عیوضلو: پایداری کسب‌وکارها در ایران نیازمند سازگاری با ناپایداری ساختاری است / ضرورت نهادینه‌سازی اصول ESG در بازار سرمایه

به گزارش اقتصادآنلاین و به نقل از پایگاه خبری بازار سرمایه ایران، رضا عیوضلو، معاون نظارت بر نهاد‌های مالی سازمان بورس و اوراق بهادار، در یکی از پنل‌های تخصصی نمایشگاه مشهد اینوکس – فاینکس، به تشریح چالش‌های موجود بر سر راه پایداری کسب‌وکار‌ها در ایران پرداخت و از منظر سرمایه‌گذاری پایدار، ضرورت گزارشگری شفاف و اصول ESG را برای فعالان بازار سرمایه تبیین کرد.

شرایط ساختاری اقتصاد ایران

عیوضلو در آغاز سخنان خود با اشاره به شرایط ساختاری اقتصاد ایران گفت: «اگر بخواهیم پایداری کسب‌وکار را تعریف کنیم، باید ابتدا بپذیریم که با محیطی روبه‌رو هستیم که دیگر نمی‌توان آن را ناپایدار نامید. بلکه ناپایداری به یک ساختار بدل شده است. ما در کشوری فعالیت می‌کنیم که شرکت‌ها نزدیک به نیمی از سال را به دلیل کمبود انرژی، مواد اولیه، نوسانات نرخ ارز و اختلالات زیرساختی یا تعطیل‌اند یا با حداقل ظرفیت فعال هستند. این ناترازی‌ها دیگر یک استثنا یا شوک کوتاه‌مدت نیستند، بلکه بخشی از قواعد بازی در فضای اقتصادی کشور شده‌اند.»

او ادامه داد: «در چنین شرایطی، مفهوم پایداری کسب‌وکار اهمیت مضاعف پیدا می‌کند. چون دیگر رشد و بقا تنها تابعی از توان تولید یا فروش نیست، بلکه تابعی از توان سازگاری شرکت با واقعیت‌های محیطی است. این توان سازگاری همان چیزی است که در ادبیات مالی جدید، با عنوان "تاب‌آوری" شناخته می‌شود.»

تغییر ساختار تقاضای سرمایه‌گذاران در بازار‌های جهانی

معاون نظارت بر نهاد‌های مالی سازمان بورس سپس به تغییر ساختار تقاضای سرمایه‌گذاران در بازار‌های جهانی اشاره کرد و افزود: «سرمایه‌گذاران در سراسر دنیا به این جمع‌بندی رسیده‌اند که بازده بلندمدت تنها در گرو انتخاب شرکت‌هایی حاصل می‌شود که توان انطباق با چالش‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و ساختاری را دارند. به همین دلیل، مدل‌های ارزیابی سرمایه‌گذاری نیز دستخوش تغییر شده‌اند و مفاهیمی همچون ESG به‌عنوان معیار‌های ارزیابی جدید مطرح شده‌اند.»

او با نمایش ۲ نمودار از ساختار صنعت در بورس تهران و بورس‌های بین‌المللی نظیر نزدک، NYSE و بازار‌های اروپایی، توضیح داد: «در بورس تهران عمده شرکت‌های بزرگ، فعال در حوزه صنایع فلزی، معدنی و پتروشیمی هستند؛ صنایعی که اتکای بالایی به منابع طبیعی، انرژی و یارانه دارند. در مقابل، در بازار‌های جهانی، صنایع غالب شامل فناوری، خدمات، سلامت و نوآوری هستند؛ صنایعی که عمدتاً بر مبنای ارزش‌آفرینی دانش‌محور فعالیت می‌کنند. این تفاوت ساختار، تنها حاصل سیاستگذاری‌های متفاوت نیست، بلکه نتیجه طبیعی تقاضای سرمایه‌گذاران برای کسب‌وکار‌های تاب‌آورتر و پایدارتر است.»

عیوضلو افزود: «شرکت‌هایی که نمی‌توانند خود را با محیط سازگار کنند، در معرض افول قرار می‌گیرند. این مسأله به‌ویژه در شرایطی که رقابت برای جذب سرمایه شدیدتر شده، اهمیت بیشتری می‌یابد. در دنیای امروز، سرمایه‌گذار نه‌تنها به سودآوری سالانه، بلکه به مدل حکمرانی، نحوه تعامل با محیط زیست، سیاست‌های منابع انسانی و اثر اجتماعی شرکت توجه دارد.»

