سه دلیل پایبندی بی‌سابقه به توافق اوپک
«پایبندی بی‌سابقه کشورهای تولیدکننده نفت» به توافق برای کاهش تولید، این روزها به پشتوانه محکمی برای تمدید مجدد توافق و همچنین رشد قیمت نفت بدل شده است.
این در حالی است که فقط برخی از این کشورها آن هم به‌دلیل فشار اقتصادی ناشی از افت قیمت نفت، به توافق پایبند بوده‌اند و دیگر کشورهای حاضر در این ائتلاف در بیشترین سطح توان خود به تولید پرداخته‌اند. در واقع برخی از کشورهای پایبند به توافق به‌دلیل مشکلات مالی توانایی رشد تولید را نداشته یا حتی با افت ناخواسته تولید در میادین نفتی خود نیز مواجه شده‌اند.
«پایبندی بی‌سابقه» کشورهای عضو و غیرعضو اوپک به «طرح کاهش تولید» در حالی تبدیل به پشتوانه‌ای قوی برای تمدید دو باره این طرح تا انتهای سال ۲۰۱۸ شده است در اینجا سه دلیل اصلی پایبندی به توافق کاهش تولید را بررسی کرد. طبق این بررسی کاهش تولید واقعی یا خودخواسته مطابق سطح تعهد شده در توافق، کاهش تولید درپی ناتوانی اقتصادی و فنی برای رشد تولید و کاهش تولید طبیعی، سه دلیل عمده پایبندی بی‌سابقه به طرح کاهش تولید بوده است. به گزارش دنیای اقتصاد، براین اساس عربستان سعودی و روسیه دو کشوری هستند که بیشترین کاهش واقعی تولید را برای کاهش عرضه نفت به بازار جهانی داشته‌اند. با این حال به نظر می‌رسد در سال ۲۰۱۸ راه سخت‌تری پیش روی آنها قرار داشته باشد زیرا افزایش عرضه از سوی تولیدکنندگان خارج از ائتلاف در کنار کاهش تولید برای دومین سال پیاپی، ماموریتی دشوار برای کشورهای تولیدکننده نفت خواهد بود.
سیگنال‌ها از تصمیم‌گیری برای افزایش دوره «کاهش تولید تا پایان سال ۲۰۱۸» در نشست عادی اوپک در انتهای ماه جاری میلادی، در حالی در روزهای اخیر قوی‌تر از هر زمان دیگری شده که پایبندی به کاهش تولید در ۹ ماه گذشته ۱۰۲ درصد عنوان شده است. این را الکساندر نواک، وزیر نفت روسیه اعلام کرده است. اولین تولیدکننده بزرگ نفت خام در دنیا در حالی همکاری تاثیرگذاری با اوپک در زمینه کاهش تولید داشته است که از گسترش آن تا پایان سال ۲۰۱۸ نیز حمایت می‌کند. به گفته نواک پایبندی کشورهای اوپک به کاهش تولید در ۹ ماه گذشته ۱۰۰ درصدی بوده و کشورهای غیرعضو اوپک نیز ۱۰۶ درصد به تعهدات خود در محدودیت تولید پایبند بوده‌اند.این سطح از پایبندی در حالی از سوی کارشناسان بی‌سابقه عنوان می‌شود که تخلف از تصمیمات اتخاذ شده در اوپک با هیچ گونه اقدام تنبیهی از سوی دیگر اعضای این سازمان مواجه نخواهد شد. با این حال شرایط اقتصادی خاص کشورهای عضو اوپک و کاهش چشمگیر قیمت نفت خام باعث شد تا پایبندی آنها به توافقی که در نوامبر سال ۲۰۱۶ بر سر کاهش تولید به وجود آمد، بیش از هر زمان دیگری باشد.توافق کاهش تولید در سال گذشته میلادی پس از ۸ سال در اوپک شکل گرفت و تعدادی از کشورهای تولیدکننده نفت غیرعضو اوپک را نیز که به مشکلاتی مشابه دچار بودند، با خود همراه کرد تا به واسطه اجرای این طرح، سطح ذخایر جهانی نفت خام کاهش یابد و به میانگین پنج سال گذشته نزدیک شود. با این حال نمی‌توان از نقش پررنگی که عربستان سعودی و روسیه در تاثیرگذاری بر کاهش تولید و رشد قیمت‌ها داشته‌اند، چشم پوشید.
