واکنش تند شی جینپینگ به ترامپ؛ بنبست تازه در روابط اقتصادی دو ابرقدرت

واکنش تند رئیسجمهور چین به نقض آتشبس تجاری از سوی دونالد ترامپ، دور تازهای از تقابل میان دو اقتصاد بزرگ جهان را رقم زده است. وضع کنترلهای تازه صادراتی از سوی پکن و تهدید تعرفههای ۱۰۰ درصدی از سوی واشنگتن، مسیر توافق را دشوارتر از همیشه کرده است.
به گزارش اقتصادآنلاین، نشریه بلومبرگ در گزارشی به تشدید جنگ تعرفهای میان واشنگتن و پکن پس از کنترل صادرات چین پرداخته است. این نشریه در گزارش خود آورده است: واکنش تند رئیسجمهور چین، شی جینپینگ، به اقدام دونالد ترامپ در نقض مفاد آتشبس شکننده تجاری میان دو کشور، بار دیگر چرخه اقدامات تلافیجویانه را شعلهور کرده و مسیر دشوار هرگونه توافق تجاری میان آمریکا و چین را آشکار ساخته است.
در پی اعلام سیاستهای گسترده پکن درباره کنترل صادرات جهانی محصولاتی که حتی مقادیر اندکی از عناصر نادر دارند، ترامپ تهدید کرد دیدار حضوری برنامهریزیشده با شی که نخستین دیدار دو طرف در شش سال گذشته بود را لغو خواهد کرد. رئیسجمهور آمریکا همچنین از طرح خود برای دو برابر کردن تعرفه کالاهای چینی تا ۱۰۰ درصد خبر داد و از محدودیتهای تازه بر «تمامی نرمافزارهای حیاتی» سخن گفت.
دفاع چین از اقداماتش؛ هشدار در برابر فشار آمریکا
روز یکشنبه، پکن اقدامات خود را دفاعی خواند و ایالات متحده را به وضع محدودیتهای جدید علیه چین از زمان گفتوگوهای سپتامبر در مادرید متهم کرد. ماه گذشته، وزارت بازرگانی آمریکا با گسترش چشمگیر کنترلهای صادراتی خود، شکافهای قانونی موجود در محدودیتهای فعلی را برای جلوگیری از دسترسی چین به تراشههای پیشرفته بست.
وزارت بازرگانی چین در بیانیهای اعلام کرد: «تهدیدهای عامدانه به اعمال تعرفههای بالا، شیوه درستی برای تعامل با چین نیست. موضع ما درباره جنگ تجاری همواره روشن بوده است؛ ما خواهان آن نیستیم، اما از آن نیز هراسی نداریم.»
خطوط قرمز جدید پکن در مذاکرات تجاری
واکنش شدید پکن نشان میدهد که دولت چین آتشبس تعرفهای حاصلشده در مذاکرات ژنو در ماه مه که در لندن نیز تأیید شد را مبتنی بر تعهد دو طرف به عدم وضع محدودیتهای جدید بر کالاهای حساس میداند. این شکاف تازه نشان میدهد شی جینپینگ در زمینه این محدودیتها خطوط قرمز تازهای تعیین کرده و اکنون پکن ناچار است میان اقدام تلافیجویانه در قبال تعرفهها یا تلاش برای کنترل خسارات و بازگرداندن توازن تجاری با آمریکا یکی را برگزیند.
«ما از اقدامات یکجانبه و زورمدارانه هراسی نداریم و چنین رویکردهایی ما را مرعوب نخواهد کرد»، «ژو می»، پژوهشگر ارشد آکادمی تجارت بینالملل و همکاری اقتصادی چین، وابسته به وزارت بازرگانی، گفت. «اقدامات ما به روشنی این پیام را منتقل کرده است.»
فرصت محدود برای کاهش تنش و بازگشت به مذاکرات
با وجود تشدید لفاظیها، هر دو طرف هنوز مجالی برای کاهش تنش باقی گذاشتهاند. تعرفههای ترامپ قرار است از اول نوامبر، یعنی چند روز پس از دیدار مورد انتظار با شی در نشست سران کرهجنوبی، اجرایی شود. کنترلهای صادراتی جدید چین نیز یک هفته بعد آغاز خواهد شد، اندکی پیش از پایان آتشبس فعلی که مانع اعمال تعرفههای تا سقف ۱۴۵ درصد شده است.
