سرگیجه ترامپ در مواجهه با توافق هسته‌ای
راند دوم بازی ترامپ به‌زودی آغاز می‌شود. طبق اعلام وزارت خارجه آمریکا ترامپ روز جمعه تصمیم خود را در مورد اینکه آیا تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران ادامه خواهد داشت یا خیر، اعلام خواهد کرد.
اما سی‌بی‌اس نیوز به نقل از یک مقام کاخ سفید گفت که احتمال دارد تصمیم‌گیری در این باره تا هفته آینده به تعویق بیفتد. پیش‌تر عباس عراقچی، از اعضای بلندپایه تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای در نشست امنیتی تهران، حرکت آمریکا را در راستای از بین بردن برجام دانسته بود. از سوی دیگر مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور در سخنانی با بیان اینکه با توجه به شخصیت غیر‌قابل‌پیش‌بینی ترامپ، مشخص نیست چه تصمیمی درباره برجام خواهد گرفت، تاکید کرد: «اگر ترامپ آمریکا را از برجام خارج کند عکس‌العمل ما به‌سرعت عملیاتی خواهد شد و آمریکایی‌ها از سرعت عمل ما تعجب خواهند کرد.» با همه اینها، کارشناسان در سناریوهای احتمالی در مورد راند دوم بازی ترامپ را به بحث گذاشتند. به گزارش دنیای اقتصاد، این سناریوها عبارتند از: پذیرش تعلیق مرحله‌ای تحریم‌ها به‌رغم رویکرد تهاجمی ترامپ، افزایش انگیزه ترامپ برای خروج از برجام با هدف ایجاد التهاب در فضای سیاسی و اقتصادی ایران و حفظ برجام همزمان با افزایش تحریم‌های غیرهستهای.
راند دوم بازی ترامپ
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات‌متحده قرار است یک بار دیگر درباره برجام تصمیم‌گیری کند. طبق اعلام وزارت خارجه آمریکا ترامپ روز جمعه تصمیم خود را در مورد اینکه آیا تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران ادامه خواهد داشت یا خیر، اعلام خواهد کرد. البته همزمان سی‌بی‌اس نیوز، به نقل از یک مقام کاخ سفید گفت که احتمال دارد تصمیم‌گیری در این باره تا هفته آینده به تعویق بیفتد. این در حالی است که عدم تمدید تعلیق تحریم‌ها علیه ایران می‌تواند ضربه‌ای مرگبار برای توافق هسته‌ای باشد و آمریکا را در موضع نقض توافق هسته‌ای بینالمللی قرار دهد. تصمیم ترامپ درمورد برجام، احتمالا مهمترین تصمیم رئیس کاخ سفید در حوزه سیاست خارجی در سال ۲۰۱۸ خواهد بود. پیش‌تر عباس عراقچی، از اعضای بلندپایه تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای در نشست امنیتی تهران، با اشاره به اینکه «حرکت آمریکا در راستای از بین بردن برجام است» تاکید کرده بود: «تلاش‌های رئیس‌جمهور آمریکا ممکن است در چند روز آینده به نقطه‌ای برسد که واشنگتن به‌طور کامل از برجام خارج شود. بنابراین جامعه بین‌الملل باید برای این مرحله آمادگی داشته باشد.»