چالش‌های پایبندی به کاهش تولید
نوامبر سال ۲۰۱۶ زمانی بود که ائتلافی از کشورهای عضو و غیرعضو اوپک به منظور کنترل عرضه نفت خام به بازار جهانی، پیمان بستند که در مجموع روزانه ۸/ ۱ میلیون بشکه در روز تولیداتشان را کاهش دهند. تا پیش از ژانویه سال جاری میلادی، برخی گمانه‌ها بر این بود که پایبندی اوپک به توافق کاهش تولید بالا نخواهد بود تا آنجا که پایبندی حدودا ۵۰ درصدی به توافق نیز قابل قبول عنوان شده بود. با این حال شواهد نشان می‌دهد برخلاف انتظارهای پیشین، سطح پایبندی به کاهش تولید در ۹ ماه گذشته به شکل بی‌سابقه‌ای بالا بوده است.بر‌اساس طرح محدودیت تولید نفت خام، کشورهای عضو اوپک ملزم به کاهش حدودا ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای در روز شدند و کشورهای غیرعضو اوپک نیز با کاهش تولید روزانه ۶۰۰ هزار بشکه‌ای موافقت کردند. پایبندی به این میزان کاهش تولید در حالی در میان کشورهای یاد شده بالا بود که در این میان برخی کشورها مانند عراق که از ابتدا خواهان خروج از توافق بودند، به تعهدات خود پایبندی بالایی نداشتند.
با این حال کاهش تولید واقعی بیشتر از سوی کشورهایی چون عربستان و روسیه، کاهش تولید طبیعی در برخی کشورهای متعهد شده و همچنین تعمیرات و نگهداری دوره‌ای تجهیزات نفتی در کشورهای مختلف، از جمله اتفاقاتی بودند که در نهایت باعث شدند کارنامه خوبی برای کشورهای متعهد به زمینه کاهش تولید به ثبت برسد.اما با وجود سطح بالای پایبندی، طبق گزارش بانک جهانی انتظار می‌رود در سال جاری رشد عرضه‌ای ۷۰۰ هزار بشکه‌ای از سوی تولیدکنندگان غیرعضو اوپک رقم بخورد که از برنامه کاهش تولید ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز اوپک فاصله چندانی ندارد. رشد عرضه این کشورها در سال ۲۰۱۸ بیشتر نیز خواهد شد. بانک جهانی انتظار دارد در سال آینده میلادی کشورهای غیرعضو اوپک ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز رشد تولید داشته باشند که به رشد تقاضای پیش‌بینی شده برای سال آینده بسیار نزدیک است.
چنانچه این میزان رشد عرضه از سوی سایر تولیدکنندگان نفت خام رقم بخورد، به نظر می‌رسد در شرایطی که ائتلاف کشورهای عضو و غیرعضو اوپک خود را به کاهش تولید در تمام سال آینده میلادی ملزم کنند، از میزان سهم بازار آنها کاسته شود. با این حال برآوردها از میزان رشد عرضه نفت خام در سال آینده در حالی از سوی نهادهای بین‌المللی ادامه دارد که به نظر می‌رسد در سال ۲۰۱۸، همچنان این اوپک و کشورهای غیرعضو این سازمان خواهند بود که بار بازگرداندن تعادل به بازار را بر دوش خواهند کشید. به این ترتیب موضوع «پایبندی به توافق کاهش تولید» و رصد آن، احتمالا بحثی است که در سال آینده میلادی نیز اهمیت خود را حفظ خواهد کرد.
