سود طلای ایران در جیب افغانستان/ ایران نقره داغ شد
در حالی‌که زعفران ایرانی قرن‌ها به‌عنوان گران‌ترین و اصیل‌ترین ادویه جهان شناخته می‌شد، امروز بخش بزرگی از آن با برچسب کشور‌های دیگر وارد بازار جهانی می‌شود. فعالان اقتصادی هشدار می‌دهند که اگر روند صادرات مجدد ادامه یابد، زعفران نیز به سرنوشت فرش ایرانی دچار خواهد شد.
به گزارش اقتصاد آنلاین ، در سال‌های اخیر، پدیده صادرات مجدد یا ری‌اکسپورت کالا‌های ایرانی به یکی از چالش‌های مهم و راهبردی تجارت خارجی کشور تبدیل شده است. این روند که در ابتدا با هدف عبور از محدودیت‌های تحریمی و بهره‌گیری از ظرفیت کشور‌های واسطه آغاز شد، حالا به عاملی برای کاهش ارزآوری، تضعیف برند ایرانی و خروج سود از جیب تولیدکنندگان داخلی بدل شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش قابل‌توجهی از محصولات ایرانی، به‌ویژه در حوزه میوه، خشکبار و زعفران، پس از بسته‌بندی مجدد و با نام تجاری کشور‌های ثالث وارد بازار‌های جهانی می‌شوند؛ وضعیتی که به تعبیر فعالان اقتصادی، ایران را «نقره‌داغ» کرده است.
مهر «ساخت امارات» بر کالای ایرانی
ری‌اکسپورت یا صادرات مجدد کالا‌های ایرانی یعنی کالا ابتدا از ایران به کشور واسطه صادر شود و سپس با تغییر بسته‌بندی یا برند، به مقصد نهایی ارسال گردد.
کارشناسان می‌گویند محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، دشواری نقل‌وانتقال پول، ضعف فناوری بسته‌بندی، هزینه بالای حمل‌ونقل و نبود حمایت دولتی مؤثر، از مهم‌ترین عوامل رشد این پدیده هستند.
در کنار این چالش‌ها، برخی بازار‌های هدف به‌دلیل ترس از تحریم یا نبود اعتماد به زیرساخت‌های تجاری ایران، ترجیح می‌دهند کالا را از مسیر کشور‌های ثالث مانند امارات، ترکیه، اسپانیا و افغانستان دریافت کنند. در نتیجه، بسیاری از محصولات ایرانی با مهر ساخت امارات یا برند افغان وارد بازار جهانی می‌شوند و بخش قابل‌توجهی از ارزش افزوده صادرات ایران نصیب کشور‌های واسطه می‌گردد.
دلایل اصلی رشد صادرات مجدد
محمدرضا فاروقی، رئیس کمیسیون گمرک اتاق بازرگانی ایران،گفت: «یکی از دلایل اصلی شکل‌گیری صادرات مجدد، ضعف در برندینگ است. برای مثال، شرکت‌هایی در حوزه میوه و خشکبار در کشور‌های خلیج فارس برند و شبکه خرده‌فروشی خود را ایجاد کرده‌اند. آنها کالا را فله‌ای از ایران خریداری و پس از بسته‌بندی مجدد با برند خود، به سایر بازار‌ها صادر می‌کنند.»
او افزود: «تحریم‌ها باعث شده ایران نتواند در بسیاری از کشور‌ها با برند رسمی خود فعالیت کند. به همین دلیل، کالا‌ها ابتدا به کشور ثالث فرستاده و سپس از آنجا به مقصد نهایی صادر می‌شوند.»
به گفته فاروقی، این روند در محصولاتی که بیشترین اثرپذیری از تحریم را دارند، مانند زعفران، پسته و خرما، بیشتر دیده می‌شود.
صادرات رسمی در سایه مجوز‌ها و بوروکراسی
فاروقی همچنین به نقش قوانین و تشریفات صادراتی اشاره کرد و گفت: «مسائل قانونی و اداری در کنار چالش‌های تجاری، از دلایل گسترش ری‌اکسپورت هستند. بسیاری از کالا‌ها برای صادرات نیاز به مجوز‌های بهداشتی و استاندارد دارند و بدون مدارک لازم خروج رسمی ممکن نیست.»
