۳ الگوی برتر جهانی برای توریسم شهری
گردشگری در بسیاری از شهرهای جهان صنعتی شده و یک رکن اساسی از اقتصاد آن شهرها را تشکیل داده است. این شهرها با استفاده از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی خود، طی برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و در عین‌حال فشرده‌ای سعی کردند با ایجاد زیرساخت‌های لازم، بازاریابی و ایجاد جاذبه‌های تفریحی متنوع، از این سرمایه بالقوه نهایت استفاده را ببرند.
در این میان، علی‌اصغر مونسان از ابتدای دوران مسوولیت خود به‌عنوان رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به کرات از طرحی تحت عنوان «شهر گردشگر» یاد کرده است که به اعتقاد وی شاه‌کلید توسعه گردشگری ایران است. مونسان و معاون گردشگری وی درحالی در اکثر جلسات و سخنرانی‌های خود بر لزوم تحقق این طرح تاکید کرده‌اند که تاکنون جزئیات چندانی از نحوه اجرای آن ارائه نداده‌اند. با این حال از صحبت‌های پراکنده‌ای که در خصوص این طرح شده است این چنین برمی‌آید که آنچه مدنظر مدیریت جدید سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری است، لحاظ شدن اهمیت گردشگران و نیازهای آنان در کنار مردم محلی یک شهر، در سطح برنامه‌ریزی‌ها و مدیریت شهری است. به گزارش دنیای اقتصاد، با این همه، مدیران گردشگری کشور تاکنون صحبت چندانی از توسعه زیرساخت‌های توریستی کشور به‌واسطه این طرح نکرده‌اند.
از سوی دیگر، بنا بر گزارش اخیر «مسترکارت» سه شهر بانکوک، لندن و پاریس به‌ترتیب توریستی‌ترین شهرهای جهان در سال ۲۰۱۶ شناخته شده‌اند که به‌ترتیب میزبان ۴۱/ ۱۹، ۰۶/ ۱۹ و ۴۵/ ۱۵ میلیون گردشگر خارجی بوده‌اند. این درحالی است که این گزارش حاکی از آن است که تهران در این سال تنها از ۶۴/ ۱ میلیون گردشگر خارجی پذیرایی کرده؛ امری که نشان از فاصله عمیق جایگاه گردشگری شهری کشورمان، با نمونه‌های موفق جهانی دارد. نگاهی به تجارب موفق جهانی نشان می‌دهد برای تحقق توسعه پایدار از طریق رونق گردشگری شهری، نیاز به برنامه‌ریزی‌هایی دقیق، منظم و به‌روز است که همواره توسعه زیرساخت‌های شهری را در دستورکار خود قرار می‌دهد و این مساله‌ای است که اگر مدیریت سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برای تحقق توسعه گردشگری شهری می‌کوشد، باید در مجموعه اقدامات اجرایی خود لحاظ کند و تنها به شعار طرح «شهر گردشگر» اکتفا نکند.
رمز صدرنشینی
بر اساس گزارش «مسترکارت»، پایتخت تایلند در سال ۲۰۱۶ پذیرای ۴۱/ ۱۹ میلیون گردشگر خارجی بوده که این رقم بانکوک را در صدر فهرست توریستی‌ترین شهرهای جهان قرار داده است. این شهر به‌واسطه غذاهای تند تایلندی و معابد حیرت‌انگیزی که در خود جای داده، یکی از جذاب‌ترین نقاط جهان است و مدیریت شهری آن برای درآمدزایی هرچه بیشتر از صنعت توریسم، برای توسعه زیرساخت‌ها گام برداشته است. اما نکته عجیب و قابل تامل این‌جاست که اکنون زیرساخت‌هایی که برای توریستی‌تر کردن این شهر احداث شده‌اند، به مهم‌ترین عامل جذب گردشگر تبدیل شده‌اند.
به‌رغم اینکه بانکوک به‌واسطه جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی که ذکر شد شهرتی جهانی پیدا کرده است، اما دلیل عجیبی آن را به پربازدیدترین شهر جهان از سوی گردشگران تبدیل کرده است؛ خرید. مراکز خرید این شهر در مقام لژیون‌های این شهر ایفای نقش میکنند. گواهی این امر، گزارش‌هایی است که «اینستاگرام» در انتهای هر سال میلادی منتشر می‌کند و بر اساس آن مرکز خرید «سیام پاراگون» بانکوک سال‌ها است که در میان ۲۰ نقطه از جهان قرار می‌گیرد که بیشترین عکس‌ها در آن گرفته شده است؛ به‌ویژه از سوی گردشگران بین‌المللی. همین امر به‌سادگی نشان می‌دهد توسعه زیرساخت‌ها تا چه‌میزان می‌تواند در شکوفایی اقتصاد گردشگری یک شهر نقش ایفا کند.
گام‌های غیر متزلزل
پایتخت انگلستان در سال ۲۰۱۶ توانست ۰۶/ ۱۹ میلیون گردشگر خارجی را به خود جذب کند و به‌روند صعودی خود در جذب گردشگران خارجی ادامه دهد. لندن یکی از قدیمی‌ترین شهرهای جهان است که جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی بسیاری در دل خود جای داده است. روند صعودی و بدون افت‌وخیز لندن در جذب گردشگر خارجی همواره مورد تحسین تحلیلگران قرار گرفته و این امر بدون شک به عملکرد خوب مدیریت این شهر بازمی‌گردد که توسعه گردشگری شهری را با برنامه‌ریزی‌های منظم و صریح ممکن کرده‌اند.
