سرگردانی پسماند در روستاهای مازندران

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایرنا، مازندران از نظر جمعیت روستانشین دومین استان کشور است. وجود بیش از سه هزار و ۶۰۰ روستا در این استان و تراکم جمعیتی بالای این آبادی‌ها هرچند که نقش این استان در تولید محصولات کشاورزی و باغی را برجسته کرده است، اما از سوی دیگر تعداد زیاد جمعیت روستانشین در این استان سبب شده که در برخی مسائل زیرساختی مانند جمع‌آوری پسماند روستایی نیز چالش این استان جدی و پررنگ اشد.

آخرین آمارهای ثبت شده از سرشماری جمعیت در مازندران نشان می‌دهد که دست‌کم ۴۷ درصد مردم این استان ساکن روستاها هستند. روستاهایی که بسیاری از آن‌ها در مناطق جلگه‌ای فاصله چندانی با هم ندارند و مانند شهرهای این استان گاهی فقط با یک تابلو از هم جدا می‌شوند.

تغییر سبک زندگی در روستاهای مازندران و همچنین گسترش بافت این آبادی‌ها با ساخت مسکن و افزایش تراکم جعیتی با رشد جمعیت بومی و همچنین حضور خوش‌نشین‌ها در حاشیه روستاها طی ۲ دهه اخیر سبب شده که بسیاری از چالش‌های این مناطق مسکونی در مازندران نیز مشابه مناطق شهری شود. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها نیز افزایش حجم زباله تولیدی در روستاها و نبود ساز و کار مناسب برای جمع‌آوری و امحاءِ پسماند این مناطق مسکونی است که به معضل جدی برای این مناطق تبدیل شده است.

به استناد آمارها در حال حاضر دست‌کم حدود ۴۳ درصد از زباله‌های مازندران را پسماند تولیدی در روستاهای این استان تشکیل می‌دهد. حجم تولید روزانه زباله در مازندران سه هزار تن است که در هنگام حضور مسافران این میزان به ۲ تا سه برابر هم افزایش می‌یابد. با توجه به این‌که بخش قابل توجهی از خوش‌نشین‌های استان در مناطق روستایی حضور دارند، در عمل قسمت قابل توجهی از پسماند تولیدی مربوط به خوش‌نشین‌ها و مسافران این استان نیز مربوط به روستاهای استان است.

افزایش سکونت در روستاها

برای اثبات این موضوعی کافی است نگاهی به آمار رشد خانه‌های دوم در مازندران بیندازیم. آمارهای رسمی یک نکته مهم را درباره ساخت‌وسازهای ۲ دهه اخیر مازندران نشان می‌دهند که آن هم شتاب ساخت‌ خانه‌های دوم در روستاهای مازندران است. میانگین تعداد مسکن روستایی در مازندران حدود ۴۳ درصد است که نزدیک به ۲۰ درصد بیشتر از میانگین کشوری است.

البته این فاصله آماری به دلیل جمعیت ساکن روستاهای مازندران تا حدودی عادی است. اما نکته مهم آن‌جا به نظر می‌آید که رشد مسکن روستایی در مازندران طی یک بازه زمانی پنج ساله نسبت به رشد مسکن روستایی در کشور به شکل چشمگیری بیشتر است. ساخت مسکن روستایی در بازه پنج ساله ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ برای مازندران ۱۱ درصد بود، در حالی که همین شاخص برای میانگین کشوری در همین بازه پنج ساله چهار درصد ثبت شده است.

این داده‌های آماری با توجه به ۱۰ ساله شدن سرشماری نفوس و مسکن در کشور، از سال ۱۳۹۵ به بعد این داده‌ها به روز نشد. اما تردیدی نیست که همه این داده‌ها به‌ویژه برای مازندران طی هشت سال اخیر به شکل قابل توجهی افزایش یافته است. بنابراین می‌توان این‌گونه برداشت کرد که تولید زباله در روستاهای مازندران نیز به همین میزان بیشتر شد.

بلاتکلیفی زباله در روستاها

موضوع دیگری که درباره زباله‌های روستایی به ویژه در مازندران قابل بررسی به نظر می‌رسد، نبود ساز و کار مدون برای تفکیک و جمع‌آوری و دفع پسماند در این مناطق مسکونی است. جمع‌آوری زباله در شهرها به دلیل فعالیت شهرداری‌ها و وجود امکانات و تجهیزات حداقلی و داشتن نیروی کار مربوط به این موضوع از یک ساز و کار مشخص برخوردار است.

هرچند زباله‌های شهری مازندران هم سرانجام مشخصی ندارند و در نهایت در طبیعت رها می‌شوند. اما همین مقدار برنامه‌ریزی و زیرساخت و امکانات برای روستاهای مازندران که حجم قابل توجهی از زباله‌های استان در آن تولید می‌شود وجود ندارد. علاوه بر کمبود تجهیزات زیرساختی و نبود ساختار مشخص برای جمع‌آوری پسماند روستایی، برنامه‌هایی مانند طرح‌های تشویقی تفکیک زباله از مبدا نیز به طور معمول به دلیل استقرار شهرداری‌ها در شهرها بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

تعداد ماشین‌های حمل زباله در روستاهای مازندران کمتر از یک‌هزار دستگاه است که عمده این ماشین‌ها نیز در دسته ماشین‌آلات سبک قرار می‌گیرند. نبود منابع اعتباری مشخص برای جمع‌آوری زباله هم سبب شده که پسماند تولید شده در روستاهای مازندران به طور معمول در قالب یک برنامه زمان‌بندی شده و مشخص جمع‌آوری نشود. به همین دلیل در حاشیه بسیاری از روستاها می‌توان ردی از زباله‌های سرگردان را یافت. به ویژه در روزهای پس از حضور مسافران و خوش‌نشینان که این وضعیت به شکل مشهودی دیده می‌شود.

