اهداف ترامپ از شروط برجامی
دونالد ترامپ برای چهارمین بار تعلیق تحریم‌های ایران را تمدید کرد و در برجام باقی ماند؛ تصمیمی که با وجود مخالفت‌های داخلی و خارجی و همچنین هزینه‌های آن بر واشنگتن، دور از انتظار نبود.
اما این بار شروطی را تعیین و اعلام کرده که در صورت برآورده نشدن این شروط این بار آخری است که آمریکا در توافق هستهای باقی می‌ماند. ازجمله شروط مهمی که ترامپ تعیین کرده اعمال تحریم درباره ساخت و آزمایش موشک توسط ایران و همچنین دائمی شدن مفاد برجام برای تهران است.
سرانجام دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا برای یک دوره ۴ ماهه دیگر تعلیق تحریم‌های هستهای ایران را تمدید کرد؛ بر این اساس انتظار می‌رود دست‌کم تا اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۷ تحریم‌های هستهای به حالت تعلیق باقی بماند. به گزارش دنیای اقتصاد، دونالد ترامپ شرط تعلیق مجدد تحریم‌ها را اصلاح توافق هستهای با ایران اعلام کرده و شروطی را تعیین کرده که تحقق آنها ممکن به‌نظر نمی‌رسد. همزمان محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران پس از تمدید دوباره تعلیق تحریم‌های هستهای و هشدار ترامپ به اروپایی‌ها برای آنچه رفع نواقص برجام خواند، تاکید کرد: «برجام قابل‌مذاکره مجدد نیست.» ظریف در صفحه توییترش نوشت: «سیاست ترامپ و بیانیه امروز وی تلاش‌های مذبوحانه‌ای برای خدشه‌دار کردن یک توافق محکم چندجانبه است که همزمان بندهای ۲۶، ۲۸ و ۲۹ آن توافق را نیز به شکل مغرضانه‌ای نقض می‌کند. برجام قابل‌مذاکره مجدد نیست: به‌جای تکرار لفاظی‌های کهنه، آمریکا باید مانند ایران به تعهداتش در برجام عمل کند.»
شروط ترامپ
ترامپ درخصوص تمدید تعلیق‌های هستهای علیه ایران اعلام کرد، هر طرح قانونی که وی درباره برجام امضا می‌کند، باید شامل چهار مولفه باشد:
اول: باید از ایران بخواهد اجازه بازرسی‌های نظامی در همه سایت‌های مورد درخواست بازرسان بین‌المللی را بدهد. این در شرایطی است که ایران براساس پروتکل الحاقی با بازدید بازرسان بین‌المللی از هرگونه مکانی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی ارائه دلایل قانونی درخواست کند، موافقت خواهد کرد. ازجمله اینکه مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بعد از توافق برجام از سایت پارچین بازدید کرد. دوم: باید ضمانت کند ایران هرگز حتی به تملک سلاح هستهای نزدیک هم نمی‌شود. درخصوص این مساله باید توجه داشت که برجام به‌گونه‌ای طراحی شده است که هرگونه نگرانی بابت تلاش احتمالی ایران برای ساخت سلاح اتمی را از بین ببرد. از این رو حفظ برجام، این شرط ترامپ را خود به خود محقق می‌سازد. سوم: «ترامپ مدعی است برخلاف این توافق هستهای مفاد آن طرح نباید تاریخ انقضا داشته باشند. سیاست من این است که همه مسیرهای ایران برای دستیابی به بمب، نه برای ۱۰ سال، بلکه برای همیشه بسته شوند.» اما در این باره نیز کارشناسان معتقدند که محدودیت‌های تعیین شده برای ایران در خصوص فعالیت‌های صلح‌آمیز هستهای از جمله تحقیق و توسعه، تعداد سانتریفیوژها و بهره‌برداری از معادن اورانیوم طبیعی است. پیوستن رسمی ایران به پروتکل الحاقی در سال هشتم اجرای برجام و آن هم مشروط به لغو نهایی تحریم‌های وضع شده کنگره آمریکا، نگرانی از ساخت سلاح اتمی ازسوی ایران را برای همیشه از بین خواهد برد.
