ستون‌های تازه اقتصاد جهان/ هند، برزیل و اندونزی؛ غول‌های خاموشی که بیدار شده‌اند
کشور‌هایی که تا دیروز در حاشیه اقتصاد جهانی قرار داشتند امروز در حال تبدیل شدن به بازیگران اصلی آن هستند. هند، برزیل و اندونزی سه قدرت نوظهور در حال بازنویسی نقش خود در صحنه اقتصاد جهانی‌اند. آنها نه تنها بر چالش‌های ساختاری خود غلبه کرده‌اند بلکه با ورود به حوزه‌هایی مانند اقتصاد دیجیتال، انرژی‌های نو و زنجیره تأمین جهانی به موتور‌های جدید رشد تبدیل شده‌اند.
اقتصاد آنلاین_ندا مؤمن: نام کشور‌های هند، اندونزی و برزیل همواره با تصاویر مشخصی در ذهن مخاطبان گره خورده است. هند با قطار‌های پرازدحام و خیابان‌های شلوغ و فقر گسترده از یک سو و اندونزی با درگیری‌های مذهبی داخلی، فقر در کشور در سوی دیگر و برزیل نیز با مناطق فقیرنشین و خشونت شهری‌اش. این کشور‌ها چالش‌هایی مانند فقر گسترده، نوسانات سیاسی و توسعه نیافتگی را همراه خود به یدک می‌کشند. اما آرام و بی‌سر و صدا این کشور‌ها مسیری متفاوت را در پیش گرفتند و امروز نشانه‌های یک تحول عمیق اقتصادی را با خود به همراه دارند. رشد شتاب گرفته‌ی اقتصاد و ورود فعال به معادلات جهانی باعث شده این کشور‌ها دیگر صرفا بازیگران حاشیه‌ای نباشند بلکه در بسیاری از صحنه‌ها نقش‌های کلیدی را ایفا کنند. آیا هند، برزیل و اندونزی به ستون‌های جدید نظم اقتصادی جهان تبدیل خواهند شد؟ آیا جهان به سوی یک ساختار چندقطبی تازه گام برمی‌دارد؟ آیا اقتصاد جهانی در حال واگذاری سلطه از کشور‌های G۷ به سمت اقتصادهای نوظهور است؟
اقتصادهای نوظهور چگونه از دل بحران‌ها به رشد بازگشته‌اند؟
اقتصادهای نوظهور برزیل، هند و اندونزی در دو دهه اخیر مسیر‌های متفاوتی در رشد اقتصادی طی کرده‌اند. در دوره‌هایی که اقتصاد جهانی دچار بحران شد هند توانست عملکردی مطلوب داشته باشد. براساس داده‌های صندوق بین المللی پول، در دوره رکود جهانی سال ۲۰۰۹ برخلاف بسیاری از کشور‌ها هند رشد ۷.۹ درصدی را ثبت کرد. اگرچه شیوع کرونا در سال ۲۰۲۰ موجب افت کم‌سابقه به منفی ۵.۸ درصد شد، اما اقتصاد هند با قدرت در سال بعد بازگشت و در ۲۰۲۱ به رشد ۹.۷ درصد دست یافت و به عنوان یکی از سریع‌ترین اقتصادهای نوظهور شناخته شد. در سال‌های اخیر اقتصاد هند همچنان پویایی بالایی داشته به طوری که شاهد رشد ۷.۶ درصدی در ۲۰۲۲، ۹.۲ درصدی در ۲۰۲۳، ۶.۵ درصدی در ۲۰۲۴ و ۷.۴ درصدی در مارس ۲۰۲۵ بوده است. این ارقام نشان‌دهنده استمرار توانمندی این کشور در جذب سرمایه، گسترش بازار داخلی و بهره‌گیری از مزیت جمعیت جوان و دیجیتالی آن است. هند با داشتن دموکراسی، فناوری پیشرفته، جمعیت جوان و سیاست‌های هوشمند با بسیاری از کشور‌های در حال توسعه فرق دارد. هند نه تنها یکی از سریع‌ترین اقتصادهای در حال رشد جهان باقی مانده بلکه به‌سمت جایگاهی کلیدی در نظم جدید اقتصادی جهانی حرکت می‌کند.
