بازار نفت در انتظار جنگ است؟
طی چهار هفته اخیر قیمت نفت در بازار جهانی حدود ۲۰ درصد رشد داشته است.
به لحاظ بنیادی تغییر محسوسی رخ نداده است که بتواند این افزایش نرخ‌ها را توجیه کند. بنابراین نگرانی از ناآرامی‌های داخلی آل‌سعود و تنش‌آفرینی آنها در منطقه چاشنی اصلی ماندن نفت برنت در کانال ۶۰ دلاری است. کارشناسان معتقدند سطوح قیمتی فعلی و گزینه‌های منطقی صرفا نگرانی از تشدید تنش‌ها را تایید می‌کند. اما اگر رفتاری غیرعقلایی از عربستان با حمایت آمریکایی‌ها سر بزند و آغازگر جنگ منطقه‌ای شود، قیمت نفت آماده جهش‌های به مراتب بزرگ‌تری خواهد بود.
دماسنج نفتی تنش در خاورمیانه
قیمت نفت در ۴ هفته گذشته با رشد حدود ۲۰ درصدی همراه بوده؛ رشدی که طلای سیاه را به اوج ۲ سال گذشته رساند و در عین حال پیام‌هایی از آینده خاورمیانه نیز با خود به همراه دارد. به گزارش دنیای اقتصاد، چرا که بازار طلای سیاه که در میان بازارهای کالایی بیشترین حساسیت را به تغییرات ژئوپلیتیک دارد، با رشد قیمت اخیر به مثابه دماسنجی است که به واسطه آن می‌توان شدت ریسک‌های موجود در خاورمیانه را سنجید و آینده قیمت نفت را تخمین زد.
قیمت هر بشکه نفت خام برنت در بازار روز گذشته و تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۶ به وقت تهران) با افتی سه سنتی همراه شد و به ۴۹/ ۶۳ دلار رسید. نفت خام آمریکا اما با رشدی ۶ سنتی، ۸۰/ ۵۶ دلار بر بشکه معامله شد. تحولات قیمتی روز گذشته در بازار نفت در حالی با نوسانی اندک همچنان در اوج قرار داشت که تحلیل‌ها نشان می‌دهد سطوح قیمتی فعلی برای طلای سیاه از توجیه بنیادین قوی برخوردار نیست و این ریسک‌های ژئوپلیتیک در خاورمیانه هستند که از قیمت‌های فعلی حمایت می‌کنند. اما قرار داشتن قیمت نفت در محدوده ۶۰ دلار بر بشکه، در حالی از توان عوامل بنیادین بازار بالاتر است و در عین حال از قیمت‌های احتمالی در صورت بروز تنشی جدی در خاورمیانه بسیار کمتر که به نظر می‌رسد طلای سیاه انتظار وقوع جنگی جدید در خاورمیانه را ندارد.نیک باتلر، ستون‌نویس فایننشال تایمز در این زمینه عقیده دارد «چنانچه ریسک درگرفتن نزاعی جدید در خاورمیانه از بین برود، هیچ عامل بنیادینی در بازار وجود ندارد که بتواند قیمت نفت را به بیش از ۵۰ یا ۵۵ دلار برساند. اما اگر جنگی میان دو قدرت بزرگ خلیج فارس رخ بدهد، قیمت نفت بسیار فراتر از چیزی خواهد بود که حالا شاهد هستیم.» این تحلیل نشان می‌دهد قیمت نفت حالا در محدوده‌ای قرار ندارد که زنگ خطر وقوع درگیری در خاورمیانه را به صدا درآورد، این پیش‌بینی در حالی مطرح است که خاورمیانه با بروز تنش‌های ناگهانی غریبه نیست و نمی‌توان سایه جنگ را از سر آن برای لحظه‌ای دور دید.
اما ریسک وقوع درگیری‌های تازه در خاورمیانه در حالی از سوی بازار جهانی نفت خام درک شده و خود را به شکل رشد قیمت نفت‌های شاخص نشان داده است که در عین حال این سوال نیز مطرح می‌شود که «به غیر از افزایش تنش‌ها در خاورمیانه که خطر درگیری مستقیم عربستان و ایران را در منطقه افزایش داده است، چه عامل بنیادین دیگری این میزان رشد قیمت را توجیه می‌کند؟»جست‌وجوی عاملی بنیادین برای یافتن چرایی رشد قیمت‌های چشمگیر اخیر، این سوال اساسی را نیز به همراه دارد که آیا در روند عرضه و تقاضای جهانی نفت خام در ماه جاری، تغییری نسبت به میانه‌های ماه اکتبر داشته است که در نتیجه آن شاهد افزایش ۲۰ درصدی قیمت طلای سیاه باشیم؟ پاسخ نیک باتلر، ستون‌نویس فایننشال تایمز به این سوال منفی است. باتلر در توضیح شرایط بنیادین بازار، اگرچه روند تقاضای نفت خام را در بازار با رشدی تدریجی و پایدار ارزیابی می‌کند، اما در عین حال افت واردات چین در ماه اکتبر را در نظر می‌گیرد.
