چرخ‌هایی که آسمان کلانشهرها را آبی می‌کنند
پیشرفت جوامع بشری و شیب تند شهرنشینی همراه با ساخت و واردات انواع خودروها پیامدهای تلخی همچون آلودگی هوا و ترافیک‌های سنگین و کلافه‌کننده‌ای را برای شهروندان به‌همراه داشته است.
به گزارش اقتصادآنلاین، ایران نوشت: در سال‌های اخیر آلودگی هوا بر کلانشهرها چنبره زده و علاوه بر ایجاد اختلال در زندگی شهروندان، سلامت آنها را نیز به مخاطره انداخته است. برای حل این معضل مدیران کلانشهری چون تهران که چند سالی است نیمه دوم سال را با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند راهکارهایی مانند اجرای طرح زوج و فرد از در منزل، تعطیلی مدارس و... را پیش گرفتند، اما این راهکارها هم نتوانسته بر این مشکل فائق آید، در میان تمام راه حل‌های ناکارآمد و موقتی شاید بتوان گفت یکی از بهترین راهکارها، ترویج «فرهنگ دوچرخه سواری» است، فرهنگی که متأسفانه در کشور ما با وجود استفاده در گذشته امروز مغفول مانده است. در دوره قبلی مدیریت شهری طرحی از سوی شهرداری تهران درجهت ترویج این فرهنگ به اجرا درآمد، اما همین طرح که می‌شد آن را به‌عنوان ترافیک سبز بسط و گسترش داد کم کم با بی‌توجهی مسئولان ذیربط به دست فراموشی سپرده شد و حتی خط‌های سبزرنگ ویژه عبور دوچرخه سواران نیز بی‌رنگ شده‌اند و متأسفانه در دور جدید مدیریت شهری نیز به‌عنوان یک طرح بلاتکلیف روی زمین باقی مانده است.
درحالی‌که شهرداری تهران در راستای اجرای این طرح هنوز برنامه‌ای ارائه نداده است، کیومرث کلانتری، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران ضمن تأکید بر تأثیر فعال شدن زیرساخت‌های الکترونیک در کاهش آلودگی هوای تهران گفته است: توسعه فرهنگ استفاده از دوچرخه در پایتخت در کاهش آلودگی و حمل ونقل درون شهری نقش پررنگی را ایفا خواهد کرد. تجربیات سایر کشورها هم در این زمینه نشان می‌دهد این وسیله حمل و نقل ارزان و دوستدار محیط زیست در کاهش آلودگی هوا نقش بسزایی دارد.
بررسی‌های انجام شده در سایر نقاط جهان هم دال بر اهمیت آن در بین مردم و مدیران شهری است چرا که برخی از کشورهای خارجی روی چنین طرح‌هایی سرمایه گذاری کلانی می‌کنند و حتی برای رفاه حال دوچرخه سواران سعی دارند موانع موجود را از سر راه بردارند. البته باید گفت برخی از کشورها از دیرباز استفاده از دوچرخه را در سیستم حمل و نقل خود گنجانده بودند، اما اخیراً با توجه به مشکلات زیست محیطی و تحرک نداشتن شهرنشینان روی بسط و گسترش آن متمرکز شده‌اند. از جمله جاهایی که استفاده از دوچرخه در آن بسیار رواج پیدا کرده است می‌توان به کیپ تاون، شانگهای و ملبورن اشاره کرد. کارشناسان محیط زیست، سیاستمداران و متخصصان حوزه رسانه در اقصی نقاط جهان با مطالعه بر این موضوع به این نتیجه رسیده‌اند که استفاده از این وسیله حمل و نقل ارزان قیمت و سبک می‌تواند علاوه بر حفظ سلامت افرادی که دنیای ماشینی کم تحرک‌شان کرده است بر کاهش آلودگی هوا و بار ترافیکی و حتی هزینه رفت و آمد نیز مؤثر واقع شود.
آنها بر این باورند رونق دوچرخه سواری به پویایی و جنب و جوش در شهرها نیز کمک می‌کند و حتی آن را در زمینه رونق صنعت گردشگری هم تأثیر‌گذار می‌دانند، بنابراین در همین راستا به‌گردشگران دوچرخه می‌دهند که همین خوشفکری بسیاری از مسافران را به‌سمت کشورهایشان می‌کشاند.
