نقشه گنگ تخلیه اضطراری تهران

در این نقشه آدرس ۳ هزار نقطه در محله‌های مختلف تصویر شده و از شهروندان خواسته شده است هنگام احساس خطر ناشی از حوادث غیرمترقبه، صرفا‌ به این نقاط پناه ببرند. بررسی‌ کارشناسان شهری نشان می‌دهد این نقشه، «گنگ» است؛ به این معنا که انتشار آن بدون آموزش عمومی از بابت نحوه استفاده، کارآیی موثر ندارد. محتوای نقشه با لحاظ شهرفروشی‌های صورت گرفته (تغییر کاربری‌ها)، نیازمند بازنگری است.

نقشه‌ تخلیه امن اضطراری پایتخت که حیات شهر تهران پس از وقوع بحران به آن وابسته است پس از سال‌ها حبس در دست مدیریت شهری آزاد شد. به گزارش دنیای اقتصاد، ۷۲ ساعت پس از وقوع زلزله ۲/ ۵ ریشتری در چهارشنبه شب هفته گذشته و ایجاد سردرگمی میان شهروندان تهرانی برای استقرار در یک نقطه امن شهری و بالطبع گرفتار شدن در ترافیک سنگین شبانه، مدیریت شهری تهران نقشه تخلیه امن اضطراری را منتشر کرد. در این نقشه بیش از ۳ هزار نقطه شهر به‌عنوان مکان‌هایی که در زمان تخلیه امن اضطراری می‌تواند محل استقرار شهروندان تا زمان رفع خطر به مدت ۷۲ ساعت باشد، معرفی شده‌اند. مطابق تعریف ارائه شده از سوی مدیریت بحران شهر تهران مراکز تخلیه امن اضطراری، فضاهای باز یا سرپوشیده‌ای هستند که دارای ویژگی امنیت و استحکام باشند. پارک‌ها، مساجد، مدارس، مجتمع‌های ورزشی، پارکینگ مجتمع‌های چندمنظوره از جمله مکان‌هایی هستند که به‌عنوان مراکز امن و دارای ویژگی استحکام در این نقشه معرفی شده‌اند.

در این نقشه علاوه بر مکان‌هایی که در محلات مختلف شهری به‌عنوان نقاط امن جهت اسکان اولیه افراد در هنگام وقوع زلزله شناسایی شده‌اند، مسیرهای تخلیه امن اضطراری یعنی مسیرهای کوتاه، عریض و امن حدفاصل محل سکونت افراد تا مرکز تخلیه اضطراری مشخص شده‌اند. اگرچه انتشار این نقشه و در دسترس قرار گرفتن آن برای عموم پس از گذشت سال‌ها از روند تهیه آن می‌تواند نقطه مثبتی برای ورود مدیریت شهری به حوزه ایمنی و مدیریت بحران شهر تهران باشد که به واسطه رخداد زلزله هفته گذشته میسر شد، اما بررسی محتوای نقشه منتشر شده به‌عنوان «نقشه تخلیه امن اضطراری» از سوی کارشناسان شهری مشخص می‌کند برخی جنبه‌های این نقشه به دلیل فاصله زیاد میان زمان تهیه و انتشار آن دارای اطلاعات گنگ، مخدوش و فاقد کارآیی کامل است.

هرچند مدیران سازمان بحران عنوان می‌کنند نقشه تهیه شده در حال بهنگام‌سازی با موقعیت جدید شهر تهران است و تاکنون ۲۶۰ نقطه از مراکز تخلیه اضطراری اصلاح و به‌روزرسانی شده است اما کارشناسان شهری و شهرسازی با توضیح در مورد اشکالات هفت‌گانه این نقشه عنوان می‌کنند این نقشه فاقد کارآیی کافی و لازم برای شهروندان آموزش ندیده در زمان بحران است. به گفته کارشناسان شهری اشکال نخست وارد به این نقشه که از یک سو حاوی اطلاعات مربوط به مراکز امن شهری و از سوی دیگر حاوی معرفی مسیرهای منتهی به این مراکز است، فاصله زمانی تهیه و انتشار این نقشه در سایت شهرداری تهران برای استفاده شهروندان است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد استارت اولیه تهیه نقشه مراکز تخلیه امن اضطراری به سال‌های ۸۶ و ۸۷ باز می‌گردد که جایکا(آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن) به کمک مدیریت بحران شهر تهران جهت تهیه این نقشه آمد. در گام نخست برای مشخص شدن فرآیند تهیه این نقشه دو منطقه ۱۷(امامزاده حسن) و منطقه ۲(گیشا) جهت شناسایی نقاط امن و مسیرهای تخلیه امن اضطراری انتخاب شدند. بررسی‌های اولیه نشان داد این محلات و به تبع آن بسیاری از محلات دیگر شهر تهران به دلیل دارا نبودن فضاهای باز دارای مراکز تخلیه امن اضطراری نیستند. فضاهای باز برای استقرار افراد در هنگام تخلیه اضطراری باید دارای ویژگی‌های متعددی همچون دور بودن از محل ریزش ساختمان‌ها، دور بودن از نقاط کلیدی خطرناک، دور بودن از پست برق، دوری از منابع زیرزمینی و... هستند. در این روند جایکا پیشنهاد داد به جای استفاده از فضاهای باز، از مدارس امن و مستحکم برای استقرار افراد در ۷۲ ساعت اولیه وقوع زلزله استفاده شود. در جریان بازدید‌های اولیه از بیشتر مدارس شهر تهران نیز مشخص شد بخش زیادی از مدارس دچار عدم ایمنی و استحکام کافی هستند. ضمن آنکه اگر برخی مدارس نیز دارای سازه‌ای محکم باشند، اجزای غیرسازه‌ای ساختمان همچون نما دارای مشکلات جدی در هنگام بروز بحران می‌شوند. بنابراین مشخص شد استفاده از مدارس به‌عنوان مراکز امن در بسیاری از نقاط شهر تهران امکان‌پذیر نیست. این در حالی است که در فرآیند تهیه این نقشه، بسیاری از مدارس به‌عنوان مراکز تخلیه امن اضطراری معرفی شده‌اند. به گفته کارشناسان با توجه به آنکه در حال حاضر بخش زیادی از مدارس دچار مشکلات ایمنی هستند، معرفی آنها به ‌عنوان مراکز امن دومین اشکال وارد به این نقشه است. در حال حاضر بررسی‌های شورای شهر تهران نیز نشان می‌دهد بیش از هزار مدرسه ناایمن در شهر تهران وجود دارد.

