سه هدف سعودی از اصلاح برجام
همزمان با فشارهای آمریکا علیه برجام و فعالیت‌های موشکی ایران، وزیر خارجه عربستان سعودی نیز با طرح این ادعا که ایران از حوثی‌ها حمایت موشکی می‌کند، خواستار اصلاح توافق هسته‌ای شد.
تحلیلگران و کارشناسان بر این اعتقادند که عربستان سعودی از مجرای این طرح به دنبال سه هدف اساسی فشار موشکی، محدود کردن نفوذ منطقه‌ای ایران و هسته‌ای شدن عربستان است که پروژه سعودی در منطقه بر مبنای آن قرار گرفته است.
در همین ارتباط، عادل‌‌الجبیر در دیدار با همتای بلژیکی خود در بروکسل با ادعای اینکه ایران از حوثی‌ها حمایت می‌کند تا عربستان را مورد هدف قرار دهند، مدعی شد: «ایران به دلیل نقشی که در لبنان، یمن و سوریه ایفا می‌کند، بزرگترین منبع خطر در منطقه به شمار می‌رود.» به گزارش دنیای اقتصاد، جبیر درباره بحران یمن مدعی شد: «عربستان به بیش از یک میلیون یمنی پناه داد و تلاش می‌کند تا یمن به دست ایران و حزب‌الله سقوط نکند.» او درباره توافق هسته‌ای نیز اظهار کرد: «توافق هسته‌ای ایران نیازمند اصلاح است تا ایران نتواند اورانیوم غنی‌سازی کند.» وزیر خارجه بلژیک نیز در این دیدار گفت: «توافق هسته‌ای ایران همچنان بهترین توافق و اجرای آن مهم است و ما درباره موشک‌های بالستیک و جنگ‌های منطقه با ایران گفت‌وگو خواهیم کرد.» قبل از این نیز دفتر فدریکا موگرینی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد که او روز دوشنبه با عادل الجبیر وزیر امورخارجه عربستان سعودی در بروکسل مقر اتحادیه اروپا دیدار و دو طرف درباره آخرین تحولات منطقه و جهان از جمله سوریه، عراق، یمن، لبنان، برنامه جامع اقدام مشترک، شورای همکاری خلیج فارس و برجام رایزنی و گفت‌وگو کردند. همزمان با تلاش‌های عربستان، بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل در جریان دیدار از هند، بار دیگر به حمایت از مواضع رئیس‌جمهور آمریکا درباره توافق هسته‌ای ایران پرداخت و از کشورهای اروپایی خواست این توافق را مطابق با درخواست او اصلاح کنند.
او که در سفر به هند در جمع خبرنگاران اسرائیلی صحبت می‌کرد، اضافه کرد: «لازم است آنها تغییراتی اعمال کنند که مانع از پیشروی بدون مشکل ایران به سمت سلاح‌های هسته‌ای شود. برجام در حال حاضر، اجازه این کار را می‌دهد.» بلومبرگ نوشته نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، در دیدار با همتای هندی‌اش هم به‌طور مفصل ادعاها درباره تلاش ایران برای تثبیت حضور نظامی خود در سوریه را تکرار کرد. پیش‌تر دونالد ترامپ روز جمعه ۲۲ دی ماه رفع تحریم‌های ایران را برای یک دوره چهار ماهه دیگر تمدید کرد، اما گفت این می‌تواند آخرین باری باشد که این کار را می‌کند، مگر آنکه کشورهای اروپایی و نمایندگان کنگره آمریکا اصلاحات مدنظر او را در برجام ایجاد کنند. در واکنش به این اظهارات، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران تاکید کرد: «برجام قابل‌مذاکره مجدد نیست.» وزیر خارجه روسیه نیز در واکنش به اظهارات ترامپ گفت: «از بین بردن توافق هسته‌ای ایران آثار منفی بر گفت‌وگوها با رهبر کره‌شمالی درباره مساله هسته‌ای این کشور دارد.» کارشناسان این اقدامات هماهنگ آمریکا، اسرائیل و اخیرا عربستان سعودی را در راستای فشار مشترک بر ایران می‌دانند که اصلاح برجام به‌خصوص بند مربوط به پایان نظارت‌ها موسوم به غروب، فشار موشکی و محدود کردن نفوذ منطقه‌ای تهران سه هدف مشترک واشنگتن، تلاویو و ریاض است.
