خاک ارزشمند‌تر از نفت است
توسعه ایستگاه‌های آتش‌نشانی در تهران به عنوان یکی از کلانشهرهای ایران با جمعیتی نزدیک به ۱۲میلیون نفر یکی از اولویت‌های شهرداری تهران بوده است. شهردار تهران در این‌باره گفته است: «امکانات آتش‌نشانی پیشرفته شده است، اما در حوزه خودروهای آتش‌نشانی نیازمند سرمایه‌گذاری هستیم.»
هرچند با بررسی فاجعه ساختمان پلاسکو باید به این امر اذعان کرد که فقط با گسترش تعداد ایستگاه‌های آتش‌نشانی نمی‌توان در ارتقای ایمنی کلانشهر تهران تاثیر گذار بود، بلکه آتش‌نشانی تهران از لحاظ در اختیار داشتن تجهیزات استاندارد با نارسایی‌های متعددی روبه‌روست. بهبود شرایط نابهنجار کنونی و ارتقای ایمنی، نیازمند خرید تجهیزات پیشرفته و سرمایه‌گذاری است. همچنین در بخش قوانین نیز باید چاره اندیشی برای ارتقای ایمنی در شهر تهران انجام شود. شهر تهران بافت قدیمی و فرسوده فراوان دارد که هر لحظه باید در گوشه و کنار آن منتظر حادثه‌ای بود. برای مثال بازار بزرگ تهران یکی از آن دسته محله‌ها با بافتی قدیمی و فشرده از نظر سازه بوده و دارای تراکم جمعیتی فراوان است و هر از گاهی نیز آتش سوزی و حادثه‌ای در آن مشاهده می‌شود.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان ، فرسایش خاک از سه روش تسریعی، بادی و آبی اتفاق میافتد. از بین رفتن پوشش گیاهی و طبیعی خاک و همچنین کشت گیاهانی همچون ذرت و سیب‌زمینی که پوشش گیاهی کافی برای خاک را فراهم نکرده و قسمتی از خاک را برهنه می‌گذارند، فرسایش خاک را تسریع می‌کنند. علاوه بر این، مقدار کل بارندگی و شیب زمین نیز از عوامل فرسایش تسریعی خاک هستند. ماهیت خاک نیز از نکات مهم در فرسایش خاک است. اگر نوع مواد تشکیل‌دهنده خاک ثبات کافی را داشته باشند می‌توانند از فرسایش آن جلوگیری کنند.
ایران کوچک می‌شود!
در حال حاضر ایران سالانه دو میلی‌متر کوتاه‌تر می‌شود. اگر حجم خاکی را که سالانه از دست می‌رود بر کل مساحت کشور تقسیم کنیم به این نتیجه می‌‌رسیم که این کشور سالانه دو میلی‌متر کوتاه‌تر می‌شود. شاید دلیل آنکه فرسایش خاک را آن‌گونه که باید نمی‌بینیم آن است که این آسیب زیست‌محیطی برخلاف سایر آسیب‌ها بسیار بی صدا اتفاق میافتد، اما به‌رغم بی صدا بودن، فرسایش خاک خسارت‌های جبران‌ناپذیر بسیاری را بر زیست‌بوم‌ها و محیط‌طبیعی ایران می‌گذارد. میزان سالانه فرسایش خاک در جهان 75میلیارد تن است و در ایران دو‌میلیارد تن است. مساحت خاک ایران ۱/۲درصد از خشکی‌های زمین است و با توجه به مساحت کشور فرسایش خاک ایران چیزی معادل ۷/۷درصد فرسایش جهانی و حدود سه برابر فرسایش خاک در آسیاست.
مهم‌ترین دلیل فرسایش خاک در ایران چیست؟
عمده‌ترین دلیل فرسایش شدید خاک در ایران، از بین رفتن پوشش گیاهی است. در مراتع و بسیاری از اراضی جنگلی و همچنین سواحل شاهد از بین رفتن پوشش گیاهی هستیم. تقریبا در کلیه مراتع شاهد چرای بی‌رویه چهارپایان بوده و تراکم دام در آنها دو تا شش برابر ظرفیت چرای موجود است. عامل دیگر فرسایش آبی در ایران کشت روی اراضی شیبدار است. ایران کشوری کوهستانی است و شیب زمین در آن عمدتا بالاست. با افزایش شیب مقدار آب نفوذی در زمین کاهش و میزان فرسایش خاک افزایش می‌یابد. باد عامل اصلی فرسایش خاک در حوزه‌های فلات مرکزی، مشرق ایران، سواحل دریای عمان و قسمت عمده‌ای از سواحل خلیج فارس است، زیرا در این مناطق میزان بارندگی سالانه بسیار ناچیز است.