به گفته او، دور زدن مقررات صادراتی چندان مصداق ندارد، اما بسیاری از شرکت‌های خارجی کالا‌های ایرانی را به‌صورت فله خریداری می‌کنند تا پس از ورود به کشور مقصد، با برند و بسته‌بندی خودشان دوباره عرضه کنند. این یعنی، در عمل صادرات انجام می‌شود، اما سود و هویت برند به نام ایران ثبت نمی‌شود.
تحریم؛ عامل اصلی فرار برند ایرانی از بازار جهانی
یکی از قربانیان اصلی این پدیده، زعفران ایرانی است؛ طلای سرخی که حالا بخش زیادی از سود آن در جیب کشور‌های واسطه می‌رود.
محسن احتشام، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران گفت: «ایران عمدتاً بر مزیت تولید تکیه دارد و به توسعه مزیت رقابتی در برندسازی توجه نکرده است. حدود ۸۵ درصد زعفران صادراتی کشور بدون برند و هویت تجاری صادر می‌شود و بعد از بسته‌بندی مجدد با نام دیگران در بازار جهانی عرضه می‌شود.»
او افزود: «تحریم‌ها سبب شده بسیاری از فروشگاه‌های بین‌المللی از خرید مستقیم زعفران ایرانی اجتناب کنند و ترجیح دهند آن را از مسیر اسپانیا، ایتالیا یا امارات تهیه کنند. در نتیجه، ایران تولید می‌کند، اما سود به جیب دیگران می‌رود.»
ضعف حمایت و بازاریابی؛ حلقه گمشده زعفران ایرانی
احتشام ادامه داد: «در حوزه قوانین و مقررات نیز ضعف وجود دارد. با وجود صدور مجوز‌های متعدد برای صنایع بسته‌بندی، حمایت واقعی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان انجام نمی‌شود. هزینه بالای بسته‌بندی، تبلیغات و حمل‌ونقل باعث شده توان رقابت صادرکننده ایرانی پایین‌تر از کشور‌های اروپایی باشد.»
او با انتقاد از خام‌فروشی زعفران گفت: «ایران هنوز به تولید فرآورده‌های جانبی زعفران مانند اسانس، دارو و صنایع غذایی توجه نکرده است. معاونت علمی ریاست‌جمهوری نیز در این زمینه عملکرد قابل‌دفاعی ندارد.»
به گفته او، بازاریابی خرد توسط شرکت‌های خصوصی به‌خوبی انجام می‌شود، اما بازاریابی کلان که وظیفه دولت است، ناکارآمد بوده است. از سوی دیگر، سیاست‌های تشویقی دولت اغلب به نفع صادرکنندگان سنتی است که محصول را به‌صورت خام و فله‌ای می‌فروشند، نه آنهایی که ارزش افزوده واقعی ایجاد می‌کنند.
زعفران ایرانی، سود در جیب افغانستان
بر اساس برآورد‌های فعالان اقتصادی، بخش مهمی از زعفران ایران با نام افغانستان وارد بازار جهانی می‌شود. در حالی که تولید سالانه زعفران در افغانستان حدود ۲۰ تن است، میزان صادرات این کشور بیش از ۶۰ تن اعلام می‌شود. این آمار نشان می‌دهد حجم بزرگی از زعفران ایرانی پس از خروج از کشور، با بسته‌بندی و برند افغان دوباره فروخته می‌شود؛ موضوعی که نه‌تنها ارزآوری ایران را کاهش می‌دهد بلکه هویت تاریخی و فرهنگی زعفران ایرانی را نیز به خطر می‌اندازد.
راه بازگشت برند ایرانی به بازار جهانی
کارشناسان تاکید دارند که برای جلوگیری از تداوم این روند، باید در سیاست‌های تجاری، زیرساخت‌های مالی، بسته‌بندی و برندسازی بازنگری شود.
ایران تنها زمانی می‌تواند از دام صادرات خام‌محور رهایی یابد که دولت و بخش خصوصی با هم‌افزایی واقعی، بوروکراسی اداری را کاهش دهند، از صنعت بسته‌بندی حمایت کنند و ثبات اقتصادی را برقرار سازند.
تا زمانی که این اتفاق نیفتد، طلای سرخ ایران زیر نام دیگران خواهد درخشید و سود اصلی در جیب کشور‌های واسطه‌ای، چون افغانستان، امارات و اسپانیا خواهد نشست — درست همان‌گونه که امروز ایران، نقره‌داغ تجارت خود است.