کشورهای علاقه‌مند به ترویج فرهنگ دوچرخه سواری علاوه بر سرمایه‌گذاری دولتی به مشارکت بخش خصوصی نیز تمایل دارند. این کشورها زیربناهای دوچرخه سواری را بخوبی فراهم می‌کنند و عواملی همچون چشم‌انداز محلی، شرایط جوی، زیرساخت‌های دوچرخه سواری و استفاده از فضاهای شهری را مورد بررسی و بحث قرار می‌دهند. مسئولان و کارشناسان مربوطه معتقدند دو عامل سطح ناهموار و شیب دار و شرایط جوی در موفق نبودن این طرح بیشتر می‌تواند تأثیر‌گذار باشد، بنابراین برای حل آنها سعی می‌شود تدابیری اندیشیده شود تا توجه شهروندان را از سمت خودرو به دوچرخه جلب کنند و زیرساخت‌های خود را با فرهنگ دوچرخه سواری همراه کنند، به‌عنوان نمونه در یکی از شهرهای هلند در خیابان‌هایی که شیب دارد و دوچرخه سواری را با مشکل مواجه می‌کند وسیله‌ای در کنار پیاده رو تعبیه شده است که دوچرخه سوار را بدون آنکه رکاب بزند به قسمت بالایی خیابان انتقال می‌دهد این در حالی است که مهم‌ترین دلیل شکست طرح خانه‌های دوچرخه در تهران، توجه نکردن به شیب خیابان‌ها بود. به‌همین خاطر بسیاری از خانه‌های دوچرخه‌ای که در مناطق شمالی پایتخت راه‌اندازی شده بود بسته شد.
نتایج مطالعات انجام شده در این زمینه نیز نشان می‌دهد آب و هوای گرم و خشک، شهروندان را به دوچرخه سواری تشویق می‌کند، اما در مقابل رطوبت، باران و وزش باد شدید هم تعداد دفعات استفاده از دوچرخه را در میان شهروندان کاهش می‌دهد، با وجود این معضل برخی کشورها سعی دارند با اتخاذ تدابیر جدیدی اثر شرایط نامطلوب آب و هوایی را تقلیل دهند.
استفاده از روش‌های نوآورانه و خلاق مورد آزمایش قرار گرفته در زمینه توسعه فرهنگ دوچرخه سواری در سراسر جهان هم می‌تواند منجر به زنده شدن فرهنگ دوچرخه سواری در کشور ما شود و این فرهنگ دیرینه، اما فراموش شده را تکانی دهد. برخی کشورها مسیرها و معابر مخصوص تردد دوچرخه‌ها را حتی در جاده‌ها در نظر گرفته‌اند و برای این وسیله حمل و نقل کاهنده آلودگی هوا هم مانند خودروها پارکینگ و جای پارک درنظر گرفته‌اند. همچنین تراکم ایستگاه‌های دوچرخه سواری و تعبیه خانه‌های دوچرخه در مکان‌های کلیدی مانند مراکز تجاری، کنار ایستگاه‌های اتوبوس و مترو، دانشگاه‌ها و مدارس و پرداخت الکترونیکی کرایه آن نیز روش دیگری در جهت ترغیب مردم برای استفاده از این وسیله نقلیه است. اگر دولت‌ها و سیاستمداران برنامه‌های کاربردی و اصولی را اجرایی نکنند دچار عقبگرد خواهند شد و دوچرخه سواری به همان آخر هفته‌ها و تعطیلات خلاصه خواهد شد و مردم همچنان از خودرو استفاده خواهند کرد و این یعنی پابرجایی مشکلات بار ترافیکی و آلودگی هوا و....
قوانین تصویب شده در جهت حفظ سلامت و ایمنی دوچرخه سواران نیز بسیار حائز اهمیت است؛ قوانینی مانند استفاده از کلاه ایمنی که اکثر شهرهای استرالیا آن را در دهه 1990 پذیرفته‌اند، اما از طرفی برخی از قوانین هم منجر به روند نزولی علاقه شهروندان به دوچرخه سواری می‌شود مانند قانونی که در حال حاضر در استرالیا حاکم است، اگر یک ماشین و دوچرخه با هم تصادف کنند شخص دوچرخه سوار باید بی‌گناهی خود را در شرکت بیمه مربوط به خودرو ثابت کند در غیراین‌صورت پرونده به دادگاه مدنی ارجاع داده می‌شود. در مقابل کشورهایی مانند هلند و دانمارک برای حفاظت از جان دوچرخه سواران قانون‌های سختگیرانه تری دارند که تحت این قوانین به‌عنوان نمونه در تصادفات خودرو و دوچرخه راننده به‌طور پیش فرض مقصر است که همین امر منجر می‌شود رانندگان نسبت به دوچرخه سواران محتاط تر عمل کنند. برخی از کشورها نیز نرخ پایین کرایه دوچرخه یا رایگان بودن دوچرخه سواری را در ماه‌های اولیه از کلیدهای موفقیت در راستای اجرای این طرح می‌دانند.