کنترل صادرات بر فناوریها و آهنرباهای حیاتی برای هوش مصنوعی و تولید تسلیحات، در قلب مذاکرات تجاری میان دو اقتصاد بزرگ جهان قرار دارد.
پیامدهای تعرفههای بالا و خطر بازگشت به جنگ اقتصادی
پس از آنکه ترامپ در ماه آوریل تعرفههایی تا ۱۴۵ درصد بر کالاهای چینی وضع کرد، شی خرید آهنرباهای خاص از سوی شرکتهای آمریکایی را ممنوع ساخت؛ اقدامی که موجب تعطیلی برخی کارخانهها و نگرانی درباره وابستگی آمریکا به فلزات حیاتی تولیدشده در چین شد. اگر ترامپ دوباره تعرفهها را افزایش دهد، پکن میتواند همان ممنوعیت را بازگرداند و دو کشور را وارد نبردی تازه کند تا مشخص شود کدامیک تاب فشار اقتصادی بیشتری دارند.
به گفته تحلیلگران شرکت «هاتونگ ریسرچ»، «ترس واشنگتن از چین، راهبردی است نه اقتصادی. اختلال در جریان عناصر نادر، ظرفیت تولید دفاعی آمریکا را تهدید میکند که یکی از پایههای اصلی قدرت جهانی این کشور و در نتیجه ثبات دلار است.»
دشواری توافق و تأثیر بر سرمایهگذاری و تیکتاک
این رویارویی تازه نشان میدهد که حصول توافق تجاری میان دو رقیب تا چه اندازه دشوار است. گزارشها حاکی است که مذاکرهکنندگان چینی بسته سرمایهگذاری بزرگی را به تیم ترامپ پیشنهاد دادهاند، اما چنین جریان سرمایهای به احتمال زیاد با موانع امنیت ملی آمریکا روبهرو خواهد شد. این وضعیت میتواند توافق احتمالی درباره فعالیتهای شرکت چینی «تیکتاک» در آمریکا را نیز به خطر اندازد؛ توافقی که پیشتر برخی قانونگذاران آمریکایی به دلیل نگرانیهای امنیتی با آن مخالفت کرده بودند.
به گفته اندیشکده اقتصادی «CF۴۰» مستقر در پکن، در نهایت آمریکا بیش از چین از تشدید تنشها و شکست احتمالی توافق تیکتاک آسیب خواهد دید، زیرا پکن میتواند در برابر تعرفههای بالاتر آمریکا با سیاستهای حمایتی داخلی مقاومت کند.
فشار سیاسی بر ترامپ و آسیب اقتصادی داخلی
این اندیشکده در مقالهای که روز شنبه منتشر شد نوشت: «دولت ترامپ برای جلب رأی جوانان به تیکتاک تکیه دارد و با فشارهای سیاسی ناشی از انتخابات میاندورهای ۲۰۲۶، مجال چندانی برای اتخاذ اقدامات افراطی ندارد. تورم و کمبودهایی که تعرفهها در آمریکا ایجاد کردهاند، در کوتاهمدت قابل رفع نخواهند بود.»
صادرات چین در سال جاری در بسیاری از بازارها رکورد جدیدی بر جای گذاشته و نشان میدهد پکن میتواند بدون اتکا به مصرفکننده آمریکایی نیز به حیات اقتصادی خود ادامه دهد. آمارهایی که قرار است دوشنبه منتشر شود، احتمالاً از جهش دوباره فعالیت کارخانهای حکایت خواهد داشت و به شی فرصت تنفس بیشتری میدهد. با این حال، افزایش شدید تعرفهها فشار مضاعفی بر اقتصادی وارد خواهد کرد که هماکنون با ضعف تقاضای داخلی و روند کاهش قیمتها روبهروست.
