سهم کارگران سرزمین ما از ایمنی چقدر است؟
خورشید درحالی به نیمه آسمان هفدهمین روز فروردین‌ماه می‌رسید که کارگران ساختمانی مشغول ساخت فاز دوم بیمارستانی در مرکز شهر اراک بودند. هنوز چند ساعتی از شیفت عصر کار نگذشته بود که کارگران با صدای فریاد سقوط، متوجه افتادن یک کارگر به درون چاه شدند، کارگری که به دلیلی نامعلوم به درون چاه افتاد و در دم جان باخت.
در حوادثی از این قبیل جانی گرفته، خانواده‌ای داغدار و پروژه‌ای با همان محیط غیرایمن به فعالیت خود ادامه می‌دهد. حادثه‌ای که تا چند روز تیتر نخست روزنامه‌ها و بحث داغ مردم کوچه و بازار است و بعد از چند روز به فراموشی سپرده می‌شود. حوادث کار، در طول سال بارهاوبارها اتفاق می‌افتند، حوادثی که جان و سلامت کارگران را نشانه می‌گیرند و اغلب تیرشان به هدف می‌خورد و کارگری به دنبال کسب روزی، طعمه بی‌دقتی خود، غیرایمنی‌بودن محیط کار و عدم‌توجه و رعایت اصول ایمنی از سوی کارفرما می‌شود.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شهروند ، حوادث کار از مهم‌ترین علل مرگ‌ومیر در جهان محسوب می‌شوند، مرکز تحقیقات و تعلیمات وزارت کار در سال ٩٤ اعلام کرد میزان تلفات جانی ناشی از حوادث و بیماریهای شغلی در جهان حدود ۲میلیون و ۳۴۰هزارنفر در سال است که از این تعداد ۳۱۷ هزارنفر در اثر حوادث ناشی از کار و بیش از ٢میلیون نفر نیز به دلیل انواع بیماریهای شغلی جان خود را از دست می‌دهند. این آمار برابر با مرگ روزانه ۶هزار و ۴۰۰ کارگر در سراسر جهان است، میلیون‌ها کارگری که آسیب‌پذیرترین قشر جامعه هستند و بال‌های توسعه بی‌حضور آنها بی‌قدرت و شکسته است.
صاحب‌نظران، حوادث ناشی از کار را امری طبیعی و اجتناب‌ناپذیر برای مناطق درحال صنعتی‌شدن می‌دانند، حوادثی که گویا هزینه صنعتی‌شدن یک شهر است. با نگاهی به آمار و ارقام حوادث کار در جهان متوجه می‌شویم که در کشورهای توسعه‌یافته، آمار تلفات حوادث کاری در مدت صنعتی‌شدن بالا بوده و این آمار بعد از صنعتی‌شدن روزبهروز درحال کاهش است. مشاغل مرتبط با دستگاه‌های خطرناک مثل کارخانجات تولید مواد شیمیایی خطرناک یا قرار داشتن در معرض دستگاه‌های با ضریب خطر بالا، قرارگرفتن در محیط‌های مستعد بروز حوادث مانند معادن و کار در ارتفاع مانند ساختمان‌سازی درصد وقوع حادثه برای نیروی کار را به میزان زیادی افزایش می‌دهد. بروز این حوادث در محیط‌های کارگاهی زمانی می‌تواند خطرناک‌تر باشد که نیروی کار دارای مهارت و تخصص انجام آن شغل خاص نباشد. این مسأله می‌تواند خطر بروز آسیب‌های خطرناک جسمی در محیط کار را تا چند برابر افزایش دهد.
استان‌های پرحادثه از کار
وضعیت حوادث ناشی از کار در استان تهران و اصفهان در سال‌های اخیر افزایش یافته است و این دو استان در سال‌های اخیر به ترتیب رتبه نخست و دوم را در حوادث کار داشته‌اند. همچنین دو استان خوزستان و مرکزی در سال‌های اخیر رتبه سوم و چهارم را به خود اختصاص داده‌اند.