چهارم: این طرح باید به صراحت -برای اولین بار- در قوانین آمریکا ذکر کند که موشک‌های دوربرد و برنامه‌های تسلیحات اتمی، جدایی‌ناپذیر هستند و ساخت و آزمایش موشک ازسوی ایران باید مشمول تحریم‌های شدید شود. در این خصوص نیز امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا می‌گوید:« این شرط برای ذکر در قوانین داخلی آمریکا عنوان شده است و در حال حاضر نیز براساس قوانین مصوب کنگره آمریکا، فعالیت‌های موشکی ایران غیرقانونی و مشمول اعمال تحریم می‌شود. از این رو، اضافه شدن این بند اگر در سند توافق هستهای با ایران منظور نشود، تغییری در رویکرد آمریکا در قبال برنامه‌های موشکی ایران ایجاد نخواهد کرد. تغییر در توافق برجام نیز علاوه بر جلب رضایت اروپایی‌ها به موافقت ایران، روسیه و چین نیاز دارد.»
تحریم ۱۴ شخص و نهاد ایرانی و مرتبط با ایران
از سوی دیگر همزمان با تمدید تعلیق تحریم‌های هستهای، وزارت خزانه داری آمریکا در اقدامی خصمانه و ناعادلانه، ۱۴ فرد و نهاد ایرانی و خارجی را به بهانه نقض حقوق بشر و برنامه موشکی به فهرست تحریم‌های خود افزود. به گزارش «ایرنا» در فهرست تحریم‌های جدید آمریکا نام صادق آملی لاریجانی رئیس قوه‌قضائیه نیز وجود دارد. اقدامی که با واکنش شدید جمهوری اسلامی ایران مواجه شد و وزارت امورخارجه ایران با صدور بیانیه‌ای نوشت: «اقدام خصمانه و غیرقانونی رژیم ترامپ در قرار دادن نام حضرت آیت‌الله آملی لاریجانی ریاست قوه‌قضائیه جمهوری اسلامی ایران در فهرست به اصطلاح تحریم‌های جدید آمریکا از تمامی خطوط قرمز رفتاری در جامعه بین‌المللی عبور کرده و اقدامی خلاف اصول آمره حقوق بین‌الملل و نقض تعهدات دوجانبه و بین‌المللی ایالات متحده است که حتما با واکنش جدی جمهوری اسلامی پاسخ داده خواهد شد و مسوولیت تمامی تبعات این اقدام خصمانه برعهده دولت ایالات‌متحده خواهد بود.»
به گزارش «ایرنا» در این بیانیه ضمن تاکید بر این موضوع که برجام قابل‌مذاکره مجدد نیست، آمده است: «ایران صراحتا تاکید می‌کند که هیچ اقدامی فراتر از تعهدات خود در برجام را انجام نخواهد داد و هیچ تغییری در این توافق را نه اکنون و نه در آینده نخواهد پذیرفت.» این بیانیه به واشنگتن هشدار داده است که دولت آمریکا، همچون سایر اعضای برجام موظف به اجرای تمامی تعهدات خود است و اگر به بهانه‌های واهی از تکالیف خود شانه خالی کند، باید مسوولیت عواقب آن را به طور کامل عهده‌دار شود.
