افزایش تنش اتمی میان مسکو و واشنگتن؛ رقابت هسته‌ای در آستانه احیای دوباره؟
جهان بیش از دو دهه از توقف رسمی آزمایش‌های هسته‌ای می‌گذرد، اما اکنون نشانه‌های نگران‌کننده‌ای از بازگشت به منطق جنگ سرد دیده می‌شود. اظهارات ترامپ و پوتین، هر دو، توازن شکننده‌ای را تهدید می‌کند که از دهه ۱۹۹۰ تاکنون برقرار بوده است.
به گزارش اقتصادآنلاین، فرسایشی‌شدن جنگ اوکراین و افزایش تنش‌ها میان آمریکا و روسیه، بار دیگر خاطرات سال‌های جنگ سرد را زنده کرده است. پیت هگست وزیر دفاع آمریکا از آماده‌شدن این کشور برای شرایط جنگی سخن گفته و رییس‌جمهور این کشور نیز درباره توان آمریکا برای ۱۵۰ بار نابودکردن جهان ادعاهایی مطرح کرده است.
در سوی دیگر اظهارات تازه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، درباره «بررسی امکان آغاز مقدمات آزمایش سلاح هسته‌ای» بار دیگر جهان را در آستانه دور تازه‌ای از رقابت هسته‌ای قرار داده است. این موضع‌گیری که در نشست ۵ نوامبر شورای امنیت روسیه مطرح شد، تنها چند روز پس از پیام جنجالی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در شبکه‌های اجتماعی صورت گرفت؛ پیامی که در آن از «آغاز آزمایش تسلیحات هسته‌ای آمریکا در سطح برابر با دیگر قدرت‌ها» خبر داده بود.
این دو موضع به فاصله چند ساعت از آزمایش موشک بالستیک قاره‌پیما توسط آمریکا اعلام شد. رویدادی که بسیاری از ناظران آن را نشانه‌ای از بازگشت تدریجی رقابت تسلیحاتی میان دو قدرت اصلی هسته‌ای جهان می‌دانند.
البته باید توجه داشت که امروز چین نیز به این معادله اضافه شده است.
اندیشکده مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) در گزارشی به ابعاد این رقابت تسلیحاتی و پیامدهای آن پرداخته است.
پیام هشدارآمیز پوتین به آمریکا
بر اساس گزارش‌های رسمی کرملین، پوتین دستور آغاز آزمایش‌های جدید را صادر نکرده است، بلکه از مسئولان نظامی و امنیتی خود خواسته تا «پیشنهاد‌هایی درباره گام‌های اولیه برای آماده‌سازی احتمالی» ارائه دهند. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، تأکید کرده که رئیس‌جمهور صرفاً خواستار بررسی «صلاحیت و ضرورت» چنین گامی بوده است.
با این حال، کارشناسان بر این باورند که انتشار علنی بخش‌هایی از جلسه شورای امنیت که به‌طور معمول محرمانه برگزار می‌شود نشانه‌ای از سیگنال‌سازی هدفمند مسکو است؛ پیامی هشدارآمیز به واشنگتن مبنی بر اینکه اگر آمریکا از تعهدات خود در «پیمان منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای» (CTBT) عدول کند، روسیه نیز آماده اقدام متقابل خواهد بود.
پوتین در این نشست گفت: «روسیه همواره به تعهدات خود تحت پیمان منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای پایبند بوده و قصد نقض آن را ندارد. اما اگر آمریکا یا هر کشور دیگری چنین آزمایش‌هایی انجام دهد، ما نیز ناگزیر به اقدامات متقابل خواهیم بود.»
سردرگمی در مسکو، ابهام در واشنگتن
در این نشست، شماری از مقامات بلندپایه نظامی روسیه از جمله والری گراسیموف، رئیس ستاد کل ارتش، از «ابهام در اظهارات ترامپ» سخن گفتند و اذعان کردند که «هیچ توضیح رسمی از جانب ایالات متحده درباره نیت واقعی واشنگتن ارائه نشده است». گراسیموف افزود که تحلیل‌های اطلاعاتی روسیه نشان می‌دهد آمریکا در حال آماده‌سازی برای انجام آزمایش‌هایی است، هرچند هنوز دستور رسمی در این باره صادر نشده است.
چنین ابهامی، به گفته تحلیلگران، می‌تواند خطرناک‌تر از خود آزمایش‌ها باشد. زیرا ابهام راهبردی در حوزه هسته‌ای ممکن است به سوءبرداشت و تصمیم‌های پیش‌دستانه منجر شود وضعیتی که یادآور بحران‌های دهه ۱۹۶۰ میان شوروی و آمریکا است.
