حریرچی: با کمبود تخت بیمارستانی مواجه هستیم
حال بیمارستان‌های تهران خوب نیست و اکثرشان با نیم‌قرن عمر، نفس‌های آخرشان را می‌کشند. بیمارستان‌هایی که مردم از همه جای ایران وقتی از درمان ناامید می‌شوند، هر طور شده خودشان را به آنها می‌رسانند تا درمان شوند؛ بیمارستان‌هایی که این‌روز‌ها حال خوشی ندارند، روزبه‌روز از استانداردهای دنیا فاصله می‌گیرند و بیشترشان به بیماری فرسودگی دچار هستند و با کمترین زمین‌لرزه‌ای از پا درمی‌آیند.
به گزارش اقتصادآنلاین، سمیرا حسینی در شرق نوشت: در زلزله اخیر کرمانشاه تعداد زیادی از مجروحان به بیمارستان‌های پایتخت منتقل شدند؛ اما سؤال اینجاست اگر زلزله‌ای در پایتخت رخ دهد، با فرض اینکه امکان خارج‌کردن مصدومان از زیر آوار نیز فراهم باشد، با توجه به جمعیت بالای ساکن در تهران به‌ویژه در مرکز و جنوب پایتخت که بیشترین بافت فرسوده را دارد و طبق پیش‌بینی برخی از کارشناسان اگر در تهران زلزله رخ دهد، تعداد مصدومان ١,٥میلیون نفر خواهد بود، آیا بیمارستان سایر شهرها امکان خدمات‌رسانی به این حجم از آسیب‌دیدگان احتمالی را خواهند داشت؟
بیمارستان‌ها و زلزله
وزیر بهداشت چندی پیش در اظهارنظری گفته بود: «تمام بیمارستان‌های فعلی پایتخت بیش از ۵۰ سال قدمت دارند و به‌هیچ‌عنوان در برابر زلزله مقاوم نیستند و از آنجا که تهران روی گسل‌های متعددی قرار دارد و ممکن است هر لحظه زمین‌لرزه‌ای در تهران رخ دهد، باید چاره‌ای اندیشید». این اظهارنظر بلندپایه‌ترین مقام مسئول در این حوزه، در حالی است که پیش از این اعلام شد برای بازسازی همه بیمارستان‌های فرسوده، شش هزار میلیارد تومان اعتبار لازم است که پرداخت یکباره این مبلغ امکان‌پذیر نیست. در این شرایط، پرسش این است که با توجه به تأسیسات قدیمی و پیچیده این بیمارستان‌ها و همچنین قدیمی‌بودن ساختمان‌های این مراکز درمانی، آیا هزینه‌کردن برای مقاومسازی آنها در برابر زلزله مقرون‌به‌صرفه‌تر است یا اینکه بیمارستان‌های جدیدی جایگزین آنها شود؟
٢ سال پیش، سایت خبری تایمز پس از زلزله‌ای ٧,٨ریشتری در نپال که منجر به مرگ ٩ هزار نفر شد، از تهران، لس‌آنجلس و استانبول به‌عنوان شهر‌هایی نام برد که زلزله در آنها می‌تواند منجر به یک فاجعه شود. تایمز در ادامه گزارش خود نوشته: «شانسی ٩٠درصدی برای آمدن زلزله بیش از شش ریشتر در تهران وجود دارد و به علت مکان این شهر و ساخت‌وساز ضعیف در آن، زلزله‌ای با این قدرت می‌تواند برای تهران ویرانگر باشد». اما حادثه فقط زلزله نیست؛ وقتی از فرسودگی بیمارستان‌ها حرف می‌زنیم، همه ما یاد زلزله می‌افتیم و از تخریب بیمارستان‌ها صحبت می‌کنیم. با وجود اهمیت این موضوع، کارشناسان درباره وجود خطراتی از قبیل فرسودگی آسانسورها، مقاوم‌نبودن ساختمانها و احتمال ریزش‌های ناگهانی، خرابی و نقص تأسیسات آب و برق و قدیمی‌بودن تجهیزات الکترونیکی در بیمارستان‌های فرسوده هشدار می‌دهند؛ خطراتی که ممکن است هر لحظه جان بیماری را که برای درمان و نجات از بیماری به بیمارستان پناه برده است، به خطر بیندازد. ساختمان برخی از این بیمارستان‌ها به‌قدری قدیمی است که برای تاریخچه ساخت برخی از آنها باید تاریخ را خواند. یکی از آنها بیمارستان سیناست که ٢٠ سال پس از گشایش دارالفنون، ناصرالدین‌شاه پس از مسافرتی که به اروپا کرد، دستور ساخت آن را - به سبک اروپایی - داد. این همان ساختمان قدیمی است که در نزدیکی چهارراه حسن‌آباد قرار داشته و سپس با تغییر شکل و ساختن بناهای اضافی در اطراف آن، امروزه بیمارستان سینا نامیده می‌شود. یکی دیگر از بیمارستان‌های تهران، بیمارستان امام خمینی است که از تاریخ دقیق افتتاح آن اطلاع موثقی در دست نیست؛ اما طبق شواهد موجود، در اواخر سال ١٣٢٥ تا سال ١٣٢٧ به‌تدریج بخش‌های بیمارستانی از سایر بیمارستان‌ها به این محل منتقل و بخش‌های جدید در آن تأسیس شد. بخش‌های جراحی عمومی و داخلی، اولین بخش‌هایی بودند که در مهر و آبان ١٣٢٥ از بیمارستان وزیری به این بیمارستان انتقال یافتند و می‌توان گفت عملا از این تاریخ، بیمارستان رسما فعالیت خود را آغاز کرد. دیگر ساختمان، مجتمع بیمارستانی ولیعـصر(عج) سال ١٣٥٤، انستیتو کانسـر سال ١٣٣٤و مجتمع درمانگاه‌ها و اورژانس سال ١٣٥٢ ساخته شده است.