اندونزی با بهره‌گیری از منابع طبیعی و رشد بخش‌های صنعتی و خدماتی نرخ رشد متوسط سالانه‌ای حدود ۵ درصد را حفظ کرده است. به گونه‌ای که در سال ۲۰۰۷ رشد ۶.۳ درصد و در سال ۲۰۱۰ رشد ۶.۴ درصد را ثبت کرده است. در مارس ۲۰۲۵ نیز اندونزی ۴.۸ درصد رشد را تجربه کرده که نشان‌دهنده ادامه روند رشد و توانایی اقتصادهای نوظهور در مواجهه با چالش‌ها است.
برزیل، اما در همین دوره دچار نوسانات بیشتری بود. از رشد ۶.۱ درصد در سال ۲۰۰۷ تا رکود عمیق با نرخ منفی ۳.۵ درصد در ۲۰۱۵ و منفی ۳.۳ درصد در ۲۰۱۶ که ناشی از بحران‌های سیاسی و اقتصادی داخلی بوده است. همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۲۰ نیز بر هر سه کشور تأثیر منفی گذاشت و باعث افت رشد به منفی ۳.۳ درصد در برزیل، منفی ۵.۸ درصد در هند و منفی ۲.۱ درصد در اندونزی شد. با این حال، هند و اندونزی به سرعت بهبود یافتند به گونه‌ای که هند در ۲۰۲۳ نرخ رشد ۹.۲ درصدی و اندونزی ۵ درصدی را تجربه کردند. در حالی که برزیل رشد آرام‌تری داشت. این داده‌ها نشان می‌دهد که اگرچه اقتصادهای نوظهور با چالش‌های ساختاری و بحران‌های جهانی رو‌به‌رو هستند، اما ظرفیت بازگشت و ادامه مسیر توسعه را دارند. در مارس ۲۰۲۵ برزیل ۲.۹ درصد داشته که نسبت آن را در بین اقتصادهای برتر قرار داده است.
هند جا پای غول‌ها گذاشت! چهارمین اقتصاد بزرگ جهان شد
در سال ۲۰۲۵ اقتصاد جهانی همچنان تحت سلطه اقتصادهای بزرگ توسعه‌یافته و در حال توسعه قرار دارد. آمریکا با سهم چشمگیر ۲۶.۸ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی همچنان بزرگ‌ترین اقتصاد جهان است و پس از آن چین با سهم ۱۶.۸ درصد در جایگاه دوم قرار دارد. کشور‌های دیگر مانند آلمان با ۴.۱ درصد، هند ۳.۶ درصد، ژاپن ۳.۶ درصد، بریتانیا ۳.۳ درصد، فرانسه ۲.۸ درصد و ایتالیا ۲.۱ درصد با داشتن بیشترین سهم از تولید ناخالص داخلی جهانی نقش قابل توجهی در اقتصاد جهانی ایفا می‌کنند. در این میان اقتصادهای نوظهوری مانند هند ۳.۶ درصد، برزیل ۱.۸ درصد و اندونزی ۱.۲ درصد در بین بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا جایگاه مشخصی یافته‌اند. سهم هند معادل سهم ژاپن و حتی بیشتر از بریتانیا است که نشان‌دهنده رشد چشمگیر این کشور در دهه‌های اخیر است به طوری که هند رتبه چهارم جهان را به دست آورده است. برزیل و اندونزی نیز با حضور در بین اقتصادهای برتر به وضوح اهمیت فزاینده اقتصادهای نوظهور را در نظم اقتصادی جهانی نشان می‌دهند.
این داده‌ها تأکید می‌کند که اقتصادهای نوظهور نه تنها در حال توسعه سریع هستند بلکه توانسته‌اند در میان اقتصادهای برتر جهان نیز جایگاه قابل‌توجهی کسب کنند. این روند نشان‌دهنده تغییر تدریجی قدرت اقتصادی جهانی به سوی اقتصادهای در حال رشد و نوظهور است که نقش پررنگ‌تری در آینده اقتصاد جهان خواهند داشت.
