صنعت نفت چگونه دوباره به اوج رسید؟

 صنعت نفت همیشه منجی اقتصاد ایران بوده؛ این ابر صنعت که در مقاطع مختلف تاریخ به داد اقتصاد ایران رســیده است، در یکسال گذشته نیز موفق شد بیشترین سهم را در رشد اقتصادی برا به نام خود ثبت کندد. صنعت نفت که هیچگاه سهمی کمتر از 10 درصد در تولید ناخالص داخلی ایران نداشته است ،در دوره رونق اقتصادی نیز به دنبال نقش آفرینی بوده است. اگر نیمه دوم دهه  90 به سالهای رونق اقتصادی شهره شود، بخش مهمی از شهرت خود را مدیون تولید و صادرات نفت خواهد بود.

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از خبرآنلاین، این موضوع در آمارهای رشد اقتصادی در سال 95 هویدا شد به طوری که تمام شاخص های اقتصادی ایران را بهبود بخشید. اثبات این مدعا هم گزارش های صندوق بین المللی پول است که نشان می دهد که اقتصاد ایران به برکت تولید نفت سال جاری هم سال خوبی خواهد داشت.هرچند دیگر رشد 7.4 درصدی سال گذشته تکرار نمی شود،اما رشد امسال چه با نفت و چه بدون نفت مثبت است و این برای اقتصادی که 5 سال گرفتار رکود بوده،بهترین خبر است.

در شرایطی که صنایع ایران پس از اجرای برجام در انتظار فراهم شدن سایر شرایط بانکی و جذب سرمایه گذاری خارجی قرار گرفت، صنعت نفت ایران بلافاصله مسیر افزایش تولید را در پیش گرفت.

برنامه ریزی برای افزایش تولید نفت از ماههای پیش از لغو تحریم‌ها به گونه‌ای انجام شد که در فاصله چند روز پس از اجرای برجام، رکورد صادرت 7 میلیون بشکه نفت در یک روز به ثبت رسید. آثار افزایش تولید و صادرات نفت از همان زمستان سال گذشته که لغو تحریم‌ها عملیاتی شد، خود را در تولید ناخالص داخلی کشور نشان داد.

 در شرایطی که شاخص رشد اقتصادی در سال 94 خود را برای ورود به محدوده زیر صفر آماده می کرد و احتمال منفی شدن آن به دلیل رکود داده می شد، اواخر سال تغییر جهت داد و نرخ رشد یک درصدی برای اقتصاد به ثبت رسید. افزایش سریع تولید نفت در ماههای پایانی سال نقش مهمی در حفظ شاخص رشد اقتصادی در محدوده بالای صفر داشت. بانک مرکزی میانگین صادرات نفت خام کشور در زمستان 1394 را یک میلیون و 787 هزار بشــکه در روز اعلام کرد که رشــد 4.14 درصدی را پشت سر گذاشته است.

 در همین مدت میانگین تولید نفت ایران رقم سه میلیون و 231 هزار بشکه در روز بوده و رشد 5.5 درصدی را نسبت به ســال قبل از آن ثبت کرده است.

به این ترتیب ،صنعت نفت ایران بزرگترین سهم ازرشد اقتصادی کشور را بر عهده گرفت. روند افزایش تولید نفت آنچنان با ســرعت ادامه پیدا کرد که در بهار ســال 95 نیز نقش آن در تولید ناخالص داخلی پررنگتر جلوه کرد. در شرایطی که قاطبه صنایع کشور، سرعت بالایی در حرکت به سمت رونق ندارند و نشانه هایی از تحرک چشمگیر اقتصاد در لایه های قابل لمس اقتصاد ایران نمایان نشده بود، طبق روایت مرکز آمار ایران نرخ رشد اقتصادی در بهار سال گذشته به 4.4 درصد رسید.

در نیمه دوم سال افزایش تولید نفت در آمارها آنقدر پررنگ جلوه کرد که بزرگی این صنعت را به رخ سایر صنایع کشید. طبق گزارش مرکز آمار ایران، نرخ رشد اقتصاد بدون احتســاب نفت در بهار سال گذشته 9.2 درصد شد که نشان می داد یک و نیم درصد از رشد اقتصادی 4.4 درصدی در این فصل به طور مستقیم از محل نفت به حساب تولید ناخالص داخلی کشور واریز شده است.

 بررسی جزئیات آمار رشد اقتصادی نشان می دهد که در سال 95 صنعت نفت، پایه اصلی رشد اقتصادی بوده و به تنهایی بار بزرگی از مجموع تولید کشور بر دوش گرفته است. رشد سریع تولید در این بخش بالافاصله پس از لغو تحریمها موجب شد تا قبل از همه گیر شدن آثار لغو تحریم ها در سایر صنایع، نرخ رشد اقتصادی به بالای 4 درصد برسد.