بازی ترامپ
به‌نظر می‌رسد که بازی ترامپ در قبال ایران و به‌خصوص مساله برجام از چند راند تشکیل شده است؛ در راند اول رئیس‌جمهوری آمریکا پایبندی ایران به برجام را تایید نکرد و آن را به کنگره ارجاع داد که به‌دنبال بی‌عملی کنگره، تعیین تکلیف برجام بار دیگر به کاخ سفید محول شد. اکنون راند دوم بازی آغاز شده است؛ در این مرحله امکان آن می‌رود که ترامپ تعلیق تحریم‌های ایران را تمدید نکند که این اقدام وی، مساوی با خروج از برجام خواهد بود. این در شرایطی است که رئیس‌جمهوری آمریکا در زمان رقابت‌های انتخاباتی و همچنین در ابتدای ورود به کاخ سفید وعده داده بود که توافق هسته‌ای با ایران را پاره کند و بسیاری از کارشناسان در همان زمان اعلام کردند که آسان‌ترین راه برای نابودی برجام همین عدم تمدید تعلیق تحریم‌ها است که به منزله خروج آمریکا از توافق خواهد بود. نکته اینجاست که اگر واشنگتن از برجام خارج شود گروه ۱+۵ به گروه ۱+۴ شامل کشورهای اروپایی بریتانیا، آلمان، فرانسه و روسیه و چین تبدیل خواهد شد. با توجه به حمایت‌های پایتخت‌های اروپایی، مسکو و پکن، به‌نظر نمی‌رسد که آنها از سیاست احتمالی خروج آمریکا از برجام پیروی کنند. البته این سناریو لااقل در این مرحله احتمالا از سوی دولت واشنگتن در قبال برجام پیگیری نمی‌شود، بلکه به‌نظر می‌رسد که ترامپ تعلیق تحریم‌ها را تمدید کند ولی در مقابل از یکسو به اجرای سختگیرانه‌تر برجام روی آورد و از سوی دیگر تحریم‌های غیرهستهای علیه ایران را افزایش دهد.
آمریکا از سرعت عمل ایران متعجب خواهد شد
از سوی دیگر مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور روز گذشته در سخنانی با اشاره به اینکه با توجه به شخصیت غیر‌قابل پیش‌بینی ترامپ، مشخص نیست چه تصمیمی درباره برجام خواهد گرفت، تاکید کرد: «اگر ترامپ و آمریکا از برجام خارج شود عکس‌العمل ما به‌سرعت عملیاتی خواهد شد و آمریکایی‌ها از سرعت عمل ما تعجب خواهند کرد.» به گزارش «ایرنا» تخت‌روانچی افزود: «آمریکا مطمئنا (از خروج از برجام) پشیمان خواهد شد و حتما بیشتر از ما ضرر خواهد کرد، اگرچه ما استقبال نمی‌کنیم آمریکایی‌ها به این سمت بروند ولی اگر از این توافق خارج شوند آخر دنیا نیست و خودشان خواهند دید که جمهوری اسلامی ایران چقدر با برنامه پیش رفته است.» به گفته معاون پیشین اروپا و آمریکای وزارت امور خارجه، ایران حدود یک سال است آمادگی‌های لازم را ایجاد کرده، مبنی بر اینکه اگر برجام نباشد چه اتفاقی در کشور رخ می‌دهد و روابط با کشورها به چه‌سمت‌وسویی می‌رود. او با اشاره به پایبندی ایران به برجام و وفاداری به عهد افزود: «ما از ابتدا هم گفتیم تا وقتی در برجام خواهیم ماند که برای ما منافعی داشته باشد، روشن است که برجام مانند هر توافق دیگر حاصل یک فرآیند بده - بستان است و ما برای یک دوره موقت محدودیت‌هایی را در فعالیت‌های خود قائل شده‌ایم.»
تصمیم احتمالی ترامپ؟
همزمان با نزدیک شدن به زمان تصمیم‌گیری دوباره رئیس‌جمهوری آمریکا درباره برجام نظر چند تن از استادان و کارشناسان را درخصوص سناریوی احتمالی جویا شدیم. ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران در رابطه با تصمیم احتمالی ترامپ درباره برجام گفت: «اگرچه ترامپ دارای رویکرد تهاجمی نسبت به برنامه جامع اقدام‌مشترک است اما به لحاظ ساختاری و بینالمللی ناچار است در ژانویه ۲۰۱۸ بار دیگر مساله مربوط به تعلیق مرحله‌ای تحریم‌ها را مورد پذیرش قرار دهد؛ به عبارت دیگر ابهام مربوط به خروج آمریکا از برجام حداقل در ژانویه ۲۰۱۸ انجام نخواهد گرفت.» به گفته این کارشناس مسائل آمریکا، واشنگتن از یکسو تلاش دارد تا روندهای راستی‌آزمایی بیشتر و موثرتری از سوی نهادهای بینالمللی به‌ویژه آژانس بینالمللی انرژی اتمی در ارتباط با قابلیت هسته‌ای ایران اعمال شود. از سوی دیگر هدف آمریکا کاهش قدرت راهبردی ایران در حوزه‌های دفاعی، امنیتی و راهبردی است و تحقق این موضوع را از طریق تحریم‌های کنگره پیگیری خواهد کرد. محمد جمشیدی، استاد دانشگاه تهران نیز معتقد است: با توجه به ناآرامی‌های اخیری که در ایران اتفاق افتاد این انگیزه را داخل تیم دولت ترامپ افزایش داد که برای تشدید فشار علیه ایران و تشدید ناآرامیها و آشوب، از برجام خارج شوند تا به نوعی با التهاب در فضای سیاسی و فشارهای اقتصادی، ناآرامیها را در کشور افزایش دهند. به همین خاطر مرتب بر حمایت از معترضان تاکید می‌کردند و به دنبال طولانی کردن ناآرامیها در ایران بودند. استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه جمهوری اسلامی ایران توانست به خوبی این ناآرامیها را پایان دهد، گفت: «امروز دیگر این معادله مطرح نیست و ساختار قدرت آمریکا شامل کنگره و حتی جمهوری‌خواهان و تیم امنیتی دولت ترامپ قائل به این موضوع هستند که برجام باید حفظ شود و تحریم‌ها را به روش‌های دیگر بر ایران تحمیل کنند.»
