
شاخص دهکبندی درآمدی اعلام شد/ یارانه بگیران بخوانند

پایگاه رصد رفاه ایرانیان برای تقسیم بندی خانوارها و شناسایی سه دهک بالای درآمدی، بر اساس شاخصهای اجتماعی و اقتصادی، به عنوان اقشار برخوردار شناخته میشوند
به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایرنا؛ اینکه «کدام دهک هستیم» و «دهک بندی بر اساس چه معیارهایی صورت میگیرد»، دو پرسش تکراری این روزها در جامعه است که با اجرای قانون حذف دهکهای پردرآمد، باز هم نقل محافل و فضای مجازی شده، اما یک پاسخ بیشتر ندارد: دادههای پایگاه رصد رفاه ایرانیان.
پیگیری خبرنگاران از مسئولان به ویژه سخنگوی دولت برای یافتن جزئیات بیشتری از دهک بندی خانوارها و تشخیص اینکه چطور خانوارهای مشمول یارانه شناسایی میشوند، موجب برگزاری نشستی با موضوع «طرح رصدخانه رفاه ایرانیان» به میزبانی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی شد. نشستی که اطلاعات قابل توجهی را در مورد نحوه ارزیابی خانوارها ارائه کرد.
یکی از پرسشهای مهم درباره این پایگاه اطلاعاتی، این بود که هر خانواده بر اساس چه معیارهایی در یک دهک درآمدی قرار میگیرد که کارشناسان در این نشست آمار دهکهای مختلف پایگاه رصد رفاه ملی ایرانیان را ارائه کردند.
مطابق گزارشها، از سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۸ پایگاه رفاه ایرانیان مطالعاتی انجام داد که منجر به حذف تعدادی از خانوادهها از فهرست یارانهبگیران شد؛ این اقدام تا سال ۱۳۹۸ ادامه یافت، اما به سه دهک بالای درآمدی تعلق نگرفت. در سالهای ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، با تصمیم دولت و در قالب اصلاحات قانونی، برخی از افرادی که دوباره مشمول شده بودند، به سیستم پرداخت یارانه بازگشتند.
با این حال، در قانون بودجه سالهای ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، بحث حذف یارانه دهکهای بالای درآمدی دوباره مطرح شد. این موضوع همچنان در قانون بودجه ۱۴۰۴ نیز وجود دارد. در نتیجه، تعامل دولت و مجلس با مردم در این زمینه تاکنون به گونهای بوده که جامعه در نوعی بلاتکلیفی قرار داشته و نارضایتی از این وضعیت ادامه دارد در حالی که هنوز هم مشخص نیست که حذف دهکها در سال آینده قطعی است یا سیاست جدیدی جایگزین خواهد شد.
تقسیم جامعه به دهک و صدک یارانه بگیر
پایگاه رصد رفاه ایرانیان برای تقسیم بندی خانوارها و شناسایی سه دهک بالای درآمدی، بر اساس شاخصهای اجتماعی و اقتصادی، به عنوان اقشار برخوردار شناخته میشوند. بر همین اساس، جامعه به ۱۰ گروه تقسیم میشوند که در هر گروه ۱۰ درصد جامعه جای میگیرند، اما بررسی وضعیت مالی در سطح این دهکها متوقف نمیشوند و حتی هر کدام از آنها به گروههای ۱۰ دستهای جزئیتر تقسیم میشوند.
طی ۵ ماه گذشته از سال ۱۴۰۴، ضمن حذف کامل خانوارهای واقع در دهک دهم، بارها در اخبار و گفتههای مسئولان موضوع حذف سه گروه بالای دیگر در این لیست نیز مطرح شده است، یعنی دهک ۷، ۸ و ۹، در حالی که این موضوع نیز بارها از سوی احمد میدری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیان شده که شاخص قطعی و مشخصی که بتوان بر اساس آن مردم را به درستی در دهکهای مشخص گروه بندی کرد وجود ندارد.
بررسیهای میدانی نیز نشان داده است که شاخصهای موقتی یا غیر حقیقی نیز بر دسته بندی افراد تاثیر گذار بوده است، اما در این گزارش تلاش میشود ابتدا در مورد شاخصهای مربوط به دهک بندی گروهها اطلاعاتی ارائه و سپس دغدغهها و چالشهای پیش روی مردم در کنار مسئولان مطرح شود.
پایه و اساس اولیه اطلاعات پایگاه رصد رفاه ملی ایرانیان از مرکز آمار ایران دریافت میشود، بر همین اساس آمار به صورت خام بوده و نبود دسترسی به اطلاعات در اختیار نهادهایی مانند سازمان امور مالیاتی، وزارت صنعت، معدن و تجارت،ای نماد، ثبت نشدن کامل اطلاعات مالی، ملکی و بانکی افراد در سامانههای دولت، خودداری مردم از ارائه اطلاعات شفاف مالی، قاچاق و ترس مردم از تاثیرگذاری اطلاعات دقیق بر روند زندگی و معیشت آنان در کامل نبودن این اطلاعات تاثیر گذار بوده است.
اما بررسی این اطلاعات خام نیز خالی از لطف نیست و میتوان به آن نگاه تحلیلگرانه داشت، رصدگران پایگاه رصد رفاه ملی ایران بر اساس شاخصهای دادههای بانکی (پردازش شاخصهای سامانه شاپرک)، خودرو، ملک، حمایتها، سلامت، حقوق و بازار بورس انجام میگیرد و مدام بر نسبی و ناکامل بودن آنها نیز تاکید میشود.