تهران
تهران پرحادثه‌ترین استان کشور از نظر حادثه کار بوده و بیشتر حوادث آن مربوط به کلانشهر تهران است. تهران، پایتختی مملو از برج‌ها و آسمان‌خراش‌هایی است که هر‌سال بر تعداد آنها افزوده می‌شود. این ابرشهر برای به دست آوردن برج‌ها و ساختمان‌های عظیم‌الجثه‌اش کارگران زیادی را در حین ساختن ساختمان‌های بلند از دست داده، کارگرانی که اغلب علت مرگ‌شان سقوط از ارتفاع بوده، کارگرانی که برخی از آنها ایرانی و برخی تبعه کشورهای همسایه هستند و به‌صورت قانونی و گاه غیرقانونی برای کسب درآمد و هزینه زندگی مجبورند کارگری کنند. اما ساختمان‌سازی تنها علت مرگ‌ومیر کارگران و ایجاد حوادث کاری نیست، بلکه محیط‌های کارگاهی و کارخانه‌ای غیرایمن و عدم‌توجه به مقررات ایمنی سالانه جان تعداد زیادی کارگر را می‌گیرد.
مسعود قادی‌پاشا، مدیرکل پزشکی‌قانونی استان تهران فوت ناشی از حوادث کار در این استان را از ابتدای فروردین تا پایان بهمن‌ماه سال۹۵ تعداد ۳۵۹ نفر اعلام کرده است. این میزان در مقایسه با مدت مشابه سال ۹۴، ۲۸۰ نفر فوت‌شده، ۲۸درصد افزایش را نشان می‌دهد.
اصفهان
اصفهان یکی از استان‌های صنعتی کشور است که علاوه بر داشتن شهرک‌های صنعتی و کارخانه‌های بزرگ، از نظر ساختمان‌سازی و هنر معماری با توجه به پیشینه درخشانش در ساخت بناهای عظیم، روزبهروز درحال پیشرفت است. آمارها نشان می‌دهد استان اصفهان در طی سال‌های ٩٣ و ٩٤ از نظر حوادث کاری رتبه دوم را در کشور داشته است و سالانه بر تعداد حوادث ناشی از کار در این استان افزوده شده است. در ٧ ماه سال ٩٥، میزان مرگ‌ومیر ناشی از حوادث کار در استان اصفهان نسبت به سال قبل ٤,٩درصد افزایش داشته است. این افزایش حوادث کار ناشی از گسترش صنعت، بی‌دقتی و عدم‌رعایت اصول ایمنی در محیط کار است.
خوزستان
استان خوزستان از نظر صنعت یکی از پیشرفته‌ترین استان‌های کشور و به علت وجود کارخانه‌ها و مراکز پالایشگاهی پذیرای کارگران زیادی است. وضعیت حادثه کار در استان خوزستان نسبت به دیگر استان‌های تهران و اصفهان، بهبود بیشتری داشته و تعداد حادثه‌دیدگان این استان در مدت زمان مورد بررسی کاهش یافته است. مطابق آمار و مطالعات استان خوزستان در سه ماهه نخست سال ٩٥ از ٢٩٦ حادثه‌دیده، ٢٩١نفر مرد و ٥نفر زن بودند و در این سه ماه از نظر تعداد حادثه کار این استان در رتبه سوم قرار گرفته است. حوادث ناشی از سقوط از ارتفاع و کار در محیط غیرایمن از عوامل مهم در حوادث کار در این استان محسوب می‌شود.
مرکزی
هنوز چند روز از حادثه مرگبار سقوط کارگر در بیمارستان اراک نگذشته بود که خبرسقوط کارگری در اطراف شهر اراک به گوش رسید. موسی ۴۰ساله که در ساخت‌وساز پروژه‌ای در اطراف اراک مشغول کار بود، از طبقه سوم ساختمان سقوط کرد. نزدیک به دو هفته از حادثه می‌گذرد و موسی هنوز در بیمارستان به سر می‌برد. سه استخوان از قفسه سینه‌اش در اثر سقوط از ارتفاع شکسته و با فرورفتن بخشی از استخوان به درون ریه، پارگی ایجاد شده است. کارفرما می‌گوید: «نخستین روزی بود که او را استخدام کردم. روز حادثه موسی طبقه سوم ساختمان بود و جرثقیل بلوک‌های سیمانی را جابهجا می‌کرد، یک لحظه جرثقیل تکان خورد و موسی از ترس برخورد با بلوک‌های سیمانی به عقب رفت، پایش لیز خورد و سقوط کرد، کلاه ایمنی بر سر داشت وگرنه معلوم نبود چه بلایی سرش می‌آمد. همان روز و روزهای قبل صدبار به کارگرانم تذکر داده بودم که حواس‌شان را جمع کنند، آن روز هم گفتم که اجازه دهید جرثقیل بار را جابهجا کند، بعد مشغول شوید، اما کجا گوش شنوا پیدا می‌شود؟ همیشه مشکل ما با کارگران باسابقه همین است که فکر می‌کنند تجربه کافی دارند و اتفاقی برای‌شان نمی‌افتد. جوان ترها ایمنی را بیشتر رعایت می‌کنند.»
