افزایش تعداد خودروها، علت اوج‌گیری مصرف بنزین
مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی: امسال دولت هیچ برنامه‌ای برای سهمیه‌بندی یا تغییر قیمت بنزین ندارد
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایران ، از ابتدای تیرماه امسال مصرف بنزین کشور با یک جهش چشمگیر نسبت به مدت مشابه سال قبل به 84 میلیون لیتر در روز رسید. موضوعی که کشور را با چالش جدیدی مواجه کرده است. به طوری که بیژن زنگنه وزیر نفت می‌گوید اکنون حتی از نظر تأمین بنزین با مشکل رو به رو هستیم و امسال مجبوریم واردات بنزین را افزایش دهیم. به هر حال مصرف بنزین از ابتدای سال تاکنون 8.5 درصد رشد داشته است که به گفته مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران این رقم بی‌نظیر بوده؛ چراکه متوسط رشد مصرف بنزین در هر سال به طور معمول حدود 6 درصد است. منصور ریاحی اذعان کرد: روان شدن چرخ اقتصاد و جهش در تولید خودرو و واردات آن طی سال گذشته عامل اصلی این افزایش مصرف است. میانگین مصرف بنزین از ابتدای سال تاکنون رقمی بالغ بر 79.2 میلیون لیتر در روز بوده و ما انتظار این رقم را نداشتیم.
ریاحی می‌گوید: امسال دولت هیچ برنامه‌ای برای سهمیه‌بندی یا تغییر قیمت بنزین ندارد. چراکه قانون بودجه به ما این اجازه را نخواهد داد. به گفته ریاحی سال گذشته راهنمایی و رانندگی نزدیک به 2 میلیون دستگاه خودرو و موتورسیکلت پلاک کرده است و الان در تابستان یعنی فصل تعطیلات و مسافرت هستیم. اما در چنین شرایطی چه باید کرد؟ آیا واقعاً رشد اقتصادی 11.6 درصدی سال گذشته عامل افزایش مصرف بنزین بوده یا آنکه این دو هیچ ارتباطی به یکدیگر ندارند؟ سؤال دیگری که برای حل این مشکل باید پاسخ داده شود این است که سهمیه‌بندی بنزین تا چه اندازه روی مدیریت مصرف اثر دارد؟ آیا کارشناسان ادعای وزیر نفت مبنی بر بی‌اثر بودن سهمیه‌بندی بنزین بر مصرف و ایجاد رانت توسط آن را تأیید می‌کنند؟
رابطه رشد اقتصادی ، تعداد مالکان خودرو و مصرف بنزین
مهدی عسلی کارشناس ارشد انرژی معتقد است که میزان مصرف بنزین و گازوئیل ارتباط مستقیمی با مالکیت خودروهای شخصی دارد. او اذعان کرد: مصرف بنزین را می‌توان از تعداد خودروهایی که برای حمل و نقل استفاده می‌شود، برآورد کرد. به این ترتیب که مالکیت خودروهای شخصی در چند سال اخیر چقدر تغییر کرده است. براساس برآوردها هر ماشین 3.5 لیتر به مصرف بنزین کشور می‌افزاید. با در نظر گرفتن این دو رقم می‌توان رشد مصرف بنزین را برای سال‌های گذشته و همین‌طور آینده تخمین زد.