نقش عربستان در پایبندی اوپک
اما طبق تازه‌ترین گزارش بانک جهانی، تولید نفت خام اوپک در جریان اجرای توافق محدودیت تولید، در سال جاری با کاهش همراه بوده است. این اتفاق نشان می‌دهد ۱۲ عضو اوپک که در توافق کاهش تولید حضور داشته‌اند، مطابق قرار برای کاهش ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای تلاش موثر کرده‌اند.مطابق بررسی بانک جهانی، از دسامبر سال ۲۰۱۶ (زمان توافق برای کاهش تولید) تا پایان سه ماهه سوم سال جاری میلادی، کل تولیدات نفت اوپک به‌طور میانگین تنها ۶۰۰ هزار بشکه در روز کاهش داشته، این در حالی است که ۱۲ کشور عضو اوپک حاضر در توافق، برای کاهش تولید روزانه ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز تعهد داده بودند. به گزارش بانک جهانی، پایبندی به کاهش تولید وعده داده شده، در ماه ژانویه (نخستین ماه اجرای توافق) بالا بوده است اما در ماه جولای با کاهش همراه شده و به ۷۳ درصد رسیده است. این کاهش پایبندی به توافق در ماه سپتامبر اندکی جبران شد، زیرا طبق برآورد بانک جهانی، سطح پایبندی در این ماه ۸۸ درصد بوده است همین میزان پایبندی نیز تا حدودی تحت تاثیر افزایش تولید در لیبی و نیجریه قرار گرفت. این دو عضو اوپک که از کاهش تولید معاف هستند، در مدت زمان یاد شده در مجموع چیزی حدود ۶۰۰ هزار بشکه در روز تولیدات خود را افزایش دادند.به گزارش بانک جهانی، تولید لیبی در ماه جولای به بیش از یک میلیون بشکه در روز رسیده است اما با شروع دوباره درگیری میان شبه‌نظامیان و دولت مرکزی، تولیدات بزرگ‌ترین میدان نفتی این کشور با کاهش همراه شد و در ماه سپتامبر مجددا به کمتر از یک میلیون بشکه در روز رسید.
در نیجریه نیز اگرچه تولیدات در آگوست ۲۰۱۶ از سطح ۱/ ۱ میلیون بشکه در روز به ۷/ ۱ میلیون بشکه در روز رسید، اما این میزان رشد تولید هیچ‌گاه پایدار نبود، زیرا حملات ستیزه‌جویان به خطوط انتقال نفت در دلتای نیجر همچنان تداوم دارد. به این ترتیب هرچند رشد تولید لیبی و نیجریه به دلیل ناآرامی‌های داخلی در این دو کشور همواره مقطعی بوده و تهدیدی دائمی برای بازار نفت به شمار نمی‌رود، با این حال احتمالا اوپک بحث بر سر پیوستن این دو کشور به توافق کاهش تولید را با آنها ادامه خواهد داد. پیش از این نیز برای پیوستن این دو کشور به توافق کاهش تولید بحث‌هایی شده بود. پاسخ نیجریه به این درخواست این بود که «زمانی‌که تولید این کشور به ۸/ ۱ میلیون بشکه در روز برسد، می‌تواند تولیداتش را در این سقف توقف کند و به این شکل به کاهش عرضه کمک کند.»
در این میان می‌توان گفت از میان تمام کشورهای عضو اوپک، بخش زیادی از کاهش تولید نفت بر دوش عربستان سعودی بوده و این کشور که به واسطه سقوط قیمت طلای سیاه با کسری بودجه چشمگیری همراه شد، تلاش زیادی برای کاهش عرضه و رشد قیمت‌ها از خود نشان داد. کاهش صادرات به بازارهای آسیا و آمریکا در چند نوبت، نمونه‌ای از پایبندی عربستان به طرح کاهش تولید به شمار می‌رود. هرچند این کاهش صادرات در زمانی رخ داد که به علت گرمای تابستان تقاضای داخلی این کشور با رشد همراه شد، با این حال آثار مثبت آن در بازار جهانی به وضوح قابل تشخیص بود.
