پیشنهاد تازه اروپا در دور جدید مذاکرات/ قفل مذاکرات هسته‌ای می‌شکند؟

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از خبرآنلاین،  رسانه‌ها امروز اعلام کردند که ایران موافقت خود را برای برگزاری دور جدید مذاکرات میان ایران و سه قدرت اروپایی اعلام کرده‌است. هدف از برگزاری این دور از مذاکرات میان ایران و اروپا چیست و آیا این مذاکرات می‌تواند بن‌بست جاری در مذاکرات هسته‌ای ایران را بشکند؟ آیا پیشنهادی که ادعا می‌شود از جانب اروپایی‌ها برای تمدید مکانیسم اسنپ‌بک ارائه شده‌است با موافقت تهران مواجه خواهد شد؟

سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، پنج‌شنبه شب در کنفرانس تلفنی پنج جانبه با سه همتای اروپایی خود، دیوید لمی، وزیر خارجه بریتانیا، ژان نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه و یوهان وادفول، وزیر خارجه آلمان و همچنین کایا کالاس، نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا، گفت و گو کرده‌ بود.  بلافاصله پس از این مکالمه تلفنی، خبر رسید که اروپا خواستار برگزاری دور جدیدی از مذاکرات هسته‌ای با ایران شده‌است.  به نوشته رسانه‌ها در این کنفرانس تلفنی، طرف‌های اروپایی پیشنهاد جدیدی در مورد نحوه استفاده از مکانیسم اسنپ‌بک به ایران ارئه کرده‌اند.  ایران استفاده از مکانیسم اسنپ‌بک را به مثابه «اقدام نظامی» علیه ایران و به معنای کنار گذاشته‌شدن کامل اروپا از مذاکرات هسته‌ای عنوان کرده‌است.

با این حال وزرای خارجه فرانسه و آلمان اعلام کرده‌اند که سه کشور اروپایی قصد دارند اگر پیشرفت ملموس تا پایان ماه اوت (۷ شهریور) در مذاکرات هسته‌ای ایران و غرب به دست نیاید، مکانیسم اسنپ بک را فعال کنند.  برای اروپایی‌ها شهریور ماه آخرین فرصت استفاده از مکانیسم اسنپ‌بک یا ماشه است، چرا که بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ این مکانیسم از مهرماه امسال منقضی خواهد شد و دیگر امکان استفاده از آن برای بازگرداندن ۶ قطعنامه تحریمی پیشین علیه ایران وجود ندارد.

پیش‌بینی می‌شود که اروپایی‌ها در دور جدید مذاکرات با پیشنهاد جدید برای تعویق بازگشت قطعنامه‌های تحریمی علیه ایران پای میز مذاکره خواهند آمد، پیشنهادی که موافقت ایران با آن مشروط به پذیرش شروط ایران برای توافق هسته‌ای آینده است.

هفته گذشته باراک راوید، خبرنگار اسرائیلی مستقر در واشنگتن به نقل از منابع دیپلماتیک خبر داده‌ بود که دور جدیدی از مذاکرات میان ایران و اروپا در سطح معاونان وزیر این هفته در ژنو یا وین برگزار می‌شود.  ساعاتی پس از انتشار این خبر، خبرگزاری تسنیم به نقل از یک منبع آگاه اعلام کرد که ایران در حال بررسی پیشنهاد اروپایی‌ها برای برگزاری دور جدید مذاکرات است.  روز شنبه، نهایتا تایید شد که ایران پیشنهاد آلمان، بریتانیا و فرانسه برای برگزاری دور جدیدی از گفت و گوها را پذیرفته‌است.

جمهوری اسلامی ایران، همزمان با برگزاری مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا با تسهیل‌گری عمان، چهار دوره مذاکره نیز در نیویورک، ژنو و استانبول با کشورهای اروپایی برگزار کرده‌بود، هر چند این مذاکرات نتیجه خاصی در بر نداشتند.

علاوه بر این در طول جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه ایران، سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در سفری به ژنو به وزرای خارجه سه قدرت اروپایی و نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیدار کرد.  این مذاکرات درست دو روز قبل از حمله آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران انجام شد و به رغم تاکید طرف‌ها مبنی بر استمرار مذاکرات، به دلیل حمله آمریکا به ایران این مذاکرات متوقف شد.