عسلی با بیان اینکه این موضوع در ادبیات اقتصاد انرژی ساختار معاملات روشنی دارد، ادامه داد: تعداد مالکیت خودروها در کشورهای در حال توسعه با شیب زیاد بالا می‌رود و به حالت اشباع می‌رسد. به‌طوری که الان در کشورهایی نظیر امریکا و ژاپن اکنون این حالت اشباع ایجاد شده است. اما ایران کشوری در حال توسعه است و هر سال که رشد اقتصادی بالا برود، اگر تمهیدات لازم اتخاذ نشده باشد، باید منتظر رشد مصرف سوخت نیز باشیم. وی با اشاره به رشد اقتصادی ایران در سال گذشته گفت: حتی در سال‌های آینده ما با یک انفجار در مالکیت خودرو روبه رو خواهیم بود. چراکه توسعه با درآمد گروه خانوار متوسط رو به بالا ارتباط دارد. در ایران تعداد این خانواده‌ها در حال افزایش است. وقتی گروه‌های متوسط رو به بالا افزایش می‌یابند؛ اگر بخش حمل و نقل عمومی تقویت نشود، این خانواده‌ها شروع به خرید خودرو می‌کنند. متأسفانه در ایران هم این ناوگان بسیار ضعیف است. از این‌رو افزایش تعداد خودرو در سال گذشته از نظر علم اقتصاد قابل پیش‌بینی بود و الان هم می‌توان گفت که این رشد در سال‌های آتی ادامه دارد و بزودی شاهد انفجار در مالکیت خودروهای شخصی خواهیم بود.
این کارشناس اقتصاد با بیان اینکه دولت باید خود را برای این روز آماده کند، ادامه داد: به هر حال دولت از صنعت خودرو‌سازی حمایت می‌کند. چراکه اشتغال و توسعه برای کشور به همراه خواهد داشت. این کار درستی است اما در کنار آن باید تمهیدات لازم نیز فراهم شود.
اصلاح قیمت سوخت طی 5 سال
یکی از تمهیداتی که دولت باید برای مدیریت مصرف سوخت در نظر بگیرد؛ اصلاح قیمت سوخت است. عسلی می‌گوید: قیمت بنزین و گازوئیل در دو سال گذشته ثابت نگه داشته شد. در حالی که در این سال‌ها نرخ تورم متوسط بین 9 تا 12 درصد بود. در این شرایط قیمت اثرگذاری بازدارندگی ندارد.
وی ادامه داد: به نظر می‌رسد که زمان آن فرا رسیده تا دولت طی برنامه ششم توسعه با یک شیبی ملایم قیمت‌ها را اصلاح کند و به قیمت منطقی که می‌تواند قیمت بنزین در مرز و بازار‌های بین‌المللی باشد، برساند.
این کارشناس انرژی با بیان اینکه یارانه‌ها باید هدفمند شود؛ اذعان کرد: چراکه شرایط فعلی به ضرر کسانی است که از خودرو استفاده نمی‌کنند. آلودگی، ترافیک و تباه کردن منابع بودجه برای تأمین سوخت ارزان برای خودرو سواران هزینه‌ای است که تمام افراد جامعه بویژه کسانی که از خودرو شخصی استفاده نمی‌کنند، می‌پردازند. وی ادامه داد: باید سیاستی اتخاذ شود که حمل و نقل عمومی توسعه یابد. بخشی از درآمد حاصل از فروش سوخت باید صرف کیفی‌سازی محصولات پالایشگاه و رسیدگی به مسائل زیست محیطی و توسعه حمل و نقل عمومی نظیر مترو و تراموا شود.
به عقیده عسلی اگر حمل و نقل عمومی توسعه پیدا کند و بهسازی شود؛ قطعاً بیشتر افراد جامعه ترجیح می‌دهند که به جای استفاده از خودروی شخصی با وسایل حمل و نقل عمومی تردد کنند. این کارشناس عقیده دارد که شرایط فعلی گویای پدیده معمولی در کشورهای در حال رشد است. اما دولت باید در این 4 سال سیاست‌های صحیحی را برای مقابله با آن انتخاب کند.
