راز پشت پرده طوفان‌های شدید گردوغبار در جنوب شرق ایران چیست؟
در جنوب شرق ایران، طوفان‌های گردوغبار هر سال زندگی هزاران نفر را مختل می‌کنند و اثرات آن فراتر از مرزهای استانی و حتی ملی است. پژوهش تازه‌ای نشان می‌دهد که ترکیب شرایط جوی و منابع فرامرزی، دلیل اصلی شکل‌گیری این پدیده است.
به گزارش اقتصادآنلاین، جنوب شرق ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و اقلیم خشک، همواره با گردوغبار شدید مواجه است. این ذرات معلق نه تنها دید افقی را کاهش می‌دهند، بلکه مشکلات جدی برای سلامتی، کشاورزی و زیرساخت‌ها ایجاد می‌کنند.
ذرات گردوغبار می‌توانند برای ساعت‌ها در هوا باقی بمانند و حتی جریان بارش و شرایط آب‌وهوایی مناطق دورتر را تحت تأثیر قرار دهند.
چرا گردوغبار شدت می‌گیرد؟
پژوهش‌های پیشین عوامل محلی مانند بادهای شدید، کمبود رطوبت خاک و نبود پوشش گیاهی را مهم می‌دانستند، اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که ساختار جوی و ناهمواری‌های زمین نقش کلیدی در تشدید طوفان‌ها دارند.
استان سیستان و بلوچستان، به ویژه زابل و مناطق اطراف تالاب خشک هامون، به دلیل بسترهای رسی و خشک، کانون اصلی تولید گردوغبار در ایران محسوب می‌شوند. افزایش دما و کاهش بارش در سال‌های اخیر، شدت این پدیده را بیشتر کرده است.
پژوهشی برای شناسایی الگوهای جوی
سمیه حاجیوندپایداری از دانشگاه خوارزمی و تیم پژوهشی دانشگاه پیام نور، داده‌های ۱۲ ایستگاه هواشناسی بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ را بررسی کردند. دوره‌هایی که دید افقی کمتر از ۲۰۰ و ۱۰۰ متر بود به‌عنوان گردوغبار شدید شناسایی شد.
داده‌های ماهواره‌ای MODIS و مدل ردیابی ذرات HYSPLIT مسیر و منشاء گردوغبار شناسایی شدند.
سه الگوی اصلی شکل‌گیری گردوغبار
نتایج نشان می‌دهد که سه الگوی جوی مهم در وقوع طوفان‌ها نقش دارند:
جریان‌های شدید شمالی همراه با فشارهای خاص جوی که خیزش گردوغبار را در مناطق داخلی ایران فراهم می‌کنند.
سامانه‌های کم‌فشار افغانستان و پاکستان در مقابل سامانه‌های پرفشار جنوب ایران که شدت طوفان‌ها را افزایش می‌دهند.
جریانات جنوبی که ذرات را حتی از روی تنگه هرمز به جنوب شرق ایران منتقل می‌کنند.
این الگوها، گردوغبار را از داخل ایران، افغانستان و حتی شبه جزیره عربستان به جنوب شرق ایران هدایت می‌کنند و نشان می‌دهند که منشاء پدیده محدود به مرزهای محلی نیست.
این پژوهش برای نخستین بار نقش دقیق جریان‌های تاوایی مثبت و منفی و سهم مناطق فرامرزی را در تولید گردوغبار مشخص کرده است. چنین دانشی می‌تواند در طراحی سامانه‌های هشدار زودهنگام مؤثر باشد. با شناسایی شکل‌گیری سامانه‌های جوی خاص، امکان پیش‌بینی و اعلام هشدار به مردم و مسئولان فراهم می‌شود.
همچنین نتایج تحقیق، پیام روشنی برای سیاست‌گذاران دارد: مقابله با گردوغبار محدود به اقدامات محلی نیست و همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ضروری است.
انتشار علمی و آینده پژوهش
مقاله این پژوهش در «دوفصلنامه کاوش‌های جغرافیایی مناطق بیابانی» دانشگاه یزد منتشر شده است. انتشار این تحقیق نشان می‌دهد که شناخت دقیق سازوکارهای گردوغبار یکی از دغدغه‌های اصلی جامعه علمی کشور است و پژوهشگران به دنبال راهکارهای کاهش اثرات این پدیده هستند.
