فرونشست زمین در خراسان رضوی به بحران رسیده است
دشت مشهد جزو مناطقی از کشور است که بحران فرونشست زمین در آن بسیاری از پروژه‌های عمرانی را با مشکل مواجه کرده است
فرونشست زمین در خراسان رضوی به مرحله بحران رسیده‌است. اخبار بسیاری تاکنون درباره فرونشست در این استان شنیده‌ایم. همین چند ماه پیش بودکه فرونشست در خط راه‌آهن تهران-مشهد خبرساز شد. آستان قدس رضوی به‌عنوان ثروتمندترین نهاد خراسان رضوی، دارای بیشترین اراضی کشاورزی در این استان است. از آنجایی‌که مهم‌ترین عوامل فرونشست در دشت مشهد، برداشت‌های بی‌رویه آب زیرزمینی برای کشاورزی است، می‌توان گفت آستان قدس نقش اساسی در مساله فرونشست زمین در خراسان رضوی دارد. تاکنون آستان قدس نسبت به فرونشست در این استان بی‌توجه بوده است اما باتوجه به اختیارات این نهاد به‌نظر می‌رسد اگر آستان قدس رضوی اراده‌ای برای حل بحران فرونشست داشته باشد، می‌توان به حل این مشکل امیدوار بود.
ماجرای عکس شکاف زلزله مشهد
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون ، پس از زلزله مشهد، عکسی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و به شکاف بزرگ زلزله در مشهد معروف شد. محمد درویش، یکی از مدیران سازمان محیطزیست نیز با مقایسه این عکس با فرونشست زمین در داراب، سعی در مقایسه زلزله با پدیده فرونشست زمین کرد. او در کانال تلگرامی خود اینچنین نوشت:«سمت راست، حاصل زلزله دیروز مشهد است که شکافی عمیق در دشت فریمان ایجاد کرده و سمت چپ، شکافی دیگر در دشت داراب ناشی از برداشت بی‌رویه از آب خوان را نشان می‌دهد! کدامیک ترسناک‌تر است؟»
اما پس از چند روز همان مدیر در کانال تلگرامی خود از اشتباه به‌وجود آمده خبر داد و نوشت: « ساعتی پیش، همکار عزیزم حمیدصالحی؛ مدیرکل محیط زیست خراسان رضوی به بنده اطلاع داد که بر بنیاد استعلام از اداره زمین‌شناسی خراسان رضوی، تصویری که در اغلب رسانه‌ها به‌عنوان شکاف زمین در اطراف فریمان ناشی از زلزله اخیر در مشهد، منتشر شده است، ناشی از افت شدید سفره‌های آب زیرزمینی بوده و ربطی به زلزله و حرکت‌های تکتونیکی زمین در آن منطقه ندارد! بنابراین، به‌نظر می‌رسد ابعاد بحران ناشی از برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی دشت‌های خراسان رضوی، گسترده‌تر، خطرناک‌تر و ژرف‌تر از آن چیزی است که گزارش شده و به‌مراتب، تبعاتی ماندگارتر، ویرانگرتر و غیرقابل جبران‌تر نسبت با ر خداد زلزله دارد».
بحران فرونشست در دشت مشهد
فرونشست، یکی از مشکلاتی است که درچند سال اخیر به لیست مشکلات کشور اضافه شده است. بسیاری از دشت‌های کشور با این معضل دست و پنجه نرم می‌کنند و به‌تازگی مخاطرات آن را از نزدیک لمس کرده‌اند. دشت مشهد جزو مناطقی از کشور است که فرونشست زمین در آن به مرحله بحرانی رسیده است و بسیاری از پروژه‌های عمرانی آن را با مشکل مواجه کرده‌است. فرونشست در خط راه‌آهن تهران- مشهد، یکی از نمونه‌های بارز مخاطرات فرونشست در این استان است.