در برنامه‌های پنج‌ساله شهرداری لندن که آخرین آنها برای دوره سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ میلادی تدوین شده است، توسعه زیرساخت‌ها یکی از مهم‌ترین ارکان و حل معضل ترافیک و بهبود وضعیت آلودگی هوا از مهم‌ترین محورهای آن عنوان شده است. همچنین به افزایش تعداد واحدهای اقامتی توجه اساسی شده تا به‌دلیل رشد گردشگران و تمایل مردم به اجاره منازل خود از طریق وب‌سایت airbnb، قیمت مسکن و اجاره اتاق در این شهر دچار جهش نشود. توجه شهرداری لندن به توسعه زیرساخت‌های اقامتی و حمل‌ونقلی در حالی بوده است که به باور مدیریت شهری آن، توسعه گردشگری شهری در لندن منجر به بهبود کیفیت زندگی مردم ساکن در آن نیز خواهد شد.
بازگشت عروس شهرهای جهان
اما بسیاری، پاریس را زیباترین شهر جهان و پایتخت فرهنگی اروپا می‌دانند. موزه «لوور» این شهر بزرگ‌ترین گنجینه تاریخی جهان است و جذابیت‌های آن دستمایه رمان‌های بسیاری از نویسندگان فرانسوی و غیرفرانسوی بوده است. در کنار جاذبه‌هایی فرهنگی و تاریخی همچون کاخ ورسای، برج ایفل، معماری ساختمان‌ها و موزه‌ها و گالری‌های بی‌شمار، جاذبه‌هایی تفریحی همچون پارک «دیزنی‌لند» نیز وسوسه سفر به پاریس را در گردشگران برمی‌انگیزد. آمارهای سال ۲۰۱۶ نشان می‌دهد که پاریس در این سال میزبان ۴۵/ ۱۵ میلیون گردشگر خارجی بوده و رتبه سوم را از این حیث به خود اختصاص داده است. این درحالی است که در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ تعداد گردشگرانی که از این شهر بازدید کردند به بیش از ۱۷ میلیون نفر می‌رسید. تحلیلگران مهم‌ترین علت در افت میلیونی تعداد گردشگران این شهر را حملات تروریستی سال ۲۰۱۵ می‌دانند که به‌تبع آن در میان گردشگرانی که قصد بازدید از پاریس را داشتند احساس ناامنی ایجاد شد.
با این حال به‌نظر می‌رسد که عروس شهرهای جهان روند روبه‌رشد و هرچند آرامی را در جذب تعداد گردشگر دنبال می‌کند که مهم‌ترین منشا آن، عزم جدی اعضای شورای شهر پاریس است که مصمم هستند بار دیگر پاریس را در صدر فهرست توریستی‌ترین شهر جهان قرار دهند. در همین راستا و به‌دنبال افت تعداد گردشگران این شهر، برنامه‌ای جامع و ۶ ساله برای گردشگری پاریس تدوین شد تا از طریق نزدیک به ۶۰ اقدام اجرایی، پایتخت فرانسه برای بار دیگر جایگاه توریستی خود را احیا کند. به‌عنوان مثال یکی از این اقدامات در مورد برج ایفل است. برای ورود به این برج فلزی، حتی در خلوت‌ترین ایام سال نیز صف‌هایی طولانی شکل می‌گیرد که بسیاری را از بازدید آن منصرف می‌کند. حال مطابق اقدام اجرایی مصوب، مقرر شده که تاسیساتی در اطراف پایه این برج بنا شود تا فرآیند ورود را سرعت ببخشد و معضل دیرینه صف را از بین ببرد. ارتقای نورپردازی ساختمان‌ها و اماکن در شب، طرح تبدیل شانزه‌لیزه به پیاده‌راه و معبر دوچرخه‌ها و افزایش تعداد زبان‌هایی که به گردشگر راهنمایی می‌دهد از جمله اقدامات مهم اجرایی و بعضا زیربنایی مجموعه مدیریت شهری پاریس است، تا به گردشگری شهری در پایتخت فرانسه معنای جدیدی ببخشد.
نگاهی کلی به وضعیت گردشگری در جهان نشان می‌دهد، گردشگری شهری یکی از حیطه‌های مهم این صنعت محسوب می‌شود و چرخ اقتصاد شهرهای بسیاری در دنیا از طریق آن در حرکت است. شهرها آینه تمدن یک کشور و مظهر نمادهای و یادمان‌های تاریخی یک سرزمین هستند و از این رو هر شهری به‌نوبه خود از ظرفیت‌هایی فرهنگی، تاریخی، تفریحی و... برخوردار است که می‌تواند گردشگران را برای بازدید وسوسه کند. یک نظر به لیست بلندبالای جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی شهرهای کشورمان یادآوری می‌کند چه سرمایه والایی در آنها انباشته شده است؛ معماری منحصر‌به‌فرد ساختمان‌های یزد، مساجد اصفهان، آرامگاه‌های شاعران در شیراز و بافت تاریخی تهران تنها بخش کوچکی از جاذبه‌های شهرهای گردشگرپذیر ایران هستند که پتانسیل بالایی در جذب گردشگر دارند. با این‌همه بی‌شک توسعه گردشگری شهری نیازمند توسعه زیرساخت‌های شهری است که زیرساخت‌های اقامتی و حمل‌ونقل از جمله مهم‌ترین آنان قلمداد می‌شود. بنابراین به باور کارشناسان، برای توسعه گردشگری شهری، که یکی از مهم‌ترین ابزارهای توسعه پایدار است، باید برنامه‌ریزی‌های فشرده‌ای صورت گیرد.