حالا بار دیگر ایران قرار است با سه کشور اروپایی مذاکره کند.  به نوشته تسنیم زمان دقیق و محل برگزاری مذاکرات همچنان تحت بررسی است و تصمیم قطعی در مورد آن گرفته‌نشده‌است.

در عین حال استمرار مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا هم همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.  قرار بود دور ششم مذاکرات ایران و آمریکا یک‌شنبه ۲۵ خرداد برگزار شود، اما تجاوز نظامی اسرائیل به ایران این مذاکرات را برای مدت نامعلومی به تاخیر انداخت.  تهران هر چند اظهار آمادگی کرده‌است که بار دیگر مذاکرات با آمریکا را از سر بگیرد، اما به گفته وزیر امور خارجه ایران از سرگیری مذاکرات مشروط به تضمین آمریکا مبنی بر عدم حمله نظامی به ایران در حین مذاکرت است.

تهدید ماشه علیه ایران
تهران در حالی وارد دور جدیدی از مذاکرات با اروپایی‌ها خواهد شد که سه قدرت اروپایی تهدید کرده‌اند در صورت دست نیافتن به پیشرفت ملموس در مذاکرات هسته‌ای به مکانیسم حل اختلاف پیش‌بینی شده در برجام، موسوم به مکانیسم ماشه یا اسنپ‌بک می‌شوند.

بر اساس برجام در صورتیکه که کشورهای طرف این توافق نسبت به رعایت مفاد آن شکایتی داشته‌باشند، می‌توانند درخواست برگزاری جلسه حل اختلاف بدهند که در چارچوب آن کمیسیون برجام، متشکل از وزرای خارجه کشورهای عضو برگزار خواهد شد.  یک فرآیند یک ماهه در برجام برای رسیدگی به شکایت پیش‌بینی شده‌است که در صورت به نتیجه نرسیدن و حل نشدن اختلاف، پرونده به شورای امنیت ارجاع خواهد شد.  فرآیند اسنپ‌بک یا ماشه، به بازگشت فوری و بدون رایگیری ۶ قطعنامه تحریمی علیه ایران تحت فصل هفتم منشور ملل متحد گفته‌می‌شود.  بر اساس برجام در صورتی که شورای امنیت در یک بازه یک ماهه نتواند قطعنامه‌ای را تصویب کند که بر اساس آن قطعنامه‌های مذکور تعلیق شده باقی بمانند، آنگاه این قطعنامه‌ها به صورت خودکار علیه ایران اعمال خواهند شد.

به این ترتیب در صورت ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت، هیچ رای‌گیری برای بازگشت تحریم‌های ۶ قطعنامه تعلیق شده در سال ۲۰۱۵ بر اثر برجام انجام نخواهد شد، هر چند اعضای شورای امنیت می‌توانند درخواست صدور قطعنامه‌ای را بدهند که ۶ قطعنامه تحریمی را برای مدت بیشتری تعلیق کند.

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در مصاحبه‌ای با روزنامه لوموند فرانسه، هشدار داده‌است که فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک از نظر ایران به منزله اقدام نظامی علیه ایران تلقی خواهد شد.  ایران در سال‌های پس از خروج آمریکا از برجام به صورت مکتوب به سه کشور آلمان، بریتانیا و فرانسه هشدار داده‌بود که فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک با خروج ایران از پیمان عدم اشاعه هسته‌ای (NPT) پاسخ داده‌خواهد شد.

پیشنهاد تازه اروپایی‌ها

بر اساس گزارش اخیر روزنامه وال استریت ژورنال، پیشنهاد جدید اروپایی‌ها مبنی بر این است که به رغم فعال‌سازی مکانیسم حل اختلاف برجام، برای فرصت دادن بیشتر به دیپلماسی، قطعنامه‌ای را در شورای امنیت تصویب کنند که به صورت یکباره بازگشت قطعنامه‌های پیشین را برای مدت مشخصی به تاخیر بیاندازد.