بیمارستان شهدای تجریش نیز ٥٦ سال پیش با احداث یک ساختمان سه‌طبقه کار خود را آغاز کرد و به دنبال آن، به‌ترتیب ساختمان‌های فعلی درمانگاه‌ها و پاویون پزشکان در سال ١٣٤٧ و ساختمان شش‌طبقه (ساختمان اصلی بخش‌ها) در سال ١٣٤٨ افتتاح شده است. در سال‌های ١٣٥٠ و ١٣٥١ سازمان یادشده برای اجرای طرح گسترش بیمارستان اقدام به خرید ساختمان‌های مسکونی خیابان‌های دربند و حمید کرد؛ اما به دلیل ادامه‌پیدانکردن طرح درحال‌حاضر از این زمین‌ها به صورت پارکینگ و انبارها استفاده می‌شود. تاریخ تأسیس هرکدام از بیمارستان‌های تهران را که نگاه می‌کنیم، عمری طولانی و بیش از نیم‌قرن دارند.
قائم‌مقام وزیر و سخنگوی وزارت بهداشت با بیان اینکه وزارت بهداشت از سال ٨٦ پیگیر بیمارستان‌های فرسوده بوده است، می‌گوید: در مطالعه‌ای که در سال ٨٦ وزارت بهداشت انجام داد، ٥٤٥ بیمارستان بررسی شدند که طبق آن ٧٣درصد از بیمارستانی‌های کشور فرسوده و فاقد ارزش بهسازی لحظه‌‌ای بودند. با برنامه‌ریزی‌هایی که وزارت بهداشت انجام داد، توانستیم این عدد را به ٤٥درصد در سال ٩٥ کاهش دهیم که طبق بررسی‌های انجام‌گرفته این میزان را نمی‌توان مقاومسازی کرد و اگر بخواهیم آن را مقاومسازی کنیم، هزینه آن بیش از این است که بخواهیم یک تخت را بسازیم، به‌دلیل اینکه اسکلت بیشتر این بیمارستان‌های قدیمی نیز مقاوم نیستند و برای مقاومسازی باید اسکلت آن را هم بتراشیم که این خود خیلی زمان‌بر و هزینه‌بر است.