او گفت: «پایداری به معنای توان شرکت در مواجهه با نوسانات بیرونی است. اگر یک شرکت تنها در شرایط ایده‌آل می‌تواند رشد کند، این به‌معنای ضعف در تاب‌آوری است. در حالی‌که ما نیاز داریم شرکت‌هایی را توسعه دهیم که در شرایط سخت نیز بتوانند دوام بیاورند.»

مفهوم ESG

عیوضلو سپس به مفهوم ESG پرداخت و گفت: «این مفهوم شامل سه بُعد کلیدی است: محیط زیست Environmental، مسئولیت اجتماعی Social و حاکمیت شرکتی Governance. امروزه در دنیا، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و نهاد‌های مالی تنها به گزارش‌های مالی سنتی بسنده نمی‌کنند، بلکه گزارش‌های پایداری یا گزارش‌های ESG را مبنای تصمیم‌گیری قرار می‌دهند. این روند از سال ۲۰۰۴ و با ابتکار سازمان ملل متحد آغاز شد و امروز به یک هنجار رایج در بازار‌های سرمایه دنیا تبدیل شده است.»

او تأکید کرد: «جایگاه ایران در این روند جهانی هنوز نیازمند ارتقاست. البته گام‌هایی در این مسیر برداشته شده است؛ از جمله تدوین دستورالعمل حاکمیت شرکتی و الزام شرکت‌ها به ارائه گزارش‌هایی درباره مصرف انرژی، آلودگی زیست‌محیطی، مسئولیت اجتماعی، شفافیت تصمیم‌گیری‌ها و ترکیب هیئت‌مدیره. این اقدامات گام‌های مهمی هستند، اما باید تکمیل شوند و به یک فرهنگ رایج بدل شوند.»

عیوضلو سپس به نقش صندوق‌های سرمایه‌گذاری در این حوزه پرداخت و گفت: «امروز در بسیاری از کشور‌های پیشرفته، نسبت دارایی‌های تحت مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری به دارایی بانک‌ها بسیار بالا است. برای مثال، در ایالات متحده این نسبت به حدود ۱۰۰ درصد رسیده و در اروپا نیز قابل توجه است. در ایران این نسبت حدود ۲۶ درصد است، اما روند رشد صندوق‌ها بسیار سریع بوده و نشان می‌دهد در حال حرکت به سمت نقش‌آفرینی بیشتر این نهاد‌ها هستیم. با توجه به ماهیت حرفه‌ای این صندوق‌ها، انتظار می‌رود توجه به معیار‌های ESG در تصمیم‌گیری‌های آنها بیش‌تر شود.»

او ادامه داد: «ما باید در کنار گزارش‌های مالی، فرهنگ گزارشگری پایداری را در شرکت‌ها نهادینه کنیم. تنها در این صورت است که سرمایه‌گذار می‌تواند با اطمینان تصمیم‌گیری کند. گزارشی که فقط صورت سود و زیان را ارائه دهد، کافی نیست. سرمایه‌گذار می‌خواهد بداند این سود چگونه به‌دست آمده، با چه نرخی از مصرف انرژی، با چه تأثیری بر جامعه و با چه سطحی از شفافیت.»

فناوری و چرخه عمر شرکت‌ها

عیوضلو هم‌چنین به موضوع فناوری و چرخه عمر شرکت‌ها اشاره کرد و گفت: «شرکت‌ها در مسیر سنتی رشد، به مرحله بلوغ و سپس افول می‌رسند. اما فناوری و نوآوری می‌تواند مانع از افول شود. این مسأله در شرکت‌های بزرگ دنیا نظیر اپل، آمازون و تسلا به‌وضوح دیده می‌شود. آنها با سرمایه‌گذاری مداوم بر فناوری، همواره در حال بازتعریف مدل کسب‌وکار خود هستند. این درسی است که ما نیز باید بگیریم. پایداری صرفاً به معنای حفظ وضع موجود نیست، بلکه به معنای تحول مداوم و پاسخ‌گویی به محیط است.»

او در پایان سخنان خود گفت: «اگر می‌خواهیم بازار سرمایه‌ای پویا، شفاف و جذاب برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی داشته باشیم، باید مفهوم پایداری را جدی بگیریم. شرکت‌هایی که خود را با واقعیت‌های محیطی تطبیق ندهند، از دور رقابت خارج خواهند شد. در مقابل، آنهایی که به گزارشگری شفاف، انطباق با استاندارد‌های جهانی و نوآوری توجه کنند، در مسیر رشد پایدار باقی خواهند ماند.»