خیانت تاریخی ترکیه به ایران / ترکیه در دقیقه ۹۰ پشت آمریکا درآمد

به گزارش اقتصاد آنلاین ، آنکارا روز چهارشنبه، ۱۰ مهر با صدور فرمان رجب طیب اردوغان، ریاست‌جمهوری ترکیه، دارایی‌های سازمان انرژی اتمی ایران، بانک سپه و چندین نهاد و شرکت مرتبط با برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی را مسدود کرد. مسدود شدن دارایی‌های ایران در حالی صورت می‌گیرد که تنها چند روز از فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان گذشته است؛ اقدامی که تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را دوباره به اجرا گذاشت.

ترکیه پس از امارات متحده عربی و عراق، سومین شریک تجاری بزرگ ایران در میان همسایگانش است و در مجموع چهارمین مقصد بزرگ صادراتی ایران محسوب می‌شود.

با فعال شدن ماشه، تمامی تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران که پیش از توافق هسته‌ای برقرار بود، دوباره اعمال شد؛ از جمله ممنوعیت فروش سلاح به ایران، محدودیت‌های مالی و مسدودسازی دارایی‌های نهاد‌های مرتبط با برنامه اتمی.

ترکیه کدام نهاد‌های ایرانی را تحریم کرد؟

تحریم‌های ترکیه به طور دقیق نهاد‌هایی مانند سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی، بانک سپه، مرکز تحقیق و تولید سوخت هسته‌ای اصفهان، مرکز فناوری هسته‌ای اصفهان، مرکز تحقیقات هسته‌ای کرج، مرکز تحقیقات هسته‌ای کشاورزی و پزشکی، شرکت کشتیرانی ایران-هند، شرکت انرژی نوین، شرکت پارس تراش، شرکت جابر ابن حیان، شرکت صنایع انرژی پیشگام و شرکت خطوط کشتیرانی جنوب ایران را هدف قرار می‌دهد. این تحریم‌ها شامل مسدودسازی دارایی‌ها و ممنوعیت معاملات مالی در ترکیه می‌شود و بر بخش‌های حمل‌ونقل دریایی، انرژی و تحقیقات هسته‌ای تمرکز دارد.

چرا ترکیه ایران را تحریم کرد؟

این در حالیست که آنکارا در فعال‌سازی مکانیسم ماشه "نقشی مستقیم" نداشت، اما سوال اینجاست که چرا به فاصله چند روز پس از آن، تصمیم گرفت همسویی خود با این روند را آشکار کند؟

احمد علوی، اقتصاددان و مدرس دانشگاه درباره چرایی پیوستن ترکیه به اروپا برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران می‌گوید: «ترکیه به عنوان عضو سازمان ملل و به منظور اجتناب از نقض قوانین این سازمان، ملزم به رعایت تحریم‌های بازگردانده‌شده است. ضمن این که این کشور به دنبال بهبود روابط با آمریکا و اتحادیه اروپا است، به ویژه برای دسترسی به وام‌های اقتصادی و فناوری‌های نظامی مانند جنگنده‌های اف-۳۵. این اقدام می‌تواند به عنوان سیگنالی برای کاهش تنش با غرب عمل کند.»

به عقیده علوی، ترکیه نمی‌خواهد روابط با ایران را "کاملاً" قطع کند و حجم تجارت دوجانبه هنوز قابل توجه است، اما این اقدام استراتژیک برای جلوگیری از اعمال "تحریم‌های ثانویه" علیه خود ترکیه است.

به گفته این اقتصاددان، ترکیه در گذشته با تحریم‌های آمریکا علیه ایران همکاری کرده، اما این بار مقیاس آن بزرگ‌تر بوده و نشان‌دهنده تمایل این کشور به "همسویی بیشتر با غرب در برابر ایران" است.