ناتوانی عوامل بنیادین بازار
بر اساس گزارش‌های موجود، واردات نفت خام چین به‌عنوان عاملی اثرگذار بر تقاضا، در ماه اکتبر از سطح بی‌سابقه ۹ میلیون بشکه در روز در سپتامبر، به ۳/ ۷ میلیون بشکه در روز کاهش یافته است. در همین حال طبق گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، تولید نفت خام آمریکا در هفته منتهی به سوم نوامبر، به ۶۲۰/ ۹ میلیون بشکه در روز رسیده که رکورد بیشترین رشد هفتگی از سال ۱۹۸۳ را به ثبت رسانده است. صادرات نفت خام آمریکا نیز در حال حاضر به بیش از ۲ میلیون بشکه در روز رسیده که به معنای افزایش عرضه از سوی این کشور است.
هرچند در سمت عرضه نمی‌توان عملکرد مثبت کشورهای عضو اوپک و همراهانشان در کاهش عرضه نفت خام و سیگنال‌های مثبت آنها برای گسترش طرح کاهش تولید را نادیده گرفت، اما این بخش نیز تحت تاثیر افزایش تولید از سوی لیبی و نیجریه با چالش‌‌هایی همراه است. این دو کشور عضو اوپک در حالی به دلیل مشکلات داخلی از حضور در توافق کاهش تولید معاف شدهاند که در ماه‌های اخیر به شکل متناوب موفق به افزایش تولید شدهاند. افزایش تولید این دو کشور به معنای خنثی شدن تلاش اوپک برای کاهش تولید است.نگاهی به عوامل یاد شده نشان می‌دهد بازار نفت در چند هفته گذشته به لحاظ تکنیکال، با هیچ تحول چشمگیری همراه نبوده است. به این ترتیب در شرایطی که هم عرضه و هم تقاضا روندی رو به رشد دارند و تغییر چشمگیری نیز در سطح ذخایر جهانی نفت خام رخ نداده، حصول این نتیجه قطعی به نظر می‌رسد که «هیچ اتفاقی که بتواند رشد ۲۰ درصدی قیمت نفت خام را توجیه کند، در بازار طلای سیاه رخ نداده است.»در این میان تنها توجیهی که برای جهش ۲۰درصدی قیمت نفت باقی می‌ماند، تنش‌های اخیر در خاورمیانه است. این تنش‌ها از تحولات سیاسی داخلی در عربستان سعودی آغاز شد و تا اتهام حمله موشکی ایران به فرودگاه بین‌المللی ریاض و دخیل دانستن کشورمان در انفجار خط لوله نفت در بحرین ادامه پیدا کرد.
ریسک عراق
در میان تمام تحولات بنیادین اخیر در بازار نفت، شاید تنها بتوان به اتفاقاتی که در هفته‌های گذشته در شمال عراق و در جریان همه‌پرسی استقلال کردستان عراق رخ داد اشاره کرد؛ چراکه افزایش تنش‌ها میان دولت مرکزی عراق و اقلیم کردستان ریسک کاهش تولید و عرضه از سوی این منطقه را به همراه داشت. بعد از برگزاری انتخابات استقلال کردستان عراق، ترکیه برای نشان دادن مخالفت خود با این همه‌پرسی، قطع صادرات نفت خام اقلیم کردستان از طریق خط لوله جیهان -کرکوک را مطرح کرد. اما از دو هفته گذشته و با فروکش کردن تنش‌ها میان اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق، جریان صادرات نفت شمال این کشور به حالت عادی بازگشته است و پایانه‌های جنوب این کشور نیز آماده افزایش صادرات ۲۰۰هزار بشکه‌ای هستند. با این حال تنش‌ها میان دولت مرکزی و اقلیم همچنان به شکل قطعی پایان نیافته است.به این ترتیب به‌نظر می‌رسد افزایش قیمت‌های اخیر نفت را نمی‌توان تنها در تعادل فزاینده عرضه و تقاضا در بازار فیزیکی جست‌وجو کرد. در واقع معامله‌گران در شرایط فعلی بر اساس ریسک اتفاقاتی که در آینده می‌توانند رخ دهند، قیمت‌ها را تعیین می‌کنند.
هزینه سنگین جنگ برای عربستان
فراتر از وضعیت عراق، مساله بالقوه جدی‌تری که در خاورمیانه برای بازار نفت وجود دارد؛ مساله عربستان سعودی است. بازداشت‌های گسترده در خاندان سلطنتی آل‌سعود که منجر به پاکسازی مخالفان و رقبای شاهزاده جوان سعودی شد، در حالی در تاریخچه این خاندان بی‌سابقه است که احتمال تداوم آن در آینده وجود دارد. در کنار تحولات عجیب داخلی در عربستان سعودی که از سوی محمد بن‌سلمان در جریان است، نگران‌کننده‌ترین عامل برای بازار نفت، افزایش تنش‌ها بین تهران و ریاض است.اگرچه ایران و عربستان از دیرباز رقیب یکدیگر در منطقه بوده‌اند، اما طی دو سال گذشته و تحت عملکرد پادشاهی جدید در عربستان سعودی، این رقابت از سوی سعودی‌ها شکلی تهاجمی به خود گرفته است، از همین‌رو به‌نظر می‌رسد عربستان سعودی سعی دارد از هر فرصتی برای ایجاد تنشی جدید با ایران بهره ببرد. شلیک موشک از سوی مبارزان یمنی به سمت فرودگاه بین‌المللی ریاض در حالی از سوی مقامات سعودی به ایران ارتباط داده شد که مسوولان ایران این ادعا را به‌شدت تکذیب کردند. بعد از این اتفاق، استعفای سعد حریری، نخست‌وزیر لبنان که در خاک عربستان رخ داد، باعث طرح اتهام‌هایی تازه علیه ایران شد که به نوبه خود باعث افزایش تنش‌ها میان دو کشور شد.