کسب امتیاز
همانگونه که انتظار می‌رفت، ترامپ با تمدید تعلیق تحریم هستهای ایران نشان داد اراده‌ای برای بر هم زدن برجام ندارد و به‌دنبال کسب امتیازات بیشتر از طرف‌های برجام است. امیر‌علی‌ابوالفتح، کارشناس مسایل بین‌الملل در این رابطه معتقد است: «ترامپ اکتبر کنگره را تهدید کرد و این بار برای اروپا خط و نشان کشید. اما بدون رضایت ایران، روسیه و چین، همسویی احتمالی اروپا با آمریکا برای تجدید نظر در برجام نیز راه به جایی نخواهد برد.» او ادامه داد: «ترامپ یا باید توافق کنونی را بپذیرد یا یکبار برای همیشه از برجام خارج شود که در این صورت ایران به لحاظ کمی و کیفی به دوران پیش از برجام بازخواهد گشت؛ وضعیتی که از نظر آمریکایی‌ها رسیدن ایران به گریز هستهای طی مدت ۳ تا ۵ هفته خواهد بود.» ابوالفتح اضافه می‌کند: «به‌نظر می‌رسد که اکنون برجام برای دولت ترامپ به یک معضل لاینحل تبدیل شده است؛ زیرا در کنگره با وجودی که اکثریت در اختیار جمهوری‌خواهان مخالف توافق است، اما آنها نتوانستند قانونی برای نابودی برجام تصویب کنند. تلاش‌های یک سال اخیر ترامپ نیز راه به جایی نبرده و این توافق همچنان پابرجاست. فقط شاهد خط و نشان کشیدن‌های رئیس‌جمهور آمریکا و تعیین برخی شروط ازسوی وی برای ایران هستیم.»
امتیازگیری موشکی
دکتر محمد جمشیدی، استاد دانشگاه تهران نیز در این باره گفت: ممکن است کشورهای اروپایی نه در مورد ۴ شرط؛ اما در یکی دو مورد با واشنگتن همراهی کنند و ترامپ نیز اعلام کند که سرانجام توانسته در برخی موارد کشورهای اروپایی را با خود همراه کند. درباره مسائل موشکی نیز این استاد دانشگاه با ذکر دلایلی معتقد است که ایران نباید وارد عرصه مذاکرات شود؛ زیرا اگر مسائل موشکی ایران موضوع مذاکرات قرار گیرد بعد از آن تعهداتی برای ایران ایجاد خواهد شد که هزینه‌های سنگینی برای کشور در پی خواهد شد. به گفته این استاد دانشگاه در حال حاضر هیچ معاهده بین‌المللی و الزام قانونی مبنی بر مکلف کردن ایران در حوزه موشکی وجود ندارد. جمشیدی معتقد است که هر مذاکره باید یکسری بده بستان به همراه داشته باشد، ولی در حوزه موشکی آنها نمی‌خواهند امتیازی به ایران بدهند، بلکه فقط به‌دنبال محدود ساختن توان دفاعی ایران هستند.
همچنین این کارشناس مسائل آمریکا می‌گوید هدف ترامپ از اعمال این شروط این است که اصلاحاتی در این توافق حاصل شود که بیشتر به نفع آنها شود. البته این به آن معنا نیست که برجام اکنون به ضرر آمریکاست؛ زیرا اگر به ضرر آنها بود و منافعی برایشان نداشت بدون شک ترامپ از توافق خارج می‌شد. به بیان دیگر آمریکا احساس نگرانی نمی‌کند که بخواهد از این توافق خارج شود اما در هر صورت جمهوری اسلامی ایران باید سیاست هوشمندانه‌تری را از این پس دنبال کند.
توپ در زمین اروپا
اکنون دونالد ترامپ مهلت ۱۲۰ روزه برای تغییر در برجام تعیین کرده است و کشورهای اروپایی و متحدانش را به خروج از برجام در صورت رفع نکردن آنچه نواقص توافق هستهای با ایران می‌خواند، تهدید کرده است. اتحادیه اروپا نیز پس از اعلام مواضع ترامپ، بر تعهد خود به ادامه اجرای کامل و موثر برجام تاکید و اعلام کرد که با اعضای اتحادیه برای ارزیابی مشترک بیانیه آمریکا و پیامدهای آن هماهنگی خواهد کرد. به‌نظر می‌رسد این بار رئیس‌جمهوری آمریکا سرنوشت برجام را به اروپایی‌ها واگذار کرده است. اما اکنون این پرسش مطرح است وقتی داخل آمریکا و مخالفانی همچون شخص ترامپ و کنگره‌ای با اکثریت جمهوری‌خواه نتوانستند برجام را نابود کنند آیا ممکن است اروپایی که حامی برجام است و حتی در این رابطه با واشنگتن نیز اختلاف دیدگاه دارد، گامی در راستای نابودی برجام بردارد،؟ زیرا شروطی که ترامپ تعیین کرده اگر قرار باشد عملی شوند، به منزله نقض برجام است و مقامات ایران نیز بارها تاکید کرده‌اند تا زمانی در توافق هستهای باقی می‌مانند که هم طرفین به تعهدات خود پایبند باشند و هم اینکه تهران از منافع این توافق منتفع شود.