وضع استان مرکزی از نظر حوادث کار روبه بهبود است، اما در مرکز این استان، شهر اراک، وضع ایمنی کارگران مطلوب نیست. اراک که چند سالی از کلانشهرشدن آن می‌گذرد، کارخانه‌های عظیمی قارچ‌گونه اطرافش را احاطه کرده است، کارخانه‌هایی که این کلانشهر را به سمت‌وسوی صنعتی‌شدن پیش می‌برند و مردم نیز از دود و دم آنها بی‌نصیب نمانده‌اند. سالانه جوانان و مهاجران بسیاری به منظور کسب‌وکار روانه این کلانشهر می‌شوند و آن را روزبهروز پرجمعیت‌تر می‌کنند. اراک پر شده از کارگرانی که در کارخانه‌ها، ساختمان‌ها و خیابان‌ها مشغول کارند، کارگرانی که با بیمه و بدون بیمه برای گذران زندگی تن به کار می‌دهند و این افزایش روند جذب کارگر موجب می‌شود حوادثی نیز به دنبال آن در محیط کار رخ دهد، حوادثی که در سه ماهه نخست سال ٩٥، سلامت ٢٨٠ کارگر را به خطر انداخته است.
تعداد مراجعه‌کنندگان حوادث ناشی از کار به مراکز پزشکی‌قانونی استان مرکزی در سال ٩٥ نسبت به مدت مشابه سال ۹۴، ١٢,٤درصد کاهش داشته است، اما آمار فوتی‌های ناشی از حوادث کار سال ٩٥ در استان مرکزی ٣٠مورد بوده است که نسبت به مدت مشابه‌سال قبل ٧درصد افزایش داشته است.
حوادثی که به روح کارگر آسیب وارد می‌کند
قانون ۶۰ تامین اجتماعی حوادثی را که حین انجام وظیفه برای بیمهشده رخ می‌دهد، حوادث کار می‌نامد. در این تعریف منظور قانون‌گذار از حین انجام وظیفه، اتفاقاتی است که در کارگاه، موسسات وابسته، ساختمان‌ها و محوطه یا خارج از محوطه کارگاه در حین ماموریت و در زمان رفت‌‌وآمد بیمهشده از منزل به کارگاه یا بالعکس و همچنین حوادثی که حین اقدام برای نجات سایر بیمه‌‌شدگان آسیب‌دیده و مساعدت به آنان اتفاق می‌افتد. در تعریف حوادث کار تنها به جنبه آسیب‌های فیزیکی توجه می‌شود و متاسفانه آسیب‌های روانی ناشی از کار مورد غفلت قرار می‌گیرد. غافل از این‌که شرایط روانی کارگر و تاثیراتی که شغل خاص بر روی روح و روان او می‌گذارد به مرور زمان می‌تواند کارگر را از آن شغل دلزده کند و منجر به ترک کار شود. یکی از مهم‌ترین حوادثی که روح و روان فرد شاغل را آزار می‌دهد، استرس بالا در کار است که این آسیب هیچگاه در تعاریف حادثه کار آورده نمی‌شود و عواقب آن در کار و زندگی فرد نادیده گرفته می‌شود. سوری و همکاران در سال ٨٤ مطالعه‌ای درباره رابطه بین استرس شغلی و حوادث کار در بین کارگران صنایع خودروسازی ایران انجام دادند. نتیجه مطالعه نشان می‌دهد افراد جوان‌تر و کارکنان کم‌تجربه‌تر بیشتر درمعرض استرس شغلی هستند. کاهش استرس شغلی کارکنان صنایع خودروسازی، علاوه بر این‌که حوادث شغلی را حداقل ١٢درصد کاهش می‌دهد، موجب افزایش رضایتمندی شغلی، بهره‌وری بیشتر کارگران و کاهش سایر بیماریهای شغلی می‌شود. همچنین شیوع استرس شغلی در نمونه مورد مطالعه از کارگران صنایع خودروسازی، نسبتا بالا و این استرس‌ها عامل حدود یک‌هشتم حوادث شغلی آنان بود.