تاکید استاندار به اجرای برنامه عملیاتی مدیریت پسماندهای روستایی

چالش پسماند روستایی در مازندران تا کنون بارها مورد توجه و تاکید مسئولان مختلف استان قرار گرفته است. در تازه‌ترین اظهارنظر هم استاندار مازندران نسبت به اجرای هماهنگ برنامه عملیاتی مدیریت پسماندهای روستایی این استان تاکید کرده است.

یوسف نوری با اشاره به حجم بالای پسماندهای تولیدی در روستاهای استان به اداره کل امور روستایی و شوراهای استانداری ماموریت داد که در اسرع وقت برای این موضوع چاره‌اندیشی کند.

وی در جلسه‌ مدیریت پسماند استان بر اجرای برنامه جامع عملیاتی مدیریت پسماند در استان با رویکرد توقف دفن زباله در استان و تعطیلی محل‌های فعلی دفن زباله تاکید کرد و خواستار تسریع در روند اجرای برنامه ساماندهی پسماندهای روستایی مازندران شد.

استاندار مازندران تسریع در روند اجرایی پروژه‌های مدیریت پسماند استان به ویژه پروژه نیروگاه زباله‌سوز ۴۵۰ تنی شهرستان ساری و لزوم نظارت مستمر و پیگیری موارد فنی و اجرایی پروژه‌ها توسط سازمان مدیریت پسماند استان را هم مورد تاکید قرار داد.

تا کنون در مازندران برای کمک به حل معضل پسماند روستایی گام‌های مختلفی برداشته شد و تاکیدات زیادی شد که به جز چند مورد اندک که آن‌ها هم با تلاش مردمی و فعالیت بخش خصوص و سمن‌ها اثرگذار بودند، باقی این تاکیدها و گام‌های سازمانی به سرانجام مشخصی نرسید.

مهر پارسال در پنجمین نمایشگاه دستاوردها و توانمندی‌های روستاییان و عشایر کشور که با نام «روستاآباد» توسط معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم نهاد ریاست جمهوری در مصلای امام خمینی(ره) تهران برگزار شده بود، محور حضور مازندران مدیریت پسماند روستایی بود. اما به نظر می‌رسد آنچه که در ان نمایشگاه از مدیریت پسماند روستایی مازندران ارائه شد صرفا ویترینی جمع‌اوری شده از برخی اقدامات بود که در گستره استانی اجرایی نشده است.

۲ سال پیش نیز اعلام شد که فاز نخست اجرای طرح تفکیک زباله در روستاهای مازندران با عملیاتی شدن در ۱۱۰ روستای استان آغاز شد. طرحی که ابتدا به صورت پایلوت در روستای شوستا از توابع رامسر و روستای دارابکلا در شهرستان میاندورود اجرا شد و پس از شناسایی و آموزش سه هزار تسهیل‌گر روستایی فاز نخست آن عملیاتی شد. اما نشانه‌هایی از فراگیر شدن این طرح به چشم نیامد. دلیل این وضعیت هم مشخص است؛ نبود ساز و کار مشخص برای جمع‌آوری زباله و نیمه‌کاره رها شدن طرح‌های تدوین شده برای فرهنگسازی تفکیک زباله از مبدا.

مدیریت اجتماعی پسماند

البته نمونه‌ای موفق از طرح مدیریت پسماند روستایی در مازندران نیز وجود دارد که با تلاش یک سازمان مردم‌نهاد و مدیریت یکی از کنش‌گران محیط زیست این استان انجام شده و به نتیجه هم رسیده است. طرح «ماپ» (مدیریت اجتماعی پسماند) برنامه‌ای مدون است که با مدیریت عارف آهنگر کنش‌گر محیط زیست در چند روستا از جمله داربکلا اجرا شد و در صورت حمایت می‌تواند در سایر روستاها نیز اجرایی شود.

این طرح که از سال ۱۳۹۹ در چند روستای مازندران به صورت پایلوت اجرا شده و کاهش دست‌کم ۷۰ درصدی زباله تولیدی این روستاها را به دنبال داشت، آذر ۱۴۰۲ در چهل‌وهفتمین جلسه کارگروه ملی مدیریت پسماند، به‌منظور توسعه در کشور با اولویت در استان‌های شمالی تأیید و تصویب شد.

شاید تاکید ویژه استاندار مازندران بر مدیریت پسماند روستایی در این استان یک بار دیگر پرونده طرح موفق «ماپ» را در این استان به جریان بیندازد. شرایط اعتباری و زیرساختی نیز به گونه‌ای است که نمی‌توان به گام جدی دیگری جز فرهنگسازی و مدیریت اجتماعی پسماند در روستاهای مازندران امیدوار بود.