تداوم بازی ترامپ
البته در خصوص آینده برجام تا ۴ ماه دیگر چند سناریو را می‌توان مطرح کرد؛ اولین سناریو این است که ترامپ باز هم با اما و اگر و شروطی که خودش هم می‌داند امکان عملی شدن آنها ممکن نیست تعلیق تحریم‌ها را تمدید می‌کند و در توافق باقی می‌ماند. در واقع در این سناریو رئیس‌جمهوری آمریکا به‌زعم خود می‌خواهد با مطرح کردن برخی خواسته‌های خیلی بزرگ لااقل امتیازاتی کوچک از ایران بگیرد. در این حالت اگر کشورهای اروپایی و روسیه و چین همراه ایران باشند تلاش‌های آمریکا راه به جایی نخواهد برد.
سناریوی دوم این است که اروپا از برخی شروط ترامپ حمایت کند؛ به‌عنوان مثال رئیس‌جمهور آمریکا خواستار مذاکره با ایران بر سر برنامه‌های موشک‌های دوربرد این کشور است. این در حالی است که ایران مذاکره مجدد بر سر برنامه هستهای و مذاکره درباره برنامه‌های موشکی را رد کرده است اما برخی کشورهای اروپایی همچون فرانسه از چند ماه پیش اظهارنظرهایی را مبنی بر لزوم گفت‌وگوهای موشکی مطرح می‌کردند. بنابراین در این سناریو ممکن است که کشورهای اروپایی با آمریکا همراه شوند و از آنجا که مقامات ارشد کشوری و لشکری ایران بارها تاکید کرده‌اند که ایران بر سر قدرت دفاعی موشکی‌اش با هیچ کشوری مذاکره‌ای نخواهد کرد، بنابراین در صورت پافشاری کشورهای اروپایی بر چنین مذاکراتی ممکن است برجام نیز به خطر بیفتد. سناریوی سوم شامل عدم تامین شروط آمریکا و خروج یکجانبه این کشور از برجام خواهد بود. در این سناریو، ترامپ تهدیداتش درباره برجام را تا مرحله عملیاتی کردن پیش خواهد برد و در چهار ماه آتی، تعلیق تحریم‌های هستهای ایران را تمدید نخواهد کرد و به‌صورت یکجانبه از برجام خارج خواهد شد. در این صورت نیز با چنین وضعیتی مواجه خواهیم بود. اگر آمریکا از برجام خارج شود و دیگر کشورهای عضو گروه ۱+۵ که به ۱+۴ تبدیل شده است به مفاد توافق پایبند و خواهان حفظ آن باشند، برجام بدون آمریکا ادامه پیدا خواهد کرد. اما مساله اینجاست که اگر آمریکا به‌صورت یکجانبه از برجام خارج شود اجازه نمی‌‌دهد شرایطی پیش بیاید که دیگر کشورها به‌راحتی از منافع برجام بهره‌برداری کنند. بلکه همچنان‌که تا به امروز ایالات‌متحده آمریکا بارها در راه اجرای برجام و منتفع شدن ایران از منافع آن سنگ‌اندازی کرده است در صورت خروج از توافق نیز احتمالا تحریم‌های یکجانبه‌ای را در پیش خواهد گرفت و جامعه جهانی را در دوراهی ارتباط و تعاملات اقتصادی با ایران یا مناسبات با آمریکا قرار خواهد داد. در این صورت نیز به احتمال بسیار زیاد کشورهای دیگر تعاملات با آمریکا را بر ایران ترجیح خواهند داد و بازهم شاهد زوال برجام خواهیم بود.