بازگشت منطق بازدارندگی متقابل
پوتین و مشاورانش از سرگیری احتمالی آزمایش‌های آمریکا را تهدیدی علیه «تعادل راهبردی» دانسته‌اند. وزیر دفاع روسیه، آندری بلوسوف، در همان نشست گفت:
«احتمال خروج آمریکا از توقف آزمایش‌های هسته‌ای، گامی منطقی در مسیر تضعیف ثبات استراتژیک جهانی است.»
از منظر کرملین، اگر واشنگتن دوباره آزمایش‌های هسته‌ای را از سر گیرد، مسکو نمی‌تواند در برابر آن بی‌عمل بماند؛ زیرا هرگونه مزیت تکنولوژیک یا روانی در عرصه بازدارندگی، تعادل جهانی را برهم می‌زند.
با این حال، انگیزه‌های پوتین فقط به موازنه استراتژیک محدود نمی‌شود. روسیه در جنگ اوکراین بار‌ها از تهدیدات هسته‌ای به‌عنوان ابزار فشار سیاسی و روانی استفاده کرده است. برخی تحلیلگران معتقدند پوتین ممکن است با مطرح کردن موضوع آزمایش، به‌دنبال ابزار دیگری برای چانه‌زنی با غرب باشد ابزاری که بتواند آمریکا و متحدانش را به عقب‌نشینی یا پذیرش شرایط مسکو در اوکراین وادارد.
از نوایا زملیا تا لوس‌آلاموس؛ بازسازی زیرساخت‌های قدیمی
روسیه آخرین آزمایش هسته‌ای خود را در اکتبر ۱۹۹۰ انجام داد، اما از آن زمان تا کنون چندین بار به انجام آزمایش‌های کم‌انرژی یا فوق‌بحرانی متهم شده است. این آزمایش‌ها که انرژی انفجاری تولید نمی‌کنند، از نظر فنی در مرز ممنوعیت CTBT قرار دارند و قابل شناسایی توسط ایستگاه‌های لرزه‌نگاری نیستند. گزارش‌های وزارت خارجه آمریکا از سال ۲۰۱۹ تاکنون به‌طور مداوم نسبت به فعالیت‌های مشکوک در سایت نوایا زملیا هشدار داده‌اند.
در مقابل، ایالات متحده نیز به‌رغم توقف آزمایش‌های انفجاری از دهه ۱۹۹۰، به‌طور منظم آزمایش‌های شبیه‌سازی‌شده و پرتاب سامانه‌های حامل مانند موشک‌های قاره‌پیما را ادامه داده است.
به گفته منابع نظامی روس، تأسیسات نوایا زملیا اکنون «کاملاً آماده» ازسرگیری آزمایش‌هاست و در صورت صدور فرمان، می‌تواند ظرف چند ماه فعال شود.
خطر رقابت سه‌جانبه؛ چین در کمین
در صورتی که آمریکا و روسیه به مسیر آزمایش‌های انفجاری بازگردند، چین احتمالاً سومین بازیگری خواهد بود که از این فرصت استفاده می‌کند. چین با تعداد اندکی آزمایش نسبت به دو قدرت اصلی، می‌تواند از تجربه‌های جدید برای تسریع در مدرن‌سازی زرادخانه هسته‌ای خود بهره ببرد.
بازگشت به آزمایش‌های واقعی، نه‌تنها توافق CTBT را عملاً بی‌اثر می‌کند، بلکه نظم هسته‌ای پساجنگ سرد را نیز فرو می‌پاشاند. در چنین شرایطی، رژیم‌های منع اشاعه، از جمله پیمان NPT، در معرض فرسایش جدی قرار خواهند گرفت.
بازگشت به گذشته‌ای خطرناک
جهان بیش از دو دهه از توقف رسمی آزمایش‌های هسته‌ای می‌گذرد، اما اکنون نشانه‌های نگران‌کننده‌ای از بازگشت به منطق جنگ سرد دیده می‌شود. اظهارات ترامپ و پوتین، هر دو، توازن شکننده‌ای را تهدید می‌کند که از دهه ۱۹۹۰ تاکنون برقرار بوده است.
در چنین فضایی، کارشناسان کنترل تسلیحات تأکید می‌کنند که تنها راه جلوگیری از آغاز دوباره این چرخه خطرناک، پایبندی همه قدرت‌های هسته‌ای به تعهدات بین‌المللی و شفاف‌سازی درباره فعالیت‌های خود است.
اگر این مسیر ادامه یابد، جهان ممکن است بار دیگر شاهد انفجار‌هایی باشد که نه فقط خاک سیبری یا نوادا، بلکه آینده امنیت بین‌المللی را نیز به لرزه درمی‌آورد.