حریرچی افزود: «امیدواریم میزان تخت‌های فرسوده را به ٣٠درصد کاهش دهیم. ما درحال‌حاضر کمبود شدید تخت بیمارستانی داریم و با برنامه‌ریزی‌هایی که در این زمینه انجام داده‌ایم، درحال افزایش تخت‌های بیمارستانی جدید و جایگزین‌کردن تخت‌های جدید به جای تخت‌های فرسوده هستیم. کمبود تخت‌های بیمارستانی در تهران شدت بیشتری دارد؛ در همان سال ٨٦ که میزان تخت‌های فرسوده کل کشور ٧٣درصد بود، ٨٧درصد تخت‌های تهران فرسوده بودند که درحال‌حاضر به ٧٥درصد کاهش پیدا کرده است که می‌خواهیم تا سال ٩٩ این میزان را به ٣٨درصد کاهش دهیم. یکی‌دیگر از مشکلاتی که در تهران با آن مواجه هستیم تأمین زمین برای ساخت بیمارستان‌های فرسوده است، به دلیل اینکه بیشتر این بیمارستان‌ها در بافت‌های قدیمی و پر تراکم قرار دارند و زمین در آن مناطق کم است، طبق طرح جامعی که ارائه دادیم بنا شده با همکاری شهرداری و سایر مراجع ذی‌ربط همه تخت‌های بیمارستانی را تجمیع و به مناطق کم‌ترافیک منقل کنیم».قائم‌مقام وزیر خاطرنشان کرد: «در دولت‌های پیشین هر سال بین هزارو ٧٠٠ تا دو هزار تخت بیمارستانی به کشور افزوده می‌شد، این درحالی است که در دولت تدبیر و امید هر سال نزدیک به شش‌‌هزار تخت بیمارستانی ساخته شده است؛ یعنی بیش از سه برابر دولت‌های قبلی و درحال‌حاضر ٤٠هزار تخت جدید در دست احداث داریم. هرچند بیمارستان‌‌سازی در این سال‌ها افزایش پیدا کرده است اما همچنان با میزانی که می‌خواهیم فاصله داریم».بررسی بحران نشست در پایتخت که در سال ٩٠ انجام شد نشان می‌هد که اگر یک زلزله پنج ریشتری در تهران بیاید می‌تواند خسارت یک زلزله هفت ریشتری را به‌بار بیاورد. در این مطالعه که امدادرسانی مراکز امدادرسانی و بیمارستان‌ها به مجروحان در شرایط زلزله وسیع بررسی شده است، در تهران که تا سال ٩٠ دارای ١٢٦ بیمارستان بوده است و این بیمارستان‌ها ٥٨٣ ساختمان در اختیار دارند، در صورت وقوع بدترین سناریوی فرضی، بخش زیادی از این بیمارستان‌ها پس از وقوع زلزله غیرقابل استفاده خواهند بود. همچنین دراین‌صورت فقط ٩درصد از بیمارستان‌ها خسارت نمی‌بینند و می‌توانند اقدامات امدادی و اورژانسی را به‌طورکامل پشتیبانی کنند. بررسی کارشناسی همچنین نشان می‌دهد حدود ٤٩درصد از بیمارستان‌ها نیازمند اقدامات اصلاحی هستند و در زمان وقوع حادثه به‌طورکامل نمی‌توان از امکانات و فضای بیمارستانی آنها استفاده کرد.
عده‌ای از کارشناسان بر این باورند که شرایط کنونی ساختمان‌های بیمارستان‌های تهران براساس مطالعات نیازمند اصلاح است. اگر ساختمانی اسکلت خوبی داشته باشد و براساس استانداردهای روز دنیا طراحی شده باشد می‌توان اقدامات مقاومسازی را روی آنها انجام داد ولی هزینه، زمان و کیفیت مقاومسازی برای وزارت بهداشت اهمیت دارد. آنها همچنین می‌گویند سازه تنها ۲۰درصد بازسازی یک ساختمان فرسوده بیمارستان را به خود اختصاص می‌دهد و این درحالی است که فرسودگی بیمارستان‌ها فقط شامل سازه نمی‌شود، بلکه تأسیسات برقی، مکانیکی و معماری فضاهای بیمارستان‌ها نیز فرسوده هستند. به‌عبارت‌دیگر باید تمام دیوارها، پارتیشن‌ها، آسانسورها، تأسیسات برقی و مکانیکی مانند موتورخانه، براساس استانداردهای جدید تغییر کند. از سوی دیگر ساخت هر مترمربع بیمارستان ۱.۵میلیون تومان هزینه دارد. از آنجا که حداقل به‌ازای هر تخت، صدمتر فضا نیاز است، به‌ازای هر تخت تقریبا ۱۵۰میلیون تومان هزینه ساخت صورت می‌گیرد. اگر ساختمانی ۲۰۰ تخت‌خوابی باشد، حدود ۳۰میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. در شورای سوم بین شهرداری تهران و وزارت بهداشت تفاهم‌نامه‌ای در زمینه مقاومسازی منعقد شد تا کار تسهیل شود اما چون مسئله حاکمیتی است و با اعتبار گره خورده این برنامه فقط در حد حرف باقی ماند و در عمل اتفاقی نیفتاد. زلزله کرمانشاه زنگ خطری است که موضوع لزوم ایمن‌سازی مراکز درمانی تهران را به مسئولان و مردم گوشزد می‌کند. به دلیل اینکه اگر زمین‌لرزه‌ای به‌قدرت مشابه زمین‌لرزه کرمانشاه در پایتخت بیاید فاجعه‌ای رخ خواهد داد که ابعاد خسارات جانی آن چندین برابر خواهد بود.