این پیشنهاد اروپایی‌ها به این معنی است که به جای اجازه دادن به انقضای مکانیسم ماشه، ساز و کار بازگشت خودکار قطعنامه‌ها برای مدتی مشخص به تعویق بیافتد تا در این مدت مذاکرات هسته‌ای میان ایران و غرب استمرار پیدا کند و در صورت نرسیدن به نتیجه مطلوب، ۶ قطعنامه پیشین شورای امنیت بعد از مدت مشخص دوباره اجرایی شوند.

این پیشنهاد می‌تواند نظر آمریکا، روسیه و چین به عنوان دیگر اعضای شورای امنیت را جلب کند و منجر به صدور قطعنامه‌ای پیش از انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت شود که مدت تعلیق ۶ قطعنامه تحریمی پیشین را برای مدت مشخصی مجددا تمدید کند.  اما شرط اجرای چنین پیشنهادی، موافقت ایران با استمرار مذاکرات هسته‌ای است.

آیا ایران آماده پذیرش پیشنهاد جدید اروپاست؟

پیشنهاد جدید اروپا مبنی بر ایجاد یک وقفه در بازگشت قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت، به منزله استمرار استفاده از اهرم فشار ماشه علیه ایران در حین مذاکرات است.

اروپایی‌ها معتقدند که آخرین اهرم باقیمانده در برجام برای بازگرداندن ایران تحت فصل هفتم منشور ملل متحد و تحریم‌های بین‌المللی، آخرین ابزار اعمال فشار آنها برای امتیازگیری در خصوص برنامه هسته‌ای در مذاکرات است.

در عین حال ایران هم تنها در شرایطی حاضر به توافق هسته‌ای است که در قالب توافق جدید، حق ایران برای غنی‌سازی اورانیوم در خاک ایران به رسمیت شناخته‌شده‌باشد و در عین حال تحریم‌ها علیه ایران به شکل جامع برطرف شود.

در شرایط کنونی رسیدن به چنین توافقی برای ایران و غرب نسبت به سال ۲۰۱۵ مشکل‌تر شده‌است.  اروپایی‌ها با این تصور که ایران پس از جنگ‌های جاری در خاورمیانه نسبت به هر زمان دیگری بیشتر در موضع ضعف قرار گرفته‌است، مطالبات خود را در مذاکرات افزایش داده‌اند و خواهان جمع‌آوری کامل برنامه غنی‌سازی اورانیوم در ایران شده‌اند.  این مطالبه مطابق با خواست آمریکا نیز هست.  اما ایران اعلام کرده‌است که هرگز به چنین توافقی تن نخواهد داد.

در مذاکرات برجام بین سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴، عاملی که باعث شد ایران و قدرت‌های غربی به یک توافق مذاکره شده دست پیدا کنند، این بود که آمریکا و به تبع آن سه قدرت اروپایی، حاضر به پذیرش حق ایران برای غنی‌سازی محدود اورانیوم در خاک خود شده‌بودند.  اما حالا با گذشت ۱۰ سال از انعقاد برجام، بار دیگر مواضع همه طرف‌ها به حالت قبل برگشته‌است.  غرب بر کنار گذاشتن کامل برنامه غنی‌سازی ایران اصرار دارد و ایران تاکید دارد که این حق باید به رسمیت شناخته‌شود.

به نظر می‌رسد در مذاکراتی که قرار است میان ایران و اروپا برگزار شود، ایران در صورتی با پیشنهاد جدید اروپایی‌ها، مبنی بر تعویق در بازگشت قطعنامه‌ها تحریمی از طریق تمدید مکانیسم اسنپ‌بک موافقت خواهد کرد که تضمین‌هایی دریافت کند که هدف از مذاکرات در طول دوران تمدید این نیست که برنامه غنی‌سازی ایران کنار گذاشته‌شود.

اگر اروپایی‌ها بتوانند به ایران تضمین بدهند که در توافق بالقوه نهایی حق غنی‌سازی ایران در خاک کشور به رسمیت شناخته‌خواهد شد، آنگاه ایران هم ممکن است پیشنهاد اروپایی‌ها را مبنی بر تمدید مکانیسم اسنپ‌بک برای مدت مشخص با هدف فرصت دادن به مذاکرات بیشتر بپذیرد.