سومین اشکال وارد شده به این نقشه که به شدت آن را فاقد کارآیی کامل کرده است اثر شهرفروشی در چند سال اخیر بر این نقشه است. طی سال‌های گذشته بسیاری از پارک‌های شهر تهران به واسطه دیدگاه مدیریت شهری تخریب‌شده یا تغییر کاربری داده‌اند. همین موضوع سبب شده تا در نقشه تخلیه امن اضطراری در بسیاری از محلات، پارک‌های معرفی شده به‌عنوان محل استقرار شهروندان، اصلا وجود نداشته باشند. این موضوع طی دو شبانه روز گذشته که نقشه منتشر و در دسترس عموم قرار گرفته از سوی بسیاری از شهروندان نیز شناسایی شده است. به گفته کارشناسان شهری نیاز بود با توجه به ویژگی پویا و زنده بودن شهر و تغییرات دائمی آن و همچنین احتمال وقوع زلزله، مدیریت شهری طی تمامی سال‌های گذشته آن را مورد بازبینی و ویرایش پیش از انتشار قرار دهد. در نقشه تخلیه امن اضطراری در برخی محلات شهری این نکته ذکر شده که ویرایش این نقشه در زمستان سال ۹۵ انجام شده است.

چهارمین اشکال به این نقشه مسیرهای طراحی شده به‌عنوان مسیر تخلیه امن اضطراری در شهر تهران است. کارشناسان شهری معتقدند مسیرهای تخلیه امن اضطراری دارای ویژگی خاص و منحصر به فردی همچون دوری از جعبه‌های تقسیم برق، علمک گاز، دوری از پل‌های، روگذر یا زیرگذر غیرهمسطح و دوری از نماهای شهری ناایمن هستند. بررسی‌های سال‌های گذشته نشان می‌دهد بخش زیادی از مسیرهای مشخص شده به ‌عنوان مسیرهای امن اضطراری فاقد چنین ویژگی‌هایی هستند.

علاوه بر این باید مراکز تخلیه امن اضطراری در کوتاه‌ترین فاصله ممکن با محل سکونت شهروندان قرار گیرند تا به این ترتیب امکان انتقال سریع آنها به این مکان‌ها وجود داشته باشد اما در حال حاضر در بسیاری از محلات به دلیل آنکه اساسا امکان تعبیه فضای باز امن به دلیل گسترش تراکم‌فروشی در دوره گذشته وجود نداشته، به تعداد کافی مراکز تخلیه امن اضطراری در همه محلات پیش‌بینی نشده است. این در حالی است که در نقشه تخلیه امن اضطراری باید نقاط امن به ‌صورت مکان‌هایی در داخل هر محله تعبیه شود. در عین حال کارشناسان ایمنی و مدیریت بحران شهری عنوان می‌کنند انتشار عمومی این نقشه برای آنکه در زمان بحران کارآیی کافی داشته باشد نیازمند آموزش همگانی به تمامی شهروندان از طریق پخش کلیپ‌های مختلف است. آموزش ندیدن شهروندان از یک سو و اطلاعات نه چندان دقیق این نقشه نه تنها نمی‌تواند به رفع بحران کمک کند بلکه می‌تواند همچون هفته گذشته به ایجاد سردرگمی و نهایتا بروز اتفاقات ثانویه پس از بحران منجر شود.

کارشناسان شهری بار دیگر با اشاره به پیش‌بینی بیش از ۳ هزار نقطه به‌عنوان نقاط امن اضطراری در این نقشه، عنوان می‌کنند ادعای مدیران بحران شهری به انجام فرآیند بهنگام‌سازی نقشه و به روز شدن ۲۶۰ نقطه، اشکال دیگری است که نشان‌دهنده غیر قابل استفاده بودن برخی از اطلاعات ثبت شده در این نقشه است. نکته مهم دیگر آنکه حبس اطلاعات این نقشه با وجود گذشت چندین سال از تهیه آن این سوال بزرگ را پیش‌روی شهروندان قرار داده است که علت حبس آن در سال‌های گذشته چه بوده است؟