پراسترس‌ترین مشاغل در سال ۲۰۱۷
استرس در مشاغل علل مختلفی دارد؛ محیط خطرناک، داشتن مهلت برای پایان کار، تقاضا و توانایی فیزیکی و جسمانی دشوار در کار، بکارگیری قوای بدنی بالا، خطر قریب‌الوقوع و حتمی ازجمله مهم‌ترین این علل هستند. گزارش سالانه «Career Cast» در سال ۲۰۱۷، ۱۱ عامل را برای ارایه تصویری کامل از پرخطرترین و استرس‌زاترین مشاغل جهان به همراه جزییات مشخص کرده است. این ۱۱ عامل عبارتند از: سفر و جابه‌جایی، پتانسیل رشد در کار، قدرت و توانایی بالای بدنی، شرایط محیط‌زیست، خطراتی که در کار وجود دارد، نشست و سخنرانی عمومی، حس رقابت در کار، وجود خطر مرگ برای فرد شاغل، در معرض خطربودن زندگی دیگران، وجود مهلت برای تحویل کار و کار کردن در جلوی چشم و انظار عمومی.
گزارش «کریر کست» با تکیه بر عوامل افزایش استرس و مشخص‌کردن درآمد ناشی از مشاغل و پتانسیل پیشرفت و رشد در مشاغل لیستی از پرخطرترین و پر استرس‌ترین مشاغل را ارایه کرده، اما آنچه حایز اهمیت است، توجه به این نکته است که کاهش استرس می‌تواند شرایط محیط کار را بهبود ببخشد، اما برای مشاغل پراسترس این کار به برنامه‌ریزی بلندمدت نیاز دارد. در بررسی و مطالعه مربوط به مشاغل، برخی از آنها به‌طور طبیعی و ذاتی استرس‌زا هستند، اما میزان استرس شغل به روحیات فرد شاغل نیز بستگی دارد.
در این بررسی مشخص شد که پراسترس‌ترین مشاغل مربوط به نظامیان و آتش‌نشانان است و شغل خلبانان و افسران پلیس در رده سوم و چهارم قرار دارند. طبیعت استرس‌زای این چهار شغل برجسته و روشن ریسک بالایی از نظر آسیب فیزیکی به آنها وارد می‌کند. اما با وجود استرس بالای این مشاغل، در هر جامعه‌ای افراد زیادی هستند که شجاعت و علاقه زیادی برای رویارویی با استرس‌های ناشی از این مشاغل دارند و از برعهده گرفتن این شغل‌ها احساس رضایت می‌کنند.
در بررسی عوامل موثر بر استرس مشاغل مشخص شده است که وجود سفر و جابه‌جاشدن میزان استرس را در برخی مشاغل بالا می‌برد، ازجمله آنها می‌توان به شغل رانندگی تاکسی اشاره کرد که در کنار جابه‌جایی به علت وجود تصادفات بالا در جاده‌ها میزان استرس در آنها چند برابر می‌شود. همچنین داشتن مهلت برای اتمام کار یکی دیگر از فاکتورهای مهم در بالارفتن سطح و میزان استرس در مشاغل است، مشاغلی مثل خبرنگاران، تنظیم‌کنندگان رویدادها و مدیران اجرایی به دلیل داشتن مهلت برای به پایان رساندن کار استرس شان زیاد است. سخن گفتن در انظار عمومی نیز یکی دیگر از فاکتورهای استرس‌زاست که مطالعات نشان می‌دهد ۷۵درصد از مردم آمریکا از صحبت‌کردن در مکان‌های عمومی و در حضور جمع کثیری از مردم می‌ترسند و این کاری است که مجریان و مدیران روابط عمومی هر روز درگیر آن هستند.
در مطالعات مربوط به حوادث کار آنچه اهمیت دارد، قابل‌پیشگیری‌بودن این حوادث است. کارشناسان معتقدند در صورت رعایت اصول ایمنی این حوادث در همه جوامع اعم از توسعه‌یافته و درحال توسعه می‌تواند کاهش یابد. میزان بروز حوادث شغلی منجر به مرگ در کشورهای درحال‌توسعه ٣ تا ٤ برابر کشورهای توسعه‌یافته و صنعتی است. در سال‌های اخیر کشورهای صنعتی در امر کاهش حوادث ناشی از کار بسیار موفق عمل کرده‌اند و کشورهایی مثل سوییس توانسته‌اند آمار این حوادث را به کمترین حد ممکن برسانند. اما از آن‌جا که در جامعه ما «مدیریت بحران» تنها در حد یک کلمه و شعار باقی مانده، رعایت اصول ایمنی نیز برای‌مان به‌مثابه یک شعار است و عملی فانتزی تلقی می‌شود و تا زمانی که حادثه‌ای اتفاق نیفتد، اقدام به پیشگیری نخواهیم کرد.