واکنش ایران به تحریم‌های ترکیه

تا روز پنجشنبه هیچ واکنش رسمی خاص و مستقیمی از سوی مقامات ایرانی به اقدام ترکیه گزارش نشده است.  اما به عقیده احمد علوی، واکنش احتمالی آینده ممکن است شامل احضار سفیر ترکیه یا صدور بیانیه‌های محکوم‌کننده از سوی وزارت خارجه رژیم ایران باشد.

این اقتصاددان می‌افزاید: «کاهش تجارت دوجانبه با ترکیه یا تمرکز بیشتر بر تجارت با کشور‌هایی مانند روسیه و چین که فعال شدن مجدد مکانیسم ماشه را رد کرده‌اند نیز محتمل است و این واکنش از سوی ایران می‌تواند شامل استفاده از سیستم‌های بانکی غیردلاری یا افزایش صادرات غیرنفتی به شرق باشد.»

دور زدن تحریم‌های سازمان ملل با کمک کشور‌های همسایه

به عقیده تحلیلگران سیاسی، با این اقدام ترکیه، ایران می‌تواند تا حدی برای دور زدن تحریم‌های سازمان ملل روی دیگر همسایگان و همپیمانان خود حساب کند، اما این اتکا کامل یا مداوم نیست و با چالش‌هایی مانند "فشار‌های غربی و محدودیت‌های اقتصادی" همراه است.

رقابت استراتژیک بین ایران و ترکیه

به عقیده تحلیلگران سیاسی، در سایه ظهور ژئوپلیتکی اسرائیل و آمریکا در منطقه خاورمیانه بعد از حمله هفتم اکتبر سال ۲۰۲۳ حماس به اسرائیل، رقابت استراتژیک بین ایران و ترکیه در عرصه‌های ژئوپلیتیک، ایدئولوژیک و فرهنگی نیز جریان دارد.

آرمان ترکیه بزرگ محقق می‌شود؟

دامون گل‌ریز، تحلیلگر امور بین‌الملل و پژوهشگر انستیتوی ژئوپولیتیک در لاهه در این خصوص معتقد است: «ترکیه تحت تأثیر آرمان ترکیه بزرگ، به دنبال احیای نفوذ تاریخی خود در منطقه و کاهش نفوذ ایران است. این رقابت نه تنها حوزه‌های نفوذ جغرافیایی بلکه عرصه ایدئولوژیک - اسلامی را نیز شامل می‌شود.»

او ادامه می‌دهد: «حالا با کاهش عمق استراتژیک ایران و افزایش فشار‌های بین‌المللی بر ایران، ترکیه فرصت استراتژیکی برای توسعه آرمان خود برای ایده ترکیه بزرگ در مقابل ایران بزرگ را در آسیای مرکزی، قفقاز و غرب آسیا به نیابت از ناتو و اروپا دنبال می‌کند و همراهی آنکارا با بخشی از تحریم‌های سازمان ملل از این حیث قابل تحلیل است.»

بنابراین به عقیده این تحلیلگر سیاسی، آنکارا سعی خواهد کرد که با همراهی با اجرای بخشی از تحریم‌های سازمان ملل، پنجره روابط تجاری خاکستری با تهران را باز نگه‌دارد تا شیب توسعه استراتژیک خود را با ظرافت همراهی با ناتو، ولی بدون درگیری با تهران گسترش دهد.

مکانیسم ماشه چیست؟

مکانیسم ماشه یا اسنپ‌بک در متن توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ موسوم به "برجام" پیش‌بینی شده بود. این سازوکار به کشور‌های عضو برجام اجازه می‌داد در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، تحریم‌های تعلیق‌شده شورای امنیت سازمان ملل را به صورت خودکار بازگردانند. اروپا پس از سال‌ها مماشات، سرانجام در ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۵ تصمیم گرفت این مکانیسم را فعال کند. دلیل اصلی، "افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم ایران و گسترش فعالیت‌های هسته‌ای فراتر از محدودیت‌های برجام" بود.