به گفته این رصدگران برخی شاخصها مانند بیماری خاص، بازنشستگی، تحت حمایت سازمانهای حمایتی بودن و زنان سرپرست خانوار امتیاز مثبت به نفع خانوارها به شمار میآید و میتواند در وضعیت یارانه دریافتی آنان موثر باشد.
نتایج دهک بندی یارانه بگیران
یکی از نتایج به دست آماده از بررسی همین شاخصها در قالب دادههای هزینه و درآمد مربوط به سال ۱۴۰۳ ارقام قابل توجهی را نشان میدهد که بر این اساس اعداد مربوط به هزینه سالانه هر دهک بدین ترتیب است:
دهک ۱: ۵،۹۱۹،۹۱۹ معادل پنج میلیون و ۹۱۹ هزار و ۹۱۹ ریال
دهک ۲: ۹،۷۶۱،۸۸۸ معادل ۹ میلیون و ۷۶۱ هزار و ۸۸۸ ریال
دهک ۳: ۱۲،۳۷۱،۶۹۷ معادل ۱۲ میلیون و ۳۷۱ هزار و ۶۹۷ ریال
دهک ۴: ۱۶،۲۷۴،۸۸۸ معادل ۱۶ میلیون و ۲۷۴ هزار و ۸۸۸ ریال
دهک ۵: ۱۷،۷۰۶،۵۱۳ معادل ۱۷ میلیون و ۷۰۶ هزار و ۵۱۳ ریال
دهک ۶: ۱۹،۶۷۳،۱۶۶ معادل ۱۸ میلیون و ۶۷۳ هزار و ۱۶۶ ریال
دهک ۷: ۲۲،۳۹۶،۰۹۷ معادل ۲۲ میلیون و ۳۹۶ هزار و ۹۷ ریال
دهک ۸: ۲۷،۷۵۳،۸۸۶ معادل ۲۷ میلیون و ۷۵۳ هزار و ۸۸۶ ریال
دهک ۹: ۳۳،۵۳۲،۷۲۳ معادل ۳۳ میلیون و ۵۳۲ هزار و ۷۲۳ ریال
دهک ۱۰: ۶۳۲،۸۲۳،۲۵۰ معادل ۶۳۲ میلیون و ۸۲۳ هزار و ۲۵۰ ریال
نگاهی به همین آمار نشان میدهد که از دهک یک تا ۹، هزینه و درآمد متوسط خانوارهای شهری خطی و ملایم افزایش یافته؛ شکاف بین هر دهک به طور معمول در محدوده ۲ تا ۵ میلیون ریال است. این یعنی این گروهها (از فقیرترین تا پردرآمدهای متوسط)، در یک پیوستار اقتصادی به نسبت متصل قرار دارند.
بین دهک نهم ۳۳ میلیون ریال تا دهک دهم ۶۳۲ میلیون ریال یک پرش ۱۹ برابری دیده میشود. این فاصله نشان از تمرکز شدید ثروت در یک دهک دارد و در مقابل بخش بزرگی از مصرف و قدرت خرید کل جامعه نزد کمتر از ۱۰ درصد جمعیت است.
از سوی دیگر شکست پیوستگی اقتصادی در این آمار حاکی از آن است که دهک دهم از نظر الگوی هزینه، در بازارهای متفاوتی نسبت به بقیه فعالیت میکند از خرید داراییهای لوکس، سرمایهگذاریهای کلان تا برخورداری از خدمات خاص.
درواقع، برخلاف تصورات که دهک دهم و نهم را بهعنوان بخشی از «اقشار پردرآمد» یکسان میبیند، بررسی دادهها نشان میدهد که دهک دهم پدیدهای یکقولتکنشین است، یعنی فاصلهاش حتی از دهک نهم نیز بسیار زیاد است. این اختلاف در هیچ ۲ دهکی دیگر حتی نزدیک هم تکرار نشده است. بین دهکهای پایین، فاصلهها فقط چند درصد یا چند صد هزار ریال است، اما اینجا جهش، به معنای واقعی، «نجومی» است.
حذف سه دهک با پشتوانه چه اطلاعاتی؟
شکاف شدید درآمدی بین دهک دهم با دهکهای قبلی خود یعنی دهک ۹ و دهک ۸ گویای آن است که به راحتی نمیتوان دو دهک ۸ و ۹ را با الگوهای سنجشی فعلی شناسایی و از فهرست یارانه بگیران کنار گذشت، زیرا شاخصهای فعلی اطلاعات دقیقی از وسع و توان مالی گروهها ارائه نمیکند ولی به آسانی میتوان فاصله اقتصادی دهکها را حتی با بررسی یک شاخص متوجه شد.
در این شرایط، سوالی که مطرح میشود این است که چگونه میتوان این سه دهک را از لیست یارانه بگیران به آسانی حذف و درآمد ناشی از آن را نصیب گروههای پایینتر کرد.
نکته جالب آنکه کل یارانه پرداختی دولت به مردم به صورت ماهانه بیش از ۲۵ همت است و با حذف سه دهک بالای جامعه (سه گروه ۸.۵ میلیون نفری) فقط پنج همت صرفه جویی انجام میگیرد و دولت همچنان برای تامین بیش از ۲۰ همت دیگر باید حساب و کتاب و دخل و خرج خود را تنظیم کند.