وقتی اقتصادهای نوظهور هم بازی دیپلماسی را خوب بلدند
از نظر روابط بین‌المللی هر سه کشور تعاملات پیچیده و مهمی با قدرت‌های غربی و نهاد‌های بین‌المللی دارند. به طوری که هند و برزیل هر دو عضو گروه بریکس BRICS هستند که نقش آن در ایجاد تعادل قدرت جهانی و تقویت همکاری میان اقتصادهای نوظهور برجسته است. همچنین این کشور‌ها روابط فعال با صندوق بین‌المللی پول (IMF) و سازمان تجارت جهانی دارند که در شکل‌دهی سیاست‌های اقتصادی و تجاری آنها تأثیرگذار است. از سوی دیگر، سیاست خارجی و اتحاد‌های منطقه‌ای نیز برای این اقتصاد‌ها اهمیت زیادی دارد. برزیل به عنوان عضوی از مرکوسور MERCOSUR یا همان بازار مشترک کشور‌های آمریکای جنوبی از مزایای همکاری اقتصادی، تجاری و سیاسی با کشور‌های آمریکای جنوبی بهره‌مند می‌شود و این اتحاد به تقویت موقعیت برزیل در بازار‌های جهانی کمک می‌کند. اندونزی نیز عضو فعال آسه‌آن است که به عنوان یکی از مهم‌ترین بلوک‌های منطقه‌ای آسیا زمینه تسهیل تجارت، سرمایه‌گذاری و هماهنگی سیاست‌ها را فراهم می‌آورد.
هند با پیگیری سیاست خارجی فعال و انعقاد توافقات دوجانبه و چندجانبه به ویژه با کشور‌های غربی و آسیایی تلاش می‌کند جایگاه خود را به عنوان یک قدرت اقتصادی و سیاسی نوظهور تثبیت کند. این کشور‌ها با بهره‌گیری از روابط متنوع با قدرت‌های غربی، نهاد‌های بین‌المللی و اتحاد‌های منطقه‌ای در مسیر توسعه اقتصادی پایدار و افزایش نفوذ خود در نظام اقتصاد جهانی گام برمی‌دارند.
پول‌های جهانی چطور راه هند، اندونزی و برزیل را پیدا کردند؟
براساس داده‌های بانک جهانی در سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۴ سه اقتصاد نوظهور برزیل، اندونزی و هند شاهد نوسانات قابل‌توجهی در جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) بوده‌اند. این سرمایه‌گذاری‌ها نشان‌دهنده جذابیت اقتصادی، ثبات سیاستی و ظرفیت رشد داخلی کشور‌ها برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی است. برزیل در بسیاری از سال‌ها یکی از مقصد‌های اصلی سرمایه‌گذاری در آمریکای لاتین بوده است. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در این کشور از حدود ۳.۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۰ به بیش از ۱۰.۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۱ رسید. این روند افزایشی عمدتا ناشی از رونق بازار کالا‌های اولیه، توسعه بخش انرژی و اصلاحات اقتصادی در دهه ۲۰۰۰ بود. با این حال پس از بحران‌های سیاسی و اقتصادی داخلی از ۲۰۱۵ میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی کاهش یافت و در برخی سال‌ها همچون ۲۰۲۰ به علت شیوع کرونا به ۳.۸ میلیارد دلار افت کرد. اما برزیل در سال ۲۰۲۴ با جذب حدود ۷.۱ میلیارد دلار نشان داده که در مسیر بازیابی قرار دارد.
اندونزی با توجه به جمعیت بزرگ بازار داخلی رو به رشد و موقعیت استراتژیک در جنوب شرق آسیا توانسته در دهه‌ی اخیر به تدریج به یکی از مقاصد مهم سرمایه‌گذاری تبدیل شود. ورود سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در این کشور از ارقام منفی در اوایل دهه ۲۰۰۰ به بیش از ۲.۳ میلیارد دلار در ۲۰۲۴ افزایش یافته است. رشد پایدار سرمایه‌گذاری به ویژه پس از ۲۰۱۰ نشان دهنده افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران به ثبات اقتصادی و سیاست‌های اصلاحی دولت است.
هند با سیاست‌های باز اقتصادی و رشد پایدار یکی از جذاب‌ترین بازار‌های نوظهور برای سرمایه‌گذاری خارجی بوده است. داده‌ها نشان می‌دهند که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی از حدود ۳.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۰ به نزدیک ۶.۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ رسید. هند در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ شاهد افزایش قابل توجه ورود سرمایه بود که عمدتا ناشی از اصلاحات در بخش‌های مالی، زیرساخت و فناوری بوده است. با این حال در سال ۲۰۲۳ کاهش قابل‌توجهی به ۲.۸ میلیارد دلار مشاهده می‌شود که می‌تواند به دلایل موقتی، چون شرایط جهانی یا سیاست‌های داخلی مربوط باشد. اما در سال ۲۰۲۴ روند رو به رشد مجدد ثبت خواهد شد، اما داده‌ای برای آن ثبت نشده بود.