وضع عوارض بنزین برای توسعه حمل و نقل عمومی
عسلی عقیده دارد که در این مسیر می‌توان عوارض شهرداری هم تعریف کرد. او می‌گوید: تجربه کشورهای دیگر این است که برای بهسازی محیط زیست و توسعه حمل و نقل عمومی شهرداری یا هر نهاد مرتبط دیگر به ازای هر لیتر مصرف بنزین و گازوئیل رقمی را به‌عنوان عوارض دریافت می‌کنند و آن را صرف بهسازی ناوگان حمل و نقل عمومی می‌کنند. به گفته عسلی قبل از انقلاب مشابه این عوارض از مصرف‌کنندگان سوخت اخذ می‌شد. اما الان باید قانون را کامل کرد تا درآمدی برای حفاظت از محیط زیست، حمایت از شهرهای بزرگ با کنترل مصرف سوخت و افزایش ناوگان حمل و نقل عمومی ایجاد شود.
اصلاح قیمت سوخت تورم‌زا نیست
این کارشناس انرژی عقیده دارد که تورم به اصلاح قیمت سوخت چندان ارتباطی ندارد. او می‌گوید: تورم مستقیماً به کالاهای منفرد بستگی ندارد. تورم پدیده پولی است که اگر نسبت قیمت‌ها را اصلاح کنیم و در عرض 5 سال قیمت بنزین را به نرخ‌های بین‌المللی برسانیم مشکلی پیش نخواهد آمد. وی ادامه داد: فقط باید از الان به مردم بگوییم که می‌خواهیم این برنامه را اجرا کنیم و به آنها اطمینان بدهیم که بخشی از این هزینه صرف توسعه حمل و نقل عمومی می‌شود و پس از آن مردم می‌توانند در تردد‌های شهری با سهولت آن را جایگزین استفاده از خودروهای شخصی کنند. به هر حال بخشی از مصرف بنزین صرف تقاضای غیر متعارف می‌شود که اصلاح قیمت و منطقی شدن نرخ آن در سبد هزینه خانوار می‌تواند از این مصرف غیر متعارف جلوگیری کند.
در بسیاری از کشورهای دنیا به ازای هر هزار نفر نزدیک به هزار و 200 دستگاه خودرو وجود دارد اما جمعیت ایران نزدیک به 80 میلیون نفر است و به ازای این تعداد حدود 20 میلیون دستگاه خودرو وجود دارد. لذا از این نظر ایران در مقایسه با کشورهای توسعه یافته هنوز به نقطه اشباع نرسیده و ما باید خود را برای رشد تولید خودرو آماده کنیم. اما نباید فراموش کنیم که خودروهای فرسوده همزمان با تولید خودروهای جدید باید از رده خارج شود.
سهمیه‌بندی راهکار مناسبی برای کاهش مصرف بنزین نیست
اغلب کارشناسان و نمایندگان مجلس شورای اسلامی عقیده دارند که سهمیه‌بندی راهکار مناسبی برای کاهش مصرف بنزین نیست.
عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه سهمیه‌بندی بنزین رانت‌هایی را در این بخش ایجاد کرد، با بازگشت مجدد این نظام مخالفت کرد و گفت: در زمان سهمیه‌بندی بنزین اخبار زیادی به دستمان می‌رسید که در نقاطی از کشور کارت‌های سوخت کشف شده و افراد سهمیه‌های سوخت خود را به صورت غیر قانونی می‌فروشند، بنابراین معتقدم سهمیه‌بندی بنزین در ابتدا اثر روانی و مانند شوک کوتاه مدتی داشت که بتدریج آثار خود را از دست داد.
حسین امیری خامکانی با اشاره به اینکه سهمیه‌بندی فسادزا بوده و تخلفاتی را به همراه دارد، گفت: هم‌اکنون به دلایلی از جمله افزایش تولید خودرو در کشور و همچنین رشد مسافرت‌های تابستانی و البته پرمصرف بودن تعداد زیادی از خودروهای داخلی نسبت به استاندارد جهانی، شاهد افزایش مصرف بنزین هستیم. امیری خامکانی تصریح کرد: مردم را نمی‌توان از مسافرت منع کرد، اگر نگران افزایش مصرف بنزین هستیم باید بیش از گذشته توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی را جدی بگیریم.