تنش‌های یاد شده در حالی از سوی سعودی‌ها علیه ایران طرح‌ریزی و هدایت می‌شود که ستون‌نویس فایننشال‌تایمز عقیده دارد «هرگونه منازعه مستقیم با ایران می‌تواند ریسک و تخریب زیادی برای رهبران سعودی به همراه داشته باشد، اما هیچ‌چیز غیرممکن نخواهد بود به‌خصوص اگر سعودی‌ها احساس کنند در این منازعه از حمایت آمریکا برخوردار هستند. در واقع این نگرانی اصلی بازار نفت است.»به عقیده باتلر، وقوع یک درگیری مستقیم میان عربستان سعودی و ایران می‌تواند چندین میدان نفتی و تاسیسات مرتبط با آنها را در هر دو سوی خلیج‌فارس تحت‌تاثیر قرار دهد. در عین حال تنگه هرمز که یکی از مهم‌ترین مسیرهای ارسال نفت به سراسر جهان است نیز تحت‌تاثیر درگیری‌های احتمالی قرار خواهد گرفت و این به معنای ایجاد اخلال در حمل و ارسال حدود ۱۹میلیون بشکه نفت در روز خواهد بود.تمام این موارد نشان‌دهنده هزینه‌هایی است که جنگ جدید در خاورمیانه برای دولت‌ها به همراه خواهد داشت. نیک باتلر با اشاره به اینکه «جنگ یک گزینه غیرمنطقی است»، می‌نویسد «اما آیا منطق، نیروی حاکم در خاورمیانه است؟»
تلاش اوپک برای حفظ قیمت‌ها
در شرایطی که بررسی‌ها به روشنی نشان می‌دهد رشد قیمت نفت به عوامل ژئوپلیتیک در خاورمیانه باز می‌گردد، روز گذشته «کنفرانس ادیپک ۲۰۱۷» تبدیل به محلی برای ابراز خوش‌بینی مقام‌های نفتی کشورهای عضو اوپک نسبت به وضعیت بازار نفت در سال ۲۰۱۸ شد.بر همین اساس وزیر انرژی امارات با ابراز خوش‌بینی نسبت وضع بازار نفت در سال ۲۰۱۸ میلادی، گفت: به احتمال زیاد روند بازسازی بازار ادامه خواهد یافت.به گزارش خبرگزاری رویترز از ابوظبی، محمد المزروعی، همچنین اعلام کرد توافق جهانی کاهش تولید نفت به حذف حدود ۱۸۰میلیون بشکه از ذخیره‌سازی نفت جهان ظرف کمتر از یک سال کمک کرده است. وزیر انرژی امارات در بخش دیگری از سخنان خود اعلام کرد: «این کشور به هر تصمیمی درباره سیاست آینده بازار نفت که اوپک در ماه جاری میلادی درباره آن به توافق برسد، پایبند خواهد بود.»
وزیر نفت عمان نیز ابراز اطمینان کرد که در نشست ماه نوامبر اوپک و غیر اوپک، توافق جهانی کاهش تولید نفت تمدید خواهد شد. محمد الرمحی، هرچند اعلام کرد که «مطمئن است که در نشست ماه جاری میلادی تولیدکنندگان نفت عضو و غیر عضو اوپک، توافق برای تمدید کاهش تولید نفت به دست می‌آید.» وی بر این نکته نیز تاکید کرد که «من فکر نمی‌کنم تولیدکنندگان بر سر کاهش بیشتر تولید توافق کنند.» وی همچنین اعلام کرد عمان به توافق جهانی کاهش تولید نفت پایبند است و اکنون روزانه ۹۶۸ هزار بشکه نفت تولید می‌کند.دبیرکل اوپک نیز روز گذشته با اشاره به اینکه «بازار نفت با روندی پرشتاب در حال رسیدن به توازن مجدد است و کاهش تولید تنها گزینه قابل دوام برای برقراری ثبات مجدد در بازار است»، گفت: ما شاهد نشانه‌های روشنی از رسیدن بازار به توازنی مجدد هستیم، ثبات در حال بازگشت به بازار است و من اطمینان دارم که اگر ما بسیج نمی‌شدیم و برای اقدام مشترک جهت کاهش سطح ذخایر جهانی نفت خام اجماع نمی‌کردیم، صنعت نفت در شرایطی بدتر از امروز قرار داشت.»