این داده‌ها نشان می‌دهند که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در اقتصادهای نو ظهور نه تنها پیشران رشد اقتصادی است بلکه بازتابی از اعتماد جهانی به آینده این کشور‌ها نیز به‌شمار می‌آید. هند با جهش‌های بزرگ در یک دهه اخیر، اندونزی با رشد پایدار و برزیل با بازگشت تدریجی به سطوح بالا همگی نشان داده‌اند که به رغم نوسانات توانسته‌اند جایگاه خود را در میان مقصد‌های اصلی سرمایه‌گذاری بین‌المللی حفظ کنند.
پشت‌صحنه رشد اقتصادی هند، اندونزی و برزیل
درک موقعیت و پویایی‌های اقتصادهای نوظهور بدون تحلیل روابط آنها با اقتصادهای بزرگ جهانی ناقص خواهد بود. هند، اندونزی و برزیل به عنوان سه قدرت نوظهور در آسیا و آمریکای لاتین در دهه‌های اخیر نقش پررنگ‌تری در اقتصاد جهانی ایفا کرده‌اند. برای ارزیابی مسیر رشد و ثبات اقتصادی این کشور‌ها ضروری است بررسی کنیم که آنها چه نوع روابط تجاری و اقتصادی با قدرت‌های بزرگ مانند چین، ایالات متحده و اتحادیه اروپا دارند و حتی این تعاملات چه فرصت‌ها و چالش‌هایی را پیش روی‌شان قرار داده است. هند روابط متنوعی با آمریکا و اروپا دارد و بخش خدمات، فناوری اطلاعات و داروسازی از نقاط قوت صادراتی آن محسوب می‌شود. هند با اجرای سیاست‌هایی همچون ساخت هند تلاش دارد توازن تجاری خود را بهبود بخشد و وابستگی به واردات از چین را کاهش دهد. از سوی دیگر، اعمال تعرفه‌های بالا بر روی کالا‌های چینی از سوی ترامپ و تشدید جنگ تجاری بین این دو کشور باعث شده تا هند نقش مهم‌تری در زنجیره‌های تامین جهانی ایفا کند.
اندونزی نیز روابط اقتصادی نزدیکی با چین دارد به‌ویژه در صادرات کالا‌های اولیه نظیر زغال‌سنگ، نیکل و روغن پالم. اندونزی به دنبال تقویت بیشتر روابط با غرب و جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی از ایالات متحده و اروپا نیز می‌باشد. به خصوص در حوزه‌های زیرساخت، انرژی و فناوری‌های پاک. تنظیم این روابط نیازمند موازنه‌ای هوشمند میان منافع اقتصادی و حساسیت‌های سیاسی و زیست‌محیطی است.
برزیل از یک سو با چین روابط اقتصادی گسترده‌ای دارد و بخش عمده‌ای از صادرات محصولات کشاورزی و معدنی خود را به این کشور اختصاص داده است. از سوی دیگر، با ایالات متحده و اتحادیه اروپا نیز روابط دیرینه اقتصادی دارد گرچه در سال‌های اخیر برخی اختلاف نظر‌ها در زمینه محیط‌زیست موجب چالش‌هایی در این همکاری‌ها شده است. در نهایت تعامل این سه اقتصاد نوظهور با قدرت‌های اقتصادی بزرگ نقش تعیین‌کننده‌ای در جهت‌گیری‌های تجاری، سیاست‌های اقتصادی و جایگاه جهانی آنها دارد. بررسی این روابط نه تنها برای شناخت ساختار تجارت جهانی حیاتی است بلکه می‌تواند به درک فرصت‌ها و ریسک‌هایی که این کشور‌ها با آن مواجه‌اند نیز کمک کند.
موضوع مطرح دیگر این است که تأثیر مستقیم تعرفه‌های اعمال شده بر کالا‌ها در بسیاری از بازار‌های نوظهور نسبتا پایین بوده است. اما اگر این تعرفه‌ها منجر به کاهش سرعت رشد اقتصادی در خود ایالات متحده، دیگر اقتصادهای بزرگ پیشرفته و چین شوند تأثیرات غیرمستقیم و جانبی آن می‌تواند برای بازار‌های نوظهور بسیار جدی‌تر باشد. چرا که این بازار‌ها به شدت به تقاضای جهانی و شرایط اقتصاد کلان این اقتصادهای بزرگ وابسته هستند و رشد کندتر در این کشور‌ها می‌تواند باعث کاهش صادرات، سرمایه‌گذاری و در نهایت کاهش رشد اقتصادی آنها شود.