فشار موشکی
یکی از اصلی‌ترین اهداف عربستان سعودی در پروژه فشار بر ایران از مجرای طرح اصلاح توافق هسته‌ای، به توانمندی‌های موشکی ایران باز می‌گردد. ادعای اصلی عادل الجبیر در جریان دیدار با همتای بلژیکی‌اش نیز به حمایت‌های موشکی ایران از حوثی‌های یمن مربوط است که نشان می‌دهد نگرانی اصلی ریاض معطوف به فعالیت‌های موشکی تهران است. مقامات سعودی در تلاش هستند تا با ارتباط دادن موضوع موشک‌های ایران به برجام و همچنین قطعنامه ۲۲۳۱، زمینه را برای طرح موضوع موشکی به‌عنوان تهدید اصلی ثبات منطقه‌ای، فراهم کنند. زمینه‌ای که پیش‌تر آمریکایی‌ها با به راه انداختن شوی موشکی در سطح بین‌المللی و همراه کردن برخی بازیگران همچون فرانسه، اسرائیل و برخی دولت‌های عربی آن را به پیش برده و عربستان نیز به‌عنوان قطعه‌ای دیگر از این پازل نقش‌آفرینی می‌کند. اگرچه نگرانی‌های عربستان از آنچه تهدیدات موشکی ایران در سطح منطقه‌ای خوانده می‌شود به مراتب بیشتر از دیگر بازیگران است، چرا که عربستان به دلیل نزدیکی ژئوپلیتیک، کانون‌های بحران همچون یمن و موضوع رقابت‌های منطقه‌ای در حلقه اول این تهدیدات مطرح است. بنابراین طرح اصلاح برجام در واقع پوششی است برای فشار بر فعالیت‌های موشکی ایران که دغدغه اصلی ریاض در سطح منطقه است.
تحدید نفوذ منطقه‌ای
به موازات فشار موشکی به‌عنوان دغدغه راهبردی عربستان، مساله سد کردن نفوذ منطقه‌ای ایران نیز مطرح می‌شود. در چند سال اخیر و به‌خصوص از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا، مقامات سعودی تلاش بسیاری کردند تا پروژه محدودسازی قدرت منطقه‌ای ایران را به سرانجام برسانند. به‌خصوص که از زمان اجرای توافق هسته‌ای تاکنون، ذهنیت سعودی‌ها بر این بوده که مزایای اقتصادی برجام در کنار آزاد شدن ظرفیت‌های استراتژیک ایران باعث شده تا تهران با دستان آزادتری فعالیت‌های خود را در سطح منطقه پیش ببرد. از این‌رو در دو سال اخیر شاهد اقدامات مختلفی از سوی عربستان بوده‌ایم؛ از ائتلاف‌سازی‌های عربی و اسلامی گرفته تا متقاعد کردن واشنگتن به ایفای نقش فعال‌تر. اگرچه این فعالیت‌ها، دستاورد ملموسی برای عربستان باوجود هزینه تراشی‌های میلیارد دلاری در پی نداشته است، اما همچنان ریاض امیدوار است تا از فضای موجود برای اجماع‌سازی بر فعالیت‌های ایران در سطح منطقه استفاده کند.
هسته‌ای شدن ریاض
اما شاید یکی از اهداف اصلی ولی پنهان عربستان سعودی از مجرای بهانه تراشی‌ها و اخیرا طرح موضوع اصلاح برجام، هسته‌ای شدن عربستان است. دغدغه‌ای که هم ناشی از چالش‌های داخلی و هم منطقه‌ای به‌خصوص موضوع موازنه قدرت در برابر رقبای منطقه‌ای است. مقامات سعودی در چند دهه گذشته تاکنون به دنبال دستیابی به توانمندی هسته‌ای هستند. در این چارچوب، عربستان از تصمیم خود برای ساخت ۱۶ نیروگاه اتمی تا سال ۲۰۳۰ میلادی با هزینه بیش از ۱۰۰ میلیارد دلاری خبر داده است. اخیرا اندیشکده پژوهش‌های راهبردی «بگین-سادات»، هدف از گفت‌وگوهای مربوط به انتقال فناوری هسته‌ای آمریکا به عربستان را رقابت عربستان با ایران دانسته است. این اندیشکده در گزارشی آورده است که احتمال انتقال فناوری هسته‌ای آمریکا به عربستان می‌تواند رقابت جدید تسلیحاتی در خاورمیانه را رقم بزند. همزمان موسسه علم و امنیت بین‌المللی در واشنگتن نیز اعلام کرده، توافق هسته‌ای با ایران از تمایل عربستان برای دستیابی به توانمندی‌های تسلیحات هسته‌ای و حتی سلاح اتمی کم نکرده و شکی نیست که عربستان برای دستیابی به سلاح هسته‌ای تکاپوی بیشتری خواهد داشت. اگرچه این توانمندی‌های هسته‌ای، به منزله دستیابی به سلاح هسته‌ای نیست، چون عربستان عضوی از معاهده ان‌پی‌تی است و بعید است که قدرت‌های بزرگ از جمله آمریکا نیز در چارچوب راهبرد منع اشاعه به این کشور اجازه هسته‌ای شدن بدهند.