درباره ساخت بیمارستان میلاد هشدار دادیم
مهدی قائمیان، مهندس معمار که در زمینه طراحی و ساخت بیمارستان‌ها به‌صورت تخصصی کار کرده است، دراین‌باره می‌گوید: «با توجه به اینکه تهران روی گسل زلزله قرار دارد و ساختمان بیشتر بیمارستان‌های آن قدیمی و فرسوده است، می‌توان گفت اگر زلزله‌ای در تهران رخ دهد، این ساختمان‌های قدیمی تخریب خواهند شد. در چنین شرایطی بازسازی این ساختمان‌های کهنه پر‌هزینه است و به اعتقاد من بهترین راه حل به‌جای مقاومسازی ساختمان‌های قدیمی، ساخت بیمارستان جدید است؛ چراکه برای بازسازی بیمارستان‌های فرسوده ابتدا باید آن را تعطیل کرد و همه بیماران و وسایل داخل ساختمان را تخلیه کرد تا بتوان برای بازسازی و مقاومسازی ساختمان که خود یک پروژه بزرگ است، برنامه‌ریزی کرد. در چنین شرایطی به فرض اینکه این کار شدنی باشد هم ٤٠ تا ٥٠ درصد امکان مقاومسازی این ساختمانها وجود دارد؛ چراکه اسکلت ساختمان بازسازی نمی‌شود. درحالی‌که برای ساخت سازهای مقاوم در برابر زلزله علاوه بر اسکلت ساختمان باید محاسبه‌هایی نیز درباره پارتیشن‌ها و دیوار‌هایی که فضای داخلی را از یکدیگر جدا می‌کنند، انجام بگیرد تا مقاومت لازم در برابر زلزله احتمالی از همه لحاظ تأمین شود و ساختمان در آن شرایط تخریب نشود. در سازهای مثل بیمارستان باید همه اجزای ساختمان مقاومسازی شود و نباید فقط نگران ریزش سقف روی سر مردم باشیم؛ چون آوارشدن دیوارها نیز در جایی مثل بیمارستان خطرناک است».
او می‌افزاید: «بیمارستان‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی و ساخته شوند که هنگام زلزله نه‌تنها ساختمان بلکه عناصر غیرسازه‌ای هم در مقابل زلزله ایمن باشند. در بیمارستان دستگاه‌ها و تجهیزات گران‌قیمتی وجود دارد که باید در صورت وقوع زلزله احتمالی مانع از آسیب‌رسیدن به آنها شد یا اینکه هنگام زلزله تخت و وسایل اتاق عمل نباید واژگون شود یا تکان‌‌های شدید بخورند؛ چون ممکن است هرکدام از این تکان‌ها باعث مرگ یک بیمار بشود. در طراحی و ساخت سازه یک بیمارستان تمام این مسائل را می‌توان محاسبه کرد و به ساخت اصولی همه اجزای ساختمان بستگی دارد. طراح بیمارستان میلاد با بیان اینکه تا جایی که توانستم، ساختمان بیمارستان میلاد در مقابل زلزله ایمن طراحی و ساخته شد، ادامه می‌دهد «هنگام ساخت بیمارستان میلاد بار‌ها برای مسئولان نامه نوشتم و به آنها درباره سازه این ساختمان هشدار دادم که اسکلت این بنا باید تخریب شود و از اول ساخته شود اما به نامه‌های من توجهی نکردند؛ بااین‌حال سعی کردم با مقاومسازی و تقویت سازه‌ها تا جایی که امکان داشت، آن را در برابر زلزله مقاومسازی کنم».او با بیان اینکه امکانات برای ساخت بناهای مقاوم در برابر زلزله در کشور وجود دارد، ادامه می‌دهد «متأسفانه در کشور ما سواد ساخت این سازه‌ها وجود ندارد و کسی به فکر مقاومسازی این سازه‌ها نیست، بلکه میل به سودجویی بیشتر است و اغلب افراد می‌خواهند پول بیشتری به جیب بزنند؛ درحالی‌که در کشور‌های دیگر سختگیری‌های زیادی برای ساخت این‌گونه ساختمانها اعمال می‌شود اما در ایران نظارت ویژه‌ای روی ساخت بیمارستان‌ها نیست یا اگر هم هست، بسیار ضعیف عمل می‌کنند. شاید بسیاری از ساختمانها از نظر محاسبات درست طراحی شده باشند اما عدم نظارت باعث می‌شود طرح به‌درستی اجرا نشود؛ به‌دلیل اینکه کنترل‌ها خیلی کم است. آقای مهندس قائمیان می‌گوید در سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور ١٣ کتاب مرجع در زمینه طراحی بناهای درمانی تألیف کردم. در هر کتاب فصلی در باره ایمنی ساختمان در برابر آتش و زلزله نوشته بودم که با منحل‌شدن این سازمان پس از روی‌کار‌آمدن محمود احمدی‌نژاد تألیف و انتشار جلدهای دیگر این مجموعه متوقف شد.