براساس تحقیقات صورت گرفته توسط کارشناس ارشد ژئومورفولوژی در برنامه‌ریزی محیطی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مهم‌ترین عوامل فرونشست در دشت مشهد، برداشت‌های بی‌رویه و بیش از حد مجاز آب زیرزمینی و ممانعت از نفوذ آب برگشتی شرب، صنعت و کشاورزی به دشت بوده است. دشت مشهد از نظر برداشت آب، حالت فوق بحرانی دارد و باتوجه به رشد سریع فیزیکی شهر مشهد هر ماه شاهد تغییرات کند ولی بسیار مخاطره‌آور فرونشست (به‌ویژه در جنوب شرقی، طوس، قرقی، خواجه ربیع و شمال غرب) هستیم. به‌طوری که در محدوده روستای حسن خوردو و در شمال غربی دشت مقدار افت سطح آب زیرزمینی طبق آمارهای ثبت شده به بیش از 30 متر در طول 24سال آماربرداری می‌رسد. میزان افت سالانه سطح آب زیرزمینی دشت، 47.1 متر و بیشترین فرونشست‌ها و حفرات با اشکال ژئومورفیک متفاوت در بخش های مرکزی و جنوب شرقی آن رخ داده است.
هشدار متخصصان را جدی نمی‌گیرند!
محمد درویش، مدیر دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان محیط زیست درباره فرونشست زمین، گفت:« چندین سال است که کارشناسان این حوزه درباره خطرات فرونشست زمین هشدار می‌دهند اما این موضوع کمتر توسط مسئولان، مردم و رسانه‌ها جدی گرفته شده است. درحدود هفت ماه پیش با انتشار عکسی از فرونشست زمین در نیشابور اعلام کردم که این مساله را باید جدی گرفت. دکتر فاضلی یزدی، یکی از اولین متخصصانی است که از سه دهه پیش نسبت به فرونشست زمین در دشت توس هشدار داد. درحال‌حاضر متاسفانه در دشت توس فردوسی با فرونشست زمین و افت شدید سفره‌های زیرزمینی روبه‌رو هستیم. خیلی دیگر از صاحب‌نظران مانند دکترامین علیزاده در استان خراسان رضوی و دکترطراوتی در این‌باره هشدار داده‌اند ولی مورد توجه قرار نگرفته‌اند».
درویش ادامه داد:« مهم‌ترین دلیل اینکه هشدارهای متخصصان این حوزه تاکنون جدی نگرفته شده، این است که آستان قدس رضوی به‌عنوان نهادی که عمده بخش کشاورزی استان در اختیار اوست و می‌توان گفت متولی اصلی کشاورزی استان خراسان رضوی است،ترجیح داده این مساله کمتر مورد توجه قرار گیرد. شاید مسئولان آستان قدس خواسته‌اند از دیار خراسان‌رضوی، دیار امام مهربانی‌ها، تصویر بدی در ذهن ایرانی‌ها شکل نگیرد ولی حقیقت ماجرا این است که بحران آب و فرونشست در خراسان بسیار جدی است. در تمامی بخش‌های خراسان رضوی، جنوبی و شمالی این بحران مشهود است. پس از استان‌های بحرانی مانند فارس و بخش‌هایی از استان‌های کرمان و اصفهان، استان خراسان رضوی، جنوبی و شمالی وضعیت بسیار بحرانی دارند. باتوجه به اینکه مشهد، دومین شهر پرجمعیت ایران است و نرخ رشد جمعیت در استان خراسان رضوی نسبت به بسیاری از استان‌های کشور بالاتر است، اگر به مساله بحران آب و فرونشست زمین توجه جدی نشود، می‌تواند فاجعه‌ای برای این استان به‌وجود آورد».
فرونشست، غیرقابل برگشت‌‌پذیرترین مرحله بیابان‌زایی
مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان محیطزیست عنوان‌کرد:« پدیده نشست زمین، فوق‌العاده پدیده خطرناکی است و از آن در جریان بیابان‌زایی به‌عنوان آخرین و غیرقابل برگشت‌‌پذیرترین مرحله از فرایند بیابان‌زایی یاد می‌شود. زمانی‌که زمین نشست می‌کند، آبرفت‌های درشت‌دانه به‌هم می‌چسبند و فضای خالی آن‌ها پر می‌شود و دیگر امکان انباشت آب در این سفره‌ها از بین می‌رود. سرزمینی که امکان انباشت آب شیرین در زیر سطحش را از دست بدهد، از نظر امنیت اجتماعی با تنش‌های جدی مواجه می‌شود و مقدمه مهاجرت‌های محیط زیستی فراهم می‌شود.باید تلاش‌کنیم تا میزان ذخیره آب را با میزان برداشت آن به‌سرعت در خراسان رضوی متعادل کنیم