چرا دوچرخه سواری در تهران متوقف شد؟!
ایجاد خطوط دوچرخه سواری در تهران به حدود 7 سال پیش بر می‌گردد. همان وقتی که تشکری هاشمی، معاون شهردار سابق در یک هیاهوی رسانه‌ای از اختصاص محدوده ویژه دوچرخه سواری در مناطق 22 گانه تهران خبر داد.همان روزهایی که شوق استفاده از یک وسیله ارزان و پاک به جای خودروها، نوید یک شهر سالم را به‌شهروندان تهرانی می‌داد. خیلی‌ها از آن روز خودشان را آماده کرده بودند تا شهر برایشان، فرش سبزی پهن کند و به‌جای سلطه خودروهای غول پیکر، مسیری برای عبور دوچرخه‌های سبک آماده شود. اتفاقاً این رؤیا تا حدی هم محقق شد. چند وقت بعد، خطوط سبز سر از خیابان‌های تهران درآورد. مسیرهای ویژه دوچرخه سواری که راه را برای تردد دوچرخه سواران نشان می‌داد، اما هنوز فرهنگ دوچرخه سواری غالب نشده، صدای انتقاد‌ها بلند شد. یکی از همین مسیرهای ویژه، خیابان کریمخان در منطقه 6 بود. برخی که حرفه‌ای این کار بودند وقتی در مسیرها شروع به رکاب زدن می‌کردند، متوجه می‌شدند که انتهایی برای آن در نظر گرفته نشده یا پس ازطی مسیری به تقاطع اتوبوس‌ها و تاکسی برمی خوردند و مسیر دیگری برای ادامه راه شان تعبیه نشده بود. حتی خیلی‌ها معتقد بودند که شرایط جغرافیایی انتخاب مسیرها درست نبوده و شیب‌های تند و سطوح ناهموار اجازه نمی‌دهد که دوچرخه سواران براحتی رکاب بزنند. حتی این مسیرها برایشان خطرناک هم خواهد بود. نبود پارکینگ برای پارک دوچرخه‌ها و فرهنگ شهری که خودروها درآن جولان می‌دادند، عملاً این طرح نمادین را به حاشیه کشاند. برخی معتقد بودند که تنها بعضی مناطق مثل منطقه 8 برای این کار جوابگوست و اینکه در کل تهران، به فکر راه‌اندازی خطوط باشیم، به صرفه نیست. حتی محمد علیخانی، عضو شورای پنجم هم در مصاحبه‌ای این طرح را یک طرح شکست خورده اعلام کرده و گفته بود که این دوچرخه‌ها به شکل ضایعات به پارکینگ خلیج فارس شهرداری منتقل شده‌اند. این درحالی بود که برخی اعضای شورای چهارم معتقد بودند که از این طرح استقبال بسیاری شده و از این طرح به‌عنوان یکی از طرح‌های ویژه شهردار سابق نام می‌بردند! البته ابوالفضل قناعتی، عضو کمیته حمل و نقل دوره قبل بر خلاف سایرین امید چندانی به این طرح نداشت و معتقد بود که این طرح در معابر کم عرض تهران جواب نمی‌دهد! نگاه خودرو محور برشهری مثل تهران، البته موجب شده بود تا شهروندان تهرانی بیش از آنکه به فکر دوچرخه سواری در هوای آلوده و خیابان‌های پر ترافیک تهران باشند، به‌دنبال خرید یک خودرو برای عبور از تونل‌ها و بزرگراه‌هایی باشند که با بودجه‌های میلیاردی، جیب شان را خالی کرده‌اند. این درحالی است که حالا در همه دنیا، مسیرهای ویژه دوچرخه سواری بر ساخت بزرگراه‌ها و تونل‌های شهری اولویت پیدا کرده و شهر بیش از آنکه در دست خودروها باشد در دست عابران پیاده است! تهران البته پیست‌های دوچرخه سواری کم ندارد از پارک جنگلی چیتگر گرفته تا سرخه حصار و بوستان ولایت، علاقه‌مندان دوچرخه سواری البته کم نیستند، خیلی‌ها از هر منطقه‌ای ساعت ها در ترافیک می‌مانند تا به شوق دوچرخه سواری به این پارک ها برسند. اما این ایده‌ها تنها تفریحی است و دوایی از آلودگی بی‌پروای تهران کم نمی‌کند. تهران امروز، بیش از باد و باران برای کاهش آلودگی به طرح‌های جدید خلاقانه‌ای نیاز دارد که علاوه بر سلامت مردم، جانشان را هم حفظ می‌کند.