به گفته جمشیدی به‌نظر می‌رسد که برجام حفظ شود ولی در مقابل تحریم‌ها افزایش پیدا کند. البته این کارشناس مسائل آمریکا به برخی ملاحظات شخصی ترامپ در تصمیم‌گیری‌هایش نیز اشاره کرد و افزود: «انتشار کتاب «آتش و خشم» و بررسی جدی‌تر ارتباطات ترامپ با روسیه در ایام انتخابات، فشارهای سیاسی داخلی را بر رئیس‌جمهوری آمریکا افزایش داده و باعث شده که ابراز اتهامات علیه او بیشتر شود. بنابراین این مسائل داخلی باعث برخی انگیزه‌های شخصی برای ترامپ شده تا با ایجاد بحران خارجی، بحران داخلی را پوشش دهد. » او ادامه داد: «اما این سناریو فقط از دیدگاه شخص دونالد ترامپ است و ساختار قدرت چنین نگاهی ندارد.» جمشیدی با تاکید دوباره بر این موضوع که دولت ترامپ فعلا به‌رغم تمام نوسانات از برجام خارج نخواهد شد، توضیح داد: «اما واشنگتن بر اروپا و کنگره فشار بیشتری مبنی بر اصلاح بیشتر برجام به نفع آمریکا وارد خواهد آورد.» در نهایت استاد دانشگاه تهران گفت که به‌نظر نمی‌رسد این تداوم حضور آمریکا در برجام طولانی‌مدت باشد و دولت جمهوری‌اسلامی‌ایران باید خود را برای سناریوی خروج آمریکا از برجام آماده و پاسخ‌های متناسب را طراحی کند. مهدی محمدی، کارشناس مسائل استراتژیک نیز در مورد تصمیم احتمالی ترامپ درخصوص برجام، این پیش‌بینی را بسیار سخت توصیف کرد. با این حال او افزود: برای دونالد ترامپ، مولفه‌های سیاست داخلی و راضی کردن رای‌دهندگان بیش از هر چیز اهمیت دارد و رئیس‌جمهور آمریکا در پی راضی نگه‌‌داشتن این سرمایه اجتماعی است. از سوی دیگر تخریب میراث باراک اوباما از دیگر اهداف ترامپ است.
به گفته محمدی، این در شرایطی است که ناآرامی‌های اخیر داخل ایران، وضعیتی مشابه بهار ۸۹ را برای ایران تکرار کرده است؛ شرایطی که به‌دنبال آن، آمریکا به این نتیجه رسید که می‌تواند با سوار شدن روی موج بحران‌های داخلی، دولت ایران را تنبیه اقتصادی کند. در چنین فضایی بود که قطعنامه ۱۹۲۹ که شدیدترین تحریم‌ها علیه یک کشور در طول تاریخ بود به تصویب رسید. این کارشناس مسائل استراتژیک با این همه تاکید کرد که باز هم نمی‌توان درباره تصمیم ترامپ موضع‌گیری قاطعانه‌ای داشت. با این حال او اضافه کرد که در این فضا بیش از هر زمان دیگری احتمال خروج آمریکا از برجام، وجود دارد و ممکن است ترامپ تصمیم بگیرد تعلیق بخشی از تحریم‌های هسته‌ای ایران را تمدید نکند. به باور این کارشناس، ایران باید اقدامی متناظر انجام دهد.