چگونه می‌توان از فرسایش خاک جلوگیری کرد؟
برای کاهش فرسایش خاک یا جلوگیری از آن باید ابتدا نوع فرسایش خاک در یک منطقه مشخص شود. در کشور ما فرسایش خاک از طریق آب و باد، هر دو وجود دارند. در مورد فرسایش آبی، از میان رفتن پوشش‌های گیاهی مراتع و جنگل‌ها، عامل جاری شدن آب و شتاب گرفتن آن روی سطح زمین است. ایجاد مزارع در مراتع و مناطق جنگلی برای بالا بردن میزان تولید کشاورزی، علت اصلی فرسایش آبی است. طبیعتا برای جلوگیری از فرسایش آبی باید میزان تخریب مراتع و جنگل‌ها را کنترل کنیم. حفظ پوشش گیاهی طبیعی هر منطقه به کاهش فرسایش خاک کمک شایانی می‌کند. برای جلوگیری از این روند باید کاشت درخت را به شیوه متراکم و با هدف افزایش پوشش گیاهی انجام داد که این امر باعث افزایش بارندگی و افزایش منابع آب زیرزمینی می‌شود. مدیریت جامع و همه جانبه حوزه‌های آبخیز کشور، بهره‌برداری درست بر اساس قابلیت این حوزه‌ها و الگوی آمایش سرزمینی از اصلی‌ترین رویکرد‌ها برای مقابله با پدیده فرسایش خاک است.
فرسایش خاک و مشکلات زیست‌محیطی در شهر
حتی اگر از آثار زیانبار زیست‌محیطی فرسایش خاک صرف‌نظر کنیم، نمی‌توانیم از مساله گرد و غبارهای شهری و فرونشست زمین در هنگام سیل و باران چشم بپوشیم. معضل ریزگردها امروزه در استان خوزستان و بسیاری از استان‌های دیگر کشور وجود دارد و در آینده‌ای نه چندان دور گریبان همه استان‌های کشور را می‌گیرد. بنابراین نباید مساله حراست و حفاظت از خاک را کم اهمیت شمرد. علاوه بر این، در سیل‌های اخیر در کشور شاهد فرونشست خاک در حاشیه رودخانه‌ها و... به دلیل فرسایش خاک بوده‌ایم که این مساله خسارت‌های سیل را افزایش می‌دهد.
آثار فرسایش خاک بر محیط‌زیست
ذکر آثار فرسایش خاک تفکربرانگیز است. زمین به دلیل فرسایش حاصلخیزی خود را از دست داده و خاک آن فقیر می‌شود. مزارع به مرور زمان متروک شده و جنگل‌ها از دست می‌روند. بیابان‌زایی در کشور سرعت بیشتری پیدا کرده و آب‌های زیرزمینی کاهش می‌یابند. با بارش باران ذرات خاک شسته شده و به داخل کانال‌های آبیاری، سدها و... سرریز کرده و آنها را پر می‌کنند و استفاده از آب را در مقاصد مختلف برای انسان‌ها سخت می‌کند؛ حجم مفید مخازن آبی کاهش یافته و سریع پر می‌شوند و سیلاب‌های خطرناک و بیشماری در داخل کشور ایجاد می‌کنند.
