چراغ سبز شورای شهر برای نابودی باغات تهران

سال 83 در شورای شهر ضوابطی برای زمین‌های سبز به تصویب رسید که براساس آن مالکان باغات خصوصی مجاز شدند در 30درصد مساحت زمین ساخت وساز کنند و 70 درصد باقی‌مانده را به زمین مشجر تبدیل کنند اما بررسی‌های کمیته محیط‌زیست، مشاور طرح تفصیلی و معاونت شهرسازی وزارت راه و شهرسازی نشان می‌دهد فرجام اجرای مصوبه موسوم به برج‌باغ‌ها به جای آنکه به حفظ و گسترش اراضی سبز منجر شود به حذف نیمی از مساحت باغات تهران منجر شده‌است. در 13سال گذشته، 4 هزار هکتار از مساحت باغات تهران تخریب شده به این معنی که این اراضی زیربار ساخت‌وساز رفته‌است. گفته می‌شود در حال حاضر حدود 1200 هکتار اراضی سبز در قالب باغات خصوصی در شهر باقی مانده است. شورای شهر مردادماه سال 94 برای توقف این روند طرحی را به صحن غیرعلنی شورا آورد که با مخالفت برخی اعضا مجددا به کمیسیون بازگشت خورد. پنج ماه بعد شهرداری تهران لایحه‌ای را با عنوان «ساماندهی، صیانت و حفاظت از باغات و اراضی مشجر محدوده شهر تهران» به‌صورت موازی با طرح «صیانت و حفاظت از باغات و اراضی مزروعی شهر تهران» به شورای شهر ارائه کرد. طوری که این لایحه موازی در کمیسیون موازی بررسی‌کننده طرح اولیه تحت مطالعه و پیگیری قرار گرفت. این لایحه در سال 94 وارد کمیسیون شهرسازی و معماری شد. بررسی همزمان دو تصمیم موازی با محتوای متفاوت در شورای شهر برای نحوه محافظت مدیریت شهری از باغات باقی‌مانده باعث شد طی دو سال اخیر هر نوع اقدام برای تصویب یک تصمیم موثر برای نجات ثروت سبز پایتخت از باغ‌خوارها مسکوت بماند و در نهایت تصمیم برای طرح و لایحه مشمول مرور زمان شود.

در واپسین روزهای عمر باقی مانده شورای شهر چهارم نمایندگان دوره فعلی مصمم شدند با ورودبه لوایح بایگانی شده در این ارتباط و با تهیه یک گزارش جمع‌بندی از پیشنهادهای کارشناسی در شورا، نسبت به آن تصمیم‌گیری کنند.

این گزارش تحت عنوان طرح جدید برای حفاظت از باغات و اراضی مشجر محدوده شهری تهران در دو جلسه غیرعلنی و علنی در روزهای اخیر(یکشنبه و سه‌شنبه) مورد بررسی قرار گرفت اما آنچه تاکنون از مفاد این طرح به واسطه تغییر و حذف برخی از موارد آن به تصویب رسیده نوعی «حفاظت کاریکاتوری» از باغات موجود شهر تهران را تدارک دیده است که اگر کل طرح در روزهای آینده با همین روند مشمول تغییر و تصویب نهایی شود همچنان مسیر تبدیل باغات به ساختمان‌های مسکونی و تجاری برای باغ‌خوارها باقی می‌ماند با این تفاوت که در ازای برج، بناهای کم‌طبقه(در صورت تصویب طرح به شکل کنونی که در آن حداکثر تعداد طبقات مجاز برای ساخت‌و ساز در باغ‌ها چهار طبقه تعیین شده ‌است) جای درختان را می‌گیرد.

کارشناسان شهری معتقدند: آنچه از ماحصل لایحه «ساماندهی، صیانت و حفاظت از باغات و اراضی مشجر محدوده شهر تهران» و طرح «صیانت و حفاظت از باغات و اراضی مزروعی شهر تهران» به طرح جدید شورای شهر تبدیل شده و اکنون در شورای شهر در حال بررسی است از قدرت و کارآمدی لازم برای حفظ باغات برخوردار است و چون دارای سه ویژگی مثبت حداقلی است.

اولین ویژگی مثبت این طرح براساس متن در حال بررسی آن است که کلیه باغات و اراضی سبز در ظرف زمانی حداکثر پایان سال 96 شناسنامه‌دار می‌شوند؛ به این معنی که هر باغ خصوصی در پایتخت به یک شناسنامه استاندارد تدوین شده از سوی شهرداری مجهز می‌شود که تعداد درختان، مساحت باغ و هویت مالک در شناسنامه قید می‌شود. تهیه این شناسنامه می‌تواند برای اولین بار در پایتخت منجر به تهیه بانک اطلاعاتی از ذخایر سبز شهر به‌عنوان ارزشمندترین دارایی زیست‌محیطی شهر تهران شود.

ویژگی دوم این طرح تا قبل از تغییراتی که در دو جلسه اخیر شورای شهر در آن اتفاق افتاد تعیین یکسری تکالیف برای مدیریت شهری تهران است. طبق مفاد این طرح شهرداری وظیفه دارد باغات خصوصی و فضای سبز عمومی را پایش و نظارت مستمر داشته باشد و شناسنامه باغات را هر سال به‌روزرسانی کند. ویژگی مثبت سوم این طرح هم حذف مجوز ساخت برج‌باغ در تهران برای همیشه است. مصوبه‌ای که در سال 83 در شورای شهر به تصویب رسید و به موجب آن به مالکان باغات اجازه داده شد به گونه‌ای در زمین‌های سبز خود ساخت‌وساز انجام دهند که در عمل هر باغ بتواند به یک برج حداقل 10 تا 26 طبقه با کاربری مسکونی تجاری تبدیل شود.