احتمال دیدار دوباره و فشار جهانی بر چین
مقامهای دو کشور ممکن است حتی در همین هفته بار دیگر پشت میز مذاکره بنشینند؛ چراکه قرار است هیأتی از چین برای نشستهای منظم با رؤسای نهادهای مالی بینالمللی به واشنگتن سفر کند. مقامهای پکن ممکن است در این نشست با واکنش منفی همتایان جهانی خود روبهرو شوند، زیرا محدودیتهای تازه بر عناصر نادر فقط به آمریکا محدود نمیشود و ممکن است شرکتهای اروپایی و آسیایی را نیز متأثر کند.
نگرانی از شکاف عمیقتر در تجارت جهانی
این رویارویی تازه، نگرانیها درباره بروز شکافی عمیقتر در تجارت جهانی را زنده کرده است؛ شکافی که میتواند دو اقتصاد بزرگ جهان را به سوی نوعی جدایی نسبی سوق دهد. بازارهای مالی روز جمعه واکنش منفی نشان دادند، بهطوریکه سهام آمریکا با بدترین افت ششماهه خود روبهرو شد و بهای کالاهایی همچون سویا، گندم، مس و پنبه نیز کاهش یافت.
در نهایت، به گفته «ری وانگ»، تحلیلگر ارشد نیمهرسانا در گروه تحقیقاتی «فیوتروم»، احتمالاً پایان این مناقشه در قالب نوعی توافق مذاکرهشده رقم خواهد خورد. او افزود: «منافع اقتصادی، امنیتی و زنجیره تأمین برای هر دو طرف چنان بالاست که حفظ این وضعیت بنبست در بلندمدت امکانپذیر نیست.»
استفاده چین از اهرم عناصر نادر برای فشار دیپلماتیک
در اوایل سال جاری، چین از سلطه خود بر بازار عناصر نادر بهعنوان ابزاری برای واداشتن دولت ترامپ به کاهش محدودیتهای صادراتی بر برخی کالاها استفاده کرد. تیم شی اکنون میتواند در دور بعدی مذاکرات، فشار مشابهی را برای عقبنشینی آمریکا به کار گیرد.
«هو شیجین»، سردبیر پیشین روزنامه دولتی «گلوبال تایمز»، در روزهای اخیر این شکاف تازه را «نقطه عطفی» در روابط چین و آمریکا توصیف کرد؛ چراکه پکن اکنون از قدرت خود در بازار عناصر نادر برای مقابله با محدودیتهای فناوری تراشه استفاده میکند.
تعیین خطوط قرمز تازه در برابر واشنگتن
او در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «در سال جاری، دولت ترامپ چندین بار بدون هیچگونه مشورتی با ما بر محصولات چینی تعرفه وضع کرده است. تحریم شرکتهای ما نیز با همین سهلانگاری انجام شد. چین از توان خود برای جلوگیری از عبور آمریکا از خطوط قرمز استفاده خواهد کرد.»
این اظهارات، نشاندهنده عزم پکن برای مقابله با فشارهای واشنگتن در حوزه فناوری و تجارت است. در شرایطی که آمریکا تلاش دارد با گسترش کنترل صادرات و افزایش تعرفهها، دسترسی چین به فناوریهای حیاتی را محدود کند، پکن نیز با بهرهگیری از نفوذ خود در بازار عناصر نادر و صنایع استراتژیک، در پی حفظ جایگاه اقتصادی و سیاسی خویش است.
آینده مبهم روابط تجاری و رقابت ژئواقتصادی
رویارویی کنونی میان دو قدرت بزرگ نهتنها توازن اقتصادی جهانی را تهدید میکند، بلکه خطر بروز یک شکاف ساختاری در نظم تجاری بینالمللی را افزایش داده است. با توجه به وابستگی متقابل زنجیرههای تأمین، هرگونه تشدید تنش میتواند بر بازار انرژی، مواد خام و کالاهای مصرفی اثر بگذارد و موجی از بیثباتی را در اقتصاد جهانی ایجاد کند.
در این میان، بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که حتی اگر دو کشور در کوتاهمدت به توافقی موقت دست یابند، بیاعتمادی عمیق میان پکن و واشنگتن پابرجا خواهد ماند. مسیر رسیدن به توافق پایدار، بهویژه در سایه رقابت فناوری و منافع امنیت ملی، همچنان پرسنگلاخ و نامطمئن به نظر میرسد.