تشدید تحریم‌های غیرهستهای
امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا نیز محتمل‌ترین سناریو را تمدید تعلیق تحریم‌ها می‌داند. او معتقد است که البته ترامپ از تایید پایبندی ایران به برجام مانند دفعه پیشین خودداری خواهد کرد اما در همین فضا، تحریم‌های غیرهستهای مانند تحریم صداوسیما، تحریم‌های مربوط به حقوق بشر و مصوباتی که در کنگره وجود دارد را تشدید خواهد کرد. ابوالفتح همچنین تاکید کرد که هدف ترامپ از پیگیری سیاست یک بام و دو هوا در قبال ایران و برجام این است که فشارها را بر کشورهای اروپایی و حامیان توافق هسته‌ای در داخل آمریکا افزایش دهد و از آنها امتیازاتی بگیرد.
حمایت اروپا
همزمان با رجزخوانی‌های واشنگتن برای برجام، اتحادیه اروپا و دیگر طرفین یعنی روسیه و چین خواهان حفظ برجام هستند و از مزایای آن سخن می‌گویند. کاترین ری، سخنگوی اتحادیه اروپا روز سه‌شنبه با خودداری از هرگونه گمانه‌زنی درباره خروج احتمالی آمریکا از توافق هسته‌ای (برجام) تاکید کرد که موضع اتحادیه اروپا روشن است و این اتحادیه به حمایت از برجام و اجرای آن ادامه خواهد داد. به گزارش «ایرنا» سخنگوی فدریکا موگرینی، در کنفرانس خبری در بروکسل تاکید کرد که برجام در حال ثمر بخشیدن است و اروپا به حمایت از این توافق و اجرای آن ادامه خواهد داد.
مخالفت آمریکایی‌ها با خروج از برجام
در شرایطی که داخل آمریکا افراد بسیاری با تصمیم ترامپ مبنی بر خروج از توافق هسته‌ای مخالف هستند و به ترامپ در این خصوص هشدار می‌دهند، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، احتمال لغو برجام از سوی رئیس‌جمهوری آمریکا را در روز جمعه ۲۲ دی‌ماه «یک احتمال واقعی» دانست و گفت: «رهبران اروپا باید هشدار رئیس‌جمهور ترامپ را در مورد ابطال برجام جدی بگیرند.» وب‌سایت خبری شبکه ۱۴ تلویزیون اسرائیل نوشته است، نتانیاهو در روزهای گذشته پیام مشابهی را درخصوص «حقیقی بودن گزینه لغو برجام از سوی آمریکا» برای سران آلمان، بریتانیا و فرانسه ارسال کرد. همزمان سناتور باب کورکر، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس سنای آمریکا با بیان اینکه خروج از برجام حل مساله کره‌شمالی را سخت‌تر می‌کند، تاکید کرد: «با دموکرات‌ها و متحدان اروپایی برای دستیابی به قانونی با هدف رسیدگی به توافق هسته‌ای به نقطه خوبی رسیده‌ایم.»
نتیجه‌گیری
با کنار هم قرار‌دادن تحلیل‌ها و اظهارنظرهایی که درخصوص موضع‌گیری ترامپ درباره برجام مطرح شده است می‌توان گفت که به احتمال بسیار زیاد، رئیس‌جمهوری آمریکا بار دیگر تعلیق تحریم‌های ایران را تمدید خواهد کرد اما بازهم از تایید پایبندی ایران به برجام خودداری خواهد کرد. همچنین با توجه به تلاش‌هایی که از چند ماه پیش آغاز شده احتمالا واشنگتن حوزه تحریم‌های غیرهستهای را علیه ایران گسترده‌تر خواهد کرد و همچنان با ایجاد فضای تردید دررابطه با وضعیت توافق هسته‌ای تلاش می‌کند که از حامیان داخلی برجام و همچنین کشورهای اروپایی برای پیشبرد سیاست‌های ضدایرانی‌اش امتیازاتی کسب کند.