آنچه طی 13 سال اخیر باعث شد مجوز برج‌‌باغ اثر معکوس در فرآیند محافظت از اراضی سبز شهر به جای بگذارد سود عایدی نجومی حاصل از احداث برج‌باغ برای مالکان بود که سبب شد در برخی باغات تغییرات عمدی در شکل اراضی مشجر برای تبدیل کردن آنها به زمین‌های موجه برای برج‌باغ صورت گیرد. هرچند طرح جدید شورای شهر چهارم در آخرین روزهای عمر آن از حداقل این سه ویژگی مثبت برای کنترل تغییر کاربری و ساخت‌وساز در باغات برخوردار است، اما تغییراتی که در جلسه اخیر شورای شهر نسبت به مواد یک تا 8 آن اعمال شد تا کنون قدرت اولیه طرح مقابل باغ‌خوارها را کاهش داده است.

تاکنون محتوای اولیه طرح جدید شورای شهر با چهار تغییر به نفع تداوم ساخت وساز در باغات مواجه شده‌است به این معنی 4 بخش مهم در طرح «وتو» شد. بخش اول طرح که با نظر اعضای شورای شهر حذف شد باعث می‌شد ماموران شهرداری برای ورود به باغات خصوصی برای تهیه شناسنامه، به ابزار لازم مجهز باشند این بخش که مربوط به تبصره دو ماده یک می‌شود ضامن تهیه شناسنامه برای تک تک باغات خصوصی بود اما در جریان بررسی از متن طرح حذف شد.

بخش دومی که با نظر اعضای پارلمان محلی پایتخت حذف شد مربوط به عدم تکلیف زمانی از جانب شهرداری برای تهیه شناسنامه باغات است که در قالب تبصره 3 ماده یک آمده بود. از آنجا که فرآیند تهیه شناسنامه تمامی باغات در 22 منطقه شهر تهران زمان‌بر است؛ این طرح پنج منطقه اولویت‌دار را به‌عنوان تکلیف اول برای تهیه شناسنامه تعیین کرده و حداکثر تا 45 روز پس از تصویب طرح، شناسنامه باغات تهیه شود. اما این بخش مهم طرح در جریان بررسی اعضا از طرح حذف شد.

بخش مهم دیگری که از این طرح حذف شد به افشای موقعیت جغرافیایی باغات تهران بازمی‌گردد در صورت تصویب ماده چهار این طرح شهرداری موظف می‌شد آدرس کامل همه باغات دولتی، عمومی و خصوصی در مناطق 22گانه شهر تهران را از طریق انتشار جزئیات شناسنامه باغات در دسترس عموم قرار دهد تا از این طریق ریسک تغییر کاربری و هزینه اجتماعی باغ‌خواری در پایتخت به واسطه تسلط عمومی شهروندان به موقعیت هرکدام از باغات افزایش پیدا کند و در نهایت نوعی بازدارندگی در مقابل حذف باغات به وجود آید اما در جریان بررسی، این ماده نیز از طرح حذف شد. به گفته کارشناسان شهری این ماده به این معنی است که شهروندان در هر محله نسبت به تعداد باغات باقی‌مانده در محله خود مطلع هستند که می‌تواند زمینه ساخت‌وسازهای مغایر در باغات را از بین ببرد.

آخرین بخش مهمی که از محتوای این طرح حذف شد مربوط به تبصره 2 ماده 6 است. براساس این تبصره شهرداری موظف بود اطلاعات شناسنامه باغات را به‌طور مستمر به‌روز‌رسانی کند و گزارش اقدامات خود در این رابطه را سالانه به شورای شهر ارائه کند.

 در دو جلسه اخیر فقط 8 ماده از 11 ماده طرح جدید شورای شهر برای حفظ باغات بررسی و به تصویب رسید. اما درباره ماده 9 این طرح نیز بدون آنکه تصمیم‌گیری نهایی شود(به دلیل بالاگرفتن حواشی‌های موجود بین اعضا در جلسه روز گذشته) بررسی اولیه انجام شد. اصل این ماده هم چون امکان فنی مهندسی برای ساختمان‌سازی حجیم در باغات را از طریق ممنوعیت ساخت پارکینگ در طبقات منفی سلب می‌کند می‌تواند به مقابله موثر با فرآیند حذف باغات در شهر منجر شود. به نظر می‌رسد در جلسه آتی شورای شهر اعمال تغییرات در این ماده به فرصت‌سازی برای تداوم ساخت‌وساز در باغات منجر شود.

البته ماده مهم دیگری از این طرح نیز برای بررسی باقی مانده که بر مبنای شکل فعلی آن حداکثر ارتفاع ساختمان‌ها در باغات شهر به 4 طبقه محدود می‌شود. اگرچه فرآیند تصویب بخش‌هایی از این طرح تاکنون به جای آنکه به حفاظت موثر منتهی شود به یک حفاظت کاریکاتوری از باغات تبدیل شده اما تصویب باقی‌مانده مواد به همین شکل می‌تواند نتیجه نهایی آزمون شورای شهر چهارم را در ابزارسازی برای حفظ ذخایر باقی مانده شهر روشن کند.