سهم 53 درصدی

در طول 24 سال گذشته حدود 53 درصد منابع دولت از صنعت نفت تامین شــده که دولت آن را در بخشهای مختلف هزینه کرده است. درآمد نفتی کشــور حاصل میزان تولید و قیمت در بازارهای جهانی است. مسعود نیلی می گوید:« از آنجا که تولید نفت ایران در سالهای مختلف بین 5.3 تا 5.4 میلیون بشکه ثابت مانده، درآمدهای نفتی ایران از نوسانات قیمت، تاثیر زیادی گرفته است.» مشاور ارشد اقتصادی رئیس جمهوری معتقد است:« با وجود اینکه نفت سهم اصلی را در سرمایه گذاری بخشهای مختلف داشته اما سهم خود بخش نفت از سرمایه گذاری بسیار پایین بوده است. »

پیش از آنکه تحریم‌های اقتصادی در اواخر دهــه 80 و اوایل دهه 90 از راه برسد، تولید روزانه نفت ایران از 4 میلیون بشکه عبور کرده بود که حدود 5.2 میلیون بشکه آن به صادرات می رسید و مابقی در داخل مصرف می شد. هرچند در نیمه دوم دهه 80 و پیش از آنکه تحریم های نفتی جدی شود، روند توســعه صنعت نفت با کاهش شتاب همراه شد چنانکه برخی کارشناســان انرژی از آن به عنــوان خودتحریمی در این صنعت یاد کردند،اما تحریم ها هم مضاف بر علل گذشته شد.تولید نفت در سال 92 به کمترین میزان ممکن در دو دهه گذشته رسیده بود.

نادیده گرفتن سهم صنعت نفت از درآمدهای صادرات طلای سیاه، پیش از تحریم های اقتصادی، تولید نفت ایران را با چالش مواجه ســاخته بود، اما ضربه نهایی به افول تولید و صادرات، اوایل دهه 90 وارد شد. با سخت شدن تحریم های بانکی، دریافت پول نفت صادراتی ایران از مسیرهای عادی غیرممکن شد و ایران مجبور شد راه های غیرمعمول را برای دریافت پول نفت امتحان کند. از سال 91 محدودیت فروش نفت ایران نیز به لیست تحریمها اضافه شد و کشورهای خریدار نفت ایران نتوانستند آزادانه به خرید نفت دست بزنند. سهمیه هایی برای مشتریان آسیایی ایران تعیین شد و مشتریان اروپایی نیز رفته رفته خرید خود را قطع کردند.

محدودیت صادرات نفت ایران قدم به قدم بیشتر شد تا جایی که صادرات روزانه نفت ایران به حدود 800 هزار بشکه رسید و این به معنی افول 70 درصدی صادرات و رسیدن آن به یک ســوم حالت عادی بود. بر همین اساس تولید نفت ایران به کمتر از 3 میلیون بشکه در روز رسید.

 آنطور که هادی حق شناس کارشناس اقتصادی می گوید:«اگر روند کاهش تولید نفت ادامه می یافت،باید منتظر تولید روزانه 250 هزار بشکه نفت در روز بودیم،اما با برداشته شدن تحریم ها ایران به سرعت توانست کمبودها را جبران کند و تولید خود را به 4 میلیون بشکه در روز نزدیک کند.»

پیش به سوی توسعه

پس از توافق برجام ، روند صادرات نفت با سرعت بالایی افزایش پیدا کرد. در این دوره زمانی تولید نفت ایران به نزدیکی 4 میلیون بشکه رسید و صادرات حدود 2 میلیون بشکه‌ای نفت ایران تایید شد و عملا ایران میزان صادرات و تولید خود را به حدود آنچه پیش از تحریم ها بود، رساند. در این دوره زمانی موضوع افزایش عرضه جهانی نفت نسبت به تقاضا به بحث اصلی کشورهای نفتی تبدیل شد.

طبق گفته وزیر نفت، صنعت نفت نیازمند 200 میلیارد دلار سرمایه گذاری است و برنامه وزارت نفت برای تامین این منابع از محل سرمایه گذاری داخلی و خارجی است. قراردادهای جدید نفتی برای ایجاد تحول در سرمایه گذاری نفتی تدوین شده اســت. این قراردادها پس از عبور از حاشیه ها نهایی شد و در مهر و آبان ســال گذشته دو قرارداد برای توسعه میادین به امضا رسید. اولین قرارداد به گروه تدبیر از زیرمجموعه های ستاد اجرایی فرمان امام )ره( تعلــق گرفت و دومین قرارداد که 18 آبانماه  سال 95 مورد توافق قرار گرفت مربوط به سرمایه گذاری 8.4 میلیارد دلاری شرکت نفتی توتال در ایران است. در این توافق سهم 1.50 درصدی برای توتال، ســهم 9.29 درصدی برای شرکت پتروپارس از ایران و ســهم 30 درصدی برای شــرکت چینی در نظر گرفته شده است.

صنعت نفت امسال هم برنامه های توسعه ای خود را دنبال می کند.پس از افتتاح های اخیر  پارس جنوبی و به دنبال آن بهره برداری رسمی از  پالایشگاه ستاره خلیج فارس صنعت نفت می رود تا به دوران اوج خود نزدیک شود.