وضعیت فرسایش خاک وحشتناک است
یک کارشناس محیط‌زیست درباره وضعیت کنونی فرسایش خاک در ایران می‌گوید: متاسفانه وضعیت ایران در این زمینه بسیار وخیم و وحشتناک است. رتبه فرسایش خاک در ایران اول یا دوم است و فقط کشورهای آفریقایی گاهی از ایران پیشی می‌گیرند. اگر به نحوه شکل‌گیری خاک در طبیعت توجه کنیم متوجه می‌شویم که طبیعت خاک را درست نمی‌کند و رسوبات ته دریاها و اقیانوس‌ها به مرور زمان از آب بیرون آمده و چین‌خوردگی‌ها را ایجاد می‌کنند و جنس این چین‌خوردگی‌ها از سنگ است. عوامل طبیعی مانند باد، باران، برف، سرما و گرما سبب فرسایش سنگ‌ها و تولید خاک می‌شوند. تشکیل یک سانتی‌متر خاک از سنگ حدود 400 تا 600 سال زمان می‌‌برد.اسماعیل کهرم می‌افزاید: ضخامت خاک کشاورزی معمولا 30 سانتی‌متر است و اگر تولید یک سانتی‌متر خاک 400 سال زمان ببرد، بنابراین برای تولید سه سانتی‌متر خاک کشاورزی‌هزار و 200 سال زمان لازم است. خاک کشاورزی مملو از باکتری‌هاست. این باکتری‌ها عامل اصلی رشد گیاهان هستند. درون یک مشت خاک کشاورزی سه برابر انسان‌های روی کره زمین موجود زنده وجود دارد، یعنی 21میلیارد موجود زنده در یک مشت خاک حضور دارند. او با تشریح ویژگی‌های خاک فرسایش یافته می‌گوید: خاک فرسایش یافته از محل استقرار خود حرکت کرده و به ته رودخانه‌ها، بستر دریاها و کف اقیانوس‌ها می‌نشیند. برای مثال اگر اوایل پاییز به شهر تبریز بروید مشاهده می‌کنید آب رودخانه تبریز گل‌آلود و قهوه‌ای است. در واقع خاک درون رودخانه متعلق به زمین‌های کشاورزی ارتفاعات این شهر است و این خاک از ارتفاعات کنده شده و درون جویبارها می‌ریزد. فرسایش خاک قدرت زایندگی و رویش را از آن می‌گیرد و خاک فرسایش یافته می‌میرد. کهرم می‌گوید: برخلاف نظر عامه مردم با ارزش‌ترین منبع طبیعی نفت نیست، بلکه خاک است. او با اشاره به اقدامات برای جلوگیری از فرسایش خاک می‌گوید: پوشش گیاهی خاک در ایران باید بالاتر برود. اگر پوشش گیاهی مناسب باشد فرسایش خاک صورت نمی‌گیرد. در حال حاضر علوفه‌ای که توسط باران و برف رشد می‌کند توسط چهارپایان خورده می‌شود و تعداد دام‌‌ها در ایران چهار برابر گنجایش مراتع است. این چهارپایان خاک را خالی از پوشش گیاهی کرده و آن را فرسایش می‌دهند. او خاطرنشان می‌کند: سفره‌های آب زیرزمینی به دلیل برداشت غیراصولی خالی از آب شده‌اند. این سفره‌ها باید پر و مراتع احیا و پوشش گیاهی مناسب انباشته شود. تعداد چهارپایان و احشام نیز باید به یک چهارم تعداد فعلی کاهش یابد. وقتی مراتع احیا شوند باران نمی‌تواند خاک را شسته و با خود ببرد. این بوم شناس تاکید می‌کند: میزان فرسایش خاک در ایران 48 تن هکتار در سال است. در اروپا این میزان 12 تن و در آمریکا چهار تن هکتار در سال است. میزان فرسایش خاک در ایران چهار برابر اروپا و 12 برابر آمریکا است. کهرم می‌گوید: استفاده غیر مجاز از سفره‌های آب زیرزمینی و چهار برابر استفاده بیش از حد مجاز از مراتع کشاوزی توسط چهارپایان، کشت‌های نامناسب، جنگل‌زدایی و کشت به صورت مداوم سبب فرسایش خاک شده است. تنها راه کوتاه‌مدت برای کاهش فرسایش خاک قرار دادن خاک سالم رو به روی آینه است تا بتوان آن را دوبرابر کرد و در زمان کوتاه نمی‌توان برای حل این مشکل کاری کرد. او می‌افزاید: باید به خاک زمان استراحت داد تا تقویت شود، ولی متاسفانه کشاورزی غیراصولی بلای جان خاک شده است. سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری مسئول حل این بحران است. یکی از علت‌های ایجاد این مشکل جنگل‌زدایی است. مسئولیت رسیدگی به جنگل‌زدایی نیز همین سازمان است. وزارت جهادکشاورزی باید برای اصلاح الگوهای کشاورزی دست به کار شود. سازمان حفاظت محیط‌زیست شاید بتواند در مناطق چهارگانه پارک ملی، پناهگاه حیات‌وحش، مناطق حفاظت شده، آثار طبیعی و ملی که حدود 11درصد از خاک ایران را تشکیل می‌دهند کاری کند و خاک این مناطق را از گزند و فرسایش دور نگه دارد.