از نیکل اندونزی تا خورشید هند/مسیر سبز توسعه اقتصادی
اقتصاد جهانی با چالش‌هایی مانند نوسانات زنجیره تأمین، تغییرات اقلیمی و تحول دیجیتال روبه‌روست و در این بین اقتصادهای نوظهور مانند هند، اندونزی و برزیل در موقعیتی قرار دارند که می‌توانند از این تحولات فرصت بسازند. این سه کشور به طور فزاینده‌ای مورد توجه سرمایه‌گذاران و سیاست‌گذاران جهانی هستند.
هند با داشتن ۸۸۱.۳ میلیون کاربر اینترنت بعد از چین یکی از پیشتازان اقتصاد دیجیتال در جهان است. بر اساس گزارش وزارت الکترونیک و فناوری اطلاعات هند سهم اقتصاد دیجیتال از GDP هند در سال مالی ۲۰۲۵ به ۱۳.۴ درصد افزایش خواهد یافت. البته پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۳۰ سهم اقتصاد دیجیتال به حدود ۲۰ درصد از درآمد ملی برسد که از سهم بخش‌های کشاورزی و تولیدی فراتر خواهد رفت. از سوی دیگر، استفاده‌ی راهبردی از هوش مصنوعی می‌تواند تا سال ۲۰۳۵ حدود ۵۰۰ میلیارد دلار به تولید ناخالص داخلی هند اضافه کند و نوآوری و اشتغال را تقویت نماید.
اندونزی نیز با داشتن ۲۱۵.۶ میلیون کاربر اینترنت نیز در حال تبدیل شدن به قطب فناوری جنوب شرق آسیاست. ارزش اقتصاد دیجیتال این کشور طبق گزارش گوگل تا سال ۲۰۳۰ می‌تواند از ۱۵۰ میلیارد دلار فراتر رود. در آمریکای لاتین نیز برزیل با ضریب نفوذ اینترنت بالای ۸۰ درصد سریع‌ترین رشد تجارت الکترونیک در منطقه را تجربه می‌کند.
در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر برزیل پیشرو است. بیش از ۸۰ درصد برق مصرفی این کشور از منابع تجدیدپذیر تأمین می‌شود که عمدتاً شامل انرژی آبی است. هند نیز برنامه بلندمدت برای افزایش ظرفیت انرژی خورشیدی و بادی تا ۵۰۰ گیگاوات تا سال ۲۰۳۰ دارد. اندونزی هنوز سهم نسبتاً کمی از انرژی تجدیدپذیر در سبد خود دارد، اما برنامه‌هایی برای گسترش این حوزه آغاز شده است.
از سوی دیگر، هند با جمعیت بیش از ۱.۴ میلیارد نفر و رشد سریع طبقه متوسط یکی از جذاب‌ترین بازار‌های مصرفی دنیا به شمار می‌رود. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۳۰ طبقه متوسط این کشور به ۵۸۰ میلیون نفر خواهد رسید یعنی برابر با جمعیت کل اتحادیه اروپا. اندونزی با ۲۷۵ میلیون نفر بزرگ‌ترین بازار مصرف در جنوب شرق آسیا است و در برزیل نیز بیش از ۲۱۵ میلیون نفر در حال شکل‌دهی به موج جدیدی از مصرف کالا‌ها و خدمات هستند.
در نهایت نقش در زنجیره تأمین جهانی فرصتی راهبردی برای این کشور‌ها فراهم کرده است. با توجه به تغییر رویکرد بسیاری از شرکت‌های چندملیتی برای کاهش وابستگی به چین اقتصاد‌هایی مانند هند، اندونزی و برزیل می‌توانند جایگزین‌هایی مناسب در بخش‌هایی مانند تولید، منابع اولیه و مونتاژ باشند. هند از طریق سیاست‌های مشوق تولید در حال جذب سرمایه‌گذاری در حوزه‌هایی مانند الکترونیک و داروسازی است. اندونزی نیز به لطف منابع نیکل خود نقشی کلیدی در زنجیره تولید باتری خودرو‌های برقی دارد. برزیل هم با صادرات گسترده محصولات کشاورزی و معدنی بخشی از ستون فقرات تأمین جهانی مواد اولیه است. این فرصت‌ها اگر با سیاست‌گذاری هوشمند، سرمایه‌گذاری هدفمند و ثبات اقتصادی همراه شوند می‌توانند زمینه‌ساز رشد پایدار و تثبیت جایگاه این کشور‌ها در نظام اقتصادی آینده جهان باشند.
