط لوله مدت‌ها محور مذاکرات مقامات دو کشور بود تا اینکه در نهایت و بعد از تاخیر بسیار و با وجود مخالفت‌های پی در پی امریکا، مراسم احداث خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان موسوم به «خط لوله صلح» بین آصف علی زرداری رییس‌جمهوری وقت پاکستان و محمود احمدی‌نژاد رییس‌جمهوری سابق ایران به امضا رسید.
خط لوله گاز در بخش ایرانی آن تقریبا تا نزدیک مرز پاکستان تکمیل شده اما در آن سوی مرز هیچ اقدامی صورت نگرفته است. طبق برخی ادعاها پیش از امضای قرارداد نیز مقامات امریکایی از طرق مختلف به اطلاع پاکستان رسانده بودند که امضای این توافقنامه می‌تواند با مشکلاتی به ویژه در چارچوب تحریم‌های امریکا علیه ایران مواجه شود. از طرفی خبرگزاری پاکستانی دان از تحرکات عربستان سعودی برای مخدوش کردن اعتبار اجرایی این قرارداد پرده برداشته است. اما در آن برهه مقامات پاکستان بر این نکته تاکید داشتند که این توافقنامه بر اساس نیازهای ملی پاکستان است و مقامات امریکایی این‌گونه نیازها را درک خواهند کرد. از سوی دیگر البته امضای این قرارداد در آن زمان که ایران تحت تحریم‌های شدید و بی‌سابقه امریکا قرار گرفته بود، برای مقامات تهران می‌توانست برگ برنده‌یی باشد. اما سیر حوادث سرنوشت متفاوتی را برای خط لوله گاز ایران پاکستان رقم زد تا نیم‌نگاه پاکستان بر وعده بزرگ شمالی یعنی تاپی متمرکز بماند.
حتی اگر خصومت دیرین هند و پاکستان را در معادله وارد نکنیم، عبور نفت از افغانستان خود چالشی برای این پروژه است. اعلام حمایت طالبان از این پروژه در کنار وعده اشرف غنی برای محافظت چندین هزار نفری از خط لوله، هر چند خبری مهم بود اما باعث نشده است که نگرانی‌ها پیرامون امنیت پروژه آن‌هم در منطقه‌یی که گروه‌های جهادی بر سر حکومت هم در رقابت هستند به‌طورکامل از بین برود.
تمام اینها اما تسلی خاطری برای ایران نیست. ایران تاکنون 900کیلومتر خط لوله در خاک خود را برای انتقال گاز به پاکستان توسعه داده ولی پاکستان بی‌اعتنا به قرارداد انتقال گاز در پی تامین گاز از منبعی دیگر است. از طرف دیگر نیاز کنونی پاکستان به گاز با امضای قرارداد 15ساله واردات گاز طبیعی مایع LNG با قطر در سال 2015 تا حدی تامین شده است. همین موضوع بعضی از کارشناسان را به این نتیجه رسانده که با وجود قول پاکستان برای اتمام پروژه انتقال گاز ایران-پاکستان، IP تا دو سال آینده قیمت پایین LNG می‌تواند بر اکراه پاکستان نسبت به ادامه کار با ایران بیفزاید و عهدشکنی دوباره این کشور را در پی داشته باشد. از همین‌رو شاید ابراز تردید زنگنه نسبت به اتمام و عملیاتی شدن تاپی حتی در صورت تحقق یافتن، تقاضای انرژی پاکستان را به سمت عرضه ایران متمایل نکند.
رسانه پاکستانی: اختلافات تهران و اسلام آباد در مورد «خط لوله گاز» افزایش یافت
روزنامه «نوای وقت» پاکستان نوشت: ایران، پاکستان را به همکاری نکردن در تکمیل طرح خط لوله گاز متهم کرده و در این خصوص اختلافات دو کشور افزایش یافته است.
روزنامه اردو زبان نوای وقت پاکستان روز گذشته در سرمقاله‌یی با عنوان«خط لوله و اختلافات ایران و پاکستان» نوشت: منابع دیپلماتیک می‌گویند که پاکستان برای منصرف کردن ایران در مراجعه به دادگاه عالی تلاش می‌کند درحالی که ایران می‌تواند برای دریافت غرامت بیش از یک میلیارد دلاری از پاکستان به دادگاه بین‌المللی شکایت کند.
در این سرمقاله آمده است: ایران به دلیل تاخیر در تکمیل طرح خط لوله از سوی پاکستان به ستوه آمده و این درحالی است که سهم احداث خط لوله در خاک خود را به پایان رسانده است اما طرف پاکستانی هنوز سهم خود را تکمیل نکرده که به نظر می‌رسد دلیل آن فشارهای امریکا بوده است.
«پس از لغو تحریم‌های ایران به طور اصولی نباید مانعی در مسیر اجرای قراردادهای همکاری میان ایران و پاکستان پیش می‌آمد ولی طرح خط لوله همچنان در وضعیت قبلی خود قرار دارد. ایران حتی پیشنهاد مشارکت برای ساخت خط لوله در خاک پاکستان را نیز ارائه کرده است اما حاکمانی که در پاکستان ادعای استقلال و عدم حرف‌شنوی از امریکا دارند، سکوت کرده‌اند.»
نوای وقت نوشت: جمعیت پاکستان درحال افزایش است و همزمان نیاز به انرژی نیز در کشور رو به افزایش است، خط لوله گاز تاپی قرار است تا سال 2029 تکمیل شود که حضور هند در این طرح، آینده آن را مبهم کرده که همین موضوع نیز اثبات می‌کند، تکمیل طرح تاپی نمی‌تواند از اهمیت و نیاز به خط لوله گاز ایران بکاهد.
این روزنامه نوشت: مسوولانی که درخصوص طرح خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان سهل‌انگاری و عدم مسوولیت نشان داده‌اند همان افرادی هستند که اصلا به فکر مردم و کشور نیستند. این روزنامه به مسوولان پاکستانی توصیه کرد، بهتر است بدون اتلاف وقت، مذاکره با ایران را آغاز کنند و همزمان عملیات احداث خط لوله و تکمیل طرح گاز نیز شروع شود. نوای وقت نوشت: باید ایران را راضی کرد چراکه برای منافع ملی و جلوگیری از پرداخت غرامت این روش بهتر است و باید به فکر مردم و کشور پاکستان باشیم.
