بحران در مرزهای شرقی ایران/ طالبان دردسر جدید درست کرد

یک دستور کوتاه از کابل کافی بود تا صدها کامیون سوخت در مرز، بیحرکت بمانند و تجارت چندینماهه به بنبست برسد. هیچ هشدار قبلی داده نشد؛ اما ناگهان گازوئیلی که دیروز پذیرفته میشد، امروز از سوی طالبان «بیکیفیت» خوانده شد.
به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایلنا، تصمیم غیرمنتظره دولت طالبان برای تغییر استاندارد سوخت، موجب توقف صدها تانکر حامل دیزل از ایران و عراق در مرز افغانستان شده است. این تصمیم که بدون اطلاع قبلی و بهصورت ناگهانی اتخاذ شد، باعث شد گازوئیلی که پیشتر مجاز به ورود بود، اکنون از سوی مقامات افغان «بیکیفیت» تلقی شده و اجازه ترخیص پیدا نکند.
رانندگان ایرانی میگویند ماههاست در مرز میلک زابل، بین راه ماندهاند؛ نه مجوز تخلیه دارند و نه امکان بازگشت. طالبان علت این توقف را پایین بودن کیفیت سوخت عنوان کرده، اما سخنی از تغییر یکشبه استانداردهای خود به میان نمیآورد.
کاهش یکباره حد مجاز سولفور؛ علت اصلی بحران
براساس اعلام سیدحمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآوردههای نفت، گاز و پتروشیمی ایران (اوپکس)، طالبان حد مجاز سولفور در گازوئیل وارداتی را از ۷ هزار PPM به ۲ هزار PPM کاهش داده است؛ اقدامی که سبب شد محمولههایی با سولفور بالاتر از ۵ هزار PPM از سوی گمرک افغانستان پذیرفته نشود.
به گفته حسینی، این تصمیم نهتنها در مرز میلک، بلکه در مرز دوغارون نیز اجرا شده و بیش از سههزار تانکر ایرانی و عراقی در چهار ماه اخیر متوقف ماندهاند. او تاکید کرد که سوختهای صادراتی ایران «بیکیفیت» نیستند، بلکه طالبان بدون هماهنگی با صادرکنندگان، استاندارد خود را تغییر داده است.
راهکار موقت و آینده بازار سوخت افغانستان
سخنگوی اوپکس با اشاره به اینکه تولید گازوئیل با استاندارد ۲ هزار PPM در ایران بهسادگی ممکن نیست، گفت: «پالایشگاههای داخلی اغلب سوختی با سولفور بالای پنج هزار PPM تولید میکنند و تنها در صورت کمبود شدید سوخت در افغانستان احتمال پذیرش این محمولهها وجود دارد.»
او همچنین از کاهش صادرات سوخت روسیه بهدلیل حملات پهپادی اوکراین بهعنوان عامل فشار بر بازار افغانستان یاد کرد و افزود: «کمبود سوخت در این کشور ممکن است طالبان را وادار کند تا در تصمیم خود تجدیدنظر کند.»
کارشناسان نیز معتقدند که راهکار بلندمدت، سرمایهگذاری در پالایشگاههای داخلی ایران برای تولید گازوئیل کمسولفور است تا بتوان بازار پرتقاضای افغانستان را حفظ کرد.
گسترش محدودیتها از گازوئیل تا بنزین
عضو هیاتمدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآوردههای نفت، گاز و پتروشیمی اعلام کرد که سختگیریهای جدید طالبان تنها به گازوئیل محدود نیست و حالا بنزین ایرانی را نیز درگیر کرده است.
سیدحمید حسینی با اشاره به پالایشگاه شازند اراک گفت: «پیشتر با استفاده از نفتای وارداتی یا داخلی، بنزین با اکتان ۸۲ تا ۹۲ تولید میشد، اما اکنون به دلیل الزام کاهش آروماتیک و بنزن، سطح بنزن را به زیر عدد ۲ رساندهاند. این تغییر باعث شده تولید بنزین مطابق با استاندارد جدید برای پالایشگاه شازند دشوار شود و صادرات ما به بهانه کیفیت، محدود گردد.»
رقبای منطقهای در کمین بازار افغانستان
سخنگوی اوپکس تأکید کرد که برای مقابله با این محدودیتها، باید مجموعهای از اقدامات هماهنگ در دستور کار قرار گیرد؛ از رایزنی دیپلماتیک با مقامات طالبان گرفته تا فعالسازی بخش خصوصی ایران در بازار افغانستان.
او گفت: «رقبای ترکمنستانی و روسی با هزینه و لابی سیاسی، مسیر ورود سوخت به افغانستان را مدیریت میکنند و اگر ما منفعل بمانیم، سهم بازارمان از بین میرود.»
ضرورت ارتقای کیفیت تولید در پالایشگاههای کوچک
حسینی در ادامه افزود: «پالایشگاههای کوچک ما یا همان مینیفاینریها باید کیفیت تولیدات خود را بهبود دهند. نمیتوان از کشوری خواست سوخت غیراستاندارد را بپذیرد، فقط، چون ما قادر به تولید استاندارد نیستیم.»
او بر تلاش همزمان برای ارتقای فناوری تولید، سرمایهگذاری در پالایشگاهها و مذاکره مؤثر با طرف افغان تأکید کرد تا چنین مشکلاتی تکرار نشود.
لزوم اطلاعرسانی پیش از تغییر استانداردها
این مقام صنفی با انتقاد از تصمیمات ناگهانی طالبان گفت: «از آنجا که تانکرهای سوخت همواره در مسیر حملونقل هستند، لازم است دولت افغانستان حداقل دو ماه پیش از هرگونه تغییر در استانداردها یا اعمال محدودیت، اطلاعرسانی کند تا ایران و عراق بتوانند تولیدات خود را با آن منطبق کنند.»
حفظ بازار افغانستان با ترکیبی از دیپلماسی و سرمایهگذاری
کارشناسان میگویند برای حفظ بازار سوخت افغانستان، باید راهکاری دومسیره در پیش گرفت:
از یکسو توافق موقت برای ترخیص محمولههای فعلی و سرمایهگذاری در تولید دیزل کمسولفور در پالایشگاهها، و از سوی دیگر دیپلماسی مستقیم با کابل، انعطاف قیمتی، استفاده از مسیرهای جایگزین صادرات و فشار رسانهای میتواند مانع از تکرار چنین بحرانهایی شود.