در عین حال بار سنگین کاهش تولید در میان کشورهای عضو اوپک در حالی بر دوش مبتکر طرح کاهش تولید بوده است که دیگر کشورهای عضو اوپک در مقایسه با عربستان یا تولید چشمگیری ندارند، یا به نفع متحد خود در منطقه به کاهش تولید پایبند بوده‌اند یا به دلیل مشکلات داخلی با افت تولید ناخواسته مواجه شده‌اند.در میان کشورهای عضو اوپک که در توافق کاهش تولید حاضر هستند، عراق تنها کشوری است که در ۹ ماه گذشته همواره کمترین پایبندی را به طرح داشته است. دومین تولیدکننده نفت خام در اوپک در حالی از ابتدا خواستار مستثنی شدن این کشور از طرح کاهش تولید بود که تامین هزینه‌های مبارزه با داعش را علت اصلی این خواسته عنوان می‌کرد. با این حال این کشور در توافق کاهش تولید ماندگار شد تا کج‌دار و مریز در کاهش عرضه نقش داشته باشد. عراق در حالی در ماه سپتامبر با رشد تولید ۳۱ هزار بشکه‌ای همراه بوده است که در ماه گذشته به علت بروز برخی مشکلات داخلی در جریان برگزاری همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان، به‌طور میانگین روزانه ۱۵۰ هزار بشکه کاهش صادرات داشته است. به این ترتیب احتمال می‌رود با انتشار آمار رسمی تولیدات کشورهای عضو اوپک در ماه گذشته، عراق رکورد پایبندی خود به توافق کاهش تولید را بزند، هرچند این رکورد کاملا ناخواسته است.
عراق در حالی نارضایتی‌اش از حضور در طرح کاهش تولید را با عدم پایبندی اثبات کرده است که اخیرا خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی به این کشور سفر کرد تا موافقت دومین تولیدکننده نفت در اوپک را برای گسترش تمدید توافق جلب کند.اما ایران به‌عنوان سومین تولیدکننده بزرگ اوپک در حالی از پیوستن به طرح کاهش تولید معاف شد که سقف تولید ۸/ ۳ میلیون بشکه در روز برایش در نظر گرفته شده است. همزمان شدن تقریبی توافق کاهش تولید و رشد تولید ایران بعد از لغو تحریم‌های غرب، باعث شد این فرصت در اختیار کشور قرار گیرد که تا زمان بازگشت سطح تولید نفت خام به پیش از تحریم‌ها، از پیوستن به طرح کاهش تولید معاف شود. با این حال از آنجا که تولید نفت ایران در حال حاضر در سقف خود قرار دارد و تا زمانی‌که سرمایه و تکنولوژی وارد صنعت نفت کشور نشود تولید بیش از این رشد نخواهد کرد، از این رو در میان‌مدت تولید نفت کشورمان خطری برای توافق کاهش تولید به همراه ندارد. در این میان کشوری مانند ونزوئلا که به علت مشکلات اقتصادی بی‌شمار داخلی به دنبال کاهش عرضه جهانی نفت خام و رشد قیمت‌ها است، به دلایل مختلف همچون فرسوده شدن و عدم نوسازی تجهیزات صنعت نفت، اعتصاب کارکنان، بدهی‌های عظیم، کمبود برق و... با افت تولید همراه است و عملا توانی برای افزایش تولید ندارد.
روسیه، سردمدار کاهش تولید کشورهای غیراوپک
به گزارش بانک جهانی، پایبندی به توافق کاهش تولید از سوی ۱۰ کشور غیرعضو اوپک که در ائتلاف حضور دارند به واسطه کاهش واقعی تولیدات از سوی روسیه، تعمیر و نگهداری میدان‌های نفتی در آذربایجان و قزاقستان و کاهش تولید طبیعی مکزیک، بالا بوده است. همچنین دو کشور روسیه و مکزیک بیش از سطح تعهدشان به کاهش تولید پایبند بوده‌اند.با این حال اگرچه این کشورهای غیرعضو اوپک در طرح کاهش تولید تاثیرگذار بوده‌اند اما طبق گزارش بانک جهانی، مجموع کشورهای غیرعضو اوپک در سه ماهه دوم و سوم سال‌جاری میلادی رکورد رشد تولید نفت خام را نسبت به سال گذشته به ثبت رسانده‌اند. بر‌اساس این گزارش، این کشورها در مدت زمان یاد‌شده به‌طور متوسط یک میلیون بشکه در روز افزایش تولید داشته‌اند. البته این رکورد در رشد تولید در پی کاهش تولید ۷۰۰ هزار بشکه‌ای این تولیدکنندگان در سال ۲۰۱۶ به دست آمده است زیرا در این سال قیمت پایین نفت خام کاهش هزینه‌ها و در پی آن کاهش تولید را به همراه داشته است.
سال ۲۰۱۶ بیشتر کشورهای غیرعضو اوپک از جمله آمریکا تولید نفت با کاهش تولید نفت خام همراه بوده‌اند، اما مناطقی مانند برزیل، کانادا، دریای شمال و روسیه در این میان استثنا بوده‌اند. به این ترتیب رشد تولیدی که در سال جاری رخ داد، نه‌تنها در مناطق یاد‌شده مخصوصا کانادا با دستاوردهای بیشتری همراه بود، بلکه در کشورهایی مانند غنا، قزاقزستان و به‌ویژه ایالات‌متحده آمریکا نیز بسیار اثرگذار بوده است. به گزارش بانک جهانی پیش‌بینی می‌شود متوسط تولید نفت آمریکا در سال‌جاری میلادی رشدی نیم میلیون بشکه‌ای در روز داشته باشد که بیشتر آن از ناحیه تولیدکنندگان نفت شیل خواهد بود.بانک جهانی پیش‌بینی می‌کند در سال ۲۰۱۷، به دلیل رشد تولید نفت خام در آمریکا، عرضه طلای سیاه از سوی کشورهای غیرعضو اوپک با رشد روزانه ۷۰۰ هزار بشکه‌ای همراه باشد. همچنین انتظار می‌رود این میزان رشد در سال ۲۰۱۸ به ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز برسد. سهم آمریکا از این میزان رشد ۱/ ۱ میلیون بشکه در روز پیش‌بینی می‌شود که در کنار آن افزایش تولیدات در برزیل،کانادا، غنا، قزاقستان، کنگو و انگلستان نیز وجود دارد. چین، مکزیک و روسیه اما کشورهایی هستند که در سال آینده میلادی با کاهش تولید مواجه خواهند شد.
آمریکا، تهدید بزرگ کاهش تولید
به این ترتیب رشد تولیدات نفت خام آمریکا، به‌ویژه تولیدکنندگان نفت شیل در سال آینده نیز تهدیدی جدی برای طرح کاهش تولید به‌شمار می‌رود. این تهدید می‌تواند پایبندی بی‌سابقه کشورهای عضو و غیرعضو اوپک به طرح کاهش تولید را خنثی کند.تولید نفت خام آمریکا در سه ماه دوم سال جاری میلادی با رشد ۳۰۰ هزار بشکه‌ای در روز همراه بوده که نسبت به آنچه در ابتدای سال ۲۰۱۷ پیش‌بینی می‌شد، از سرعت کمتری برخوردار است. همچنین بانک جهانی احتمال می‌دهد رشد تولید ایالات‌متحده آمریکا در سه ماه سوم سال‌جاری میلادی، ۵۰۰ هزار بشکه در روز باشد. اداره اطلاعات انرژی آمریکا نیز پیش‌بینی کرده است تولید نفت خام آمریکا در سه ماه چهارم سال ۲۰۱۸ از ۱۰ میلیون بشکه در روز فراتر رود. این پیش‌بینی نسبت به تولید ۶/ ۸ میلیون بشکه نفت خام در روز که در سه ماه چهارم سال ۲۰۱۶ بسیار بیشتر است.
به گزارش بانک جهانی از آنجا که قیمت نفت امسال به کمتر از ۵۰ دلار بر بشکه هم رسید، بهبود فعالیت حفاران نفت خام در آمریکا با توقف همراه شد. در میانه اکتبر، تعداد دکل‌های حفاری در آمریکا در مقایسه با ماه آگوست ۳۲ دستگاه کاهش داشته است. این اتفاق نشان‌دهنده حساسیتی است که نسبت به محدوده قیمتی ۵۰ دلار بر بشکه وجود دارد. اما استثنایی که در این میان وجود دارد، حوزه نفتی پرمیان در آمریکا است که به علت پایین‌بودن هزینه تولید در آن، در قیمت‌های پایین نیز تولیداتش در جریان است. پرمیان بزرگ‌ترین میدان نفتی تولیدکننده نفت خام شیل است که ۵/ ۲ میلیون بشکه در روز تولید دارد و تنها میدانی است که حتی در دوران کاهش شدید قیمت‌ها با کاهش چشمگیر تولیدات همراه نبود.
به گزارش بانک جهانی، با وجود قیمت‌های پایین، تولیدکنندگان نفت شیل توانسته‌اند از طریق کاهش هزینه‌ها (عمدتا در حوزه خدمات، تجهیزات و نیروی کار)، پیشرفت‌های تکنولوژیک و تصمیم‌های برنامه‌ریزی شده و به‌موقع، تولیدات خود را با رشد همراه کنند. پیشرفت‌های تولیدکنندگان شیل شامل توسعه حفاری افقی، کاهش دوره حفاری و تکمیل چاه‌ها، استفاده از چاه‌های چندگانه در یک مکان واحد و... است. تمام این عوامل باعث‌شده است تا در حوزه‌ای مانند باکن، تولیدات از ۳۰۰ بشکه در روز از هر چاه در سال ۲۰۱۰ به ۱۲۰۰ بشکه در حال‌حاضر برسد.
علاوه بر این، برخی برنامه‌های حمایتی به امنیت سرمایه‌گذاری شرکت‌های کوچک و متوسط کمک کرده است. این در حالی است که شرکت‌های تولیدکننده نفت شیل نیز به توسعه بهر‌ه‌وری ادامه خواهند داد. اگرچه برآورد مختلفی برای هزینه‌های تولیدکنندگان نفت شیل و دیگر حوزه‌‌های نامتعارف وجود دارد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد هزینه‌های تولید همواره تعریف روشنی ندارد و در طول زمان با توجه به عوامل داخلی و خارجی مختلف تغییر می‌کنند. با این حال تحقیقات نشان می‌دهد میانگین هزینه‌های تولید هر بشکه نفت شیل از بیش از ۷۰ دلار به در حال حاضر کمتر از ۴۰ دلار رسیده است. همچنین بر‌اساس تحقیقی که فدرال‌رزرو انجام داده است، میانگین قیمت ۴۶ دلار بر بشکه برای نفت خام آمریکا سودآوری کافی دارد.
با تمام این تفاسیر باید دید سطح پایبندی در دومین سال اجرای توافق کاهش تولید چگونه خواهد بود و آیا رشد تولید کشورهای غیرعضو اوپک مانند آمریکا، انگیزه کافی برای تداوم پایبندی به طرح معتدل‌کننده بازار نفت باقی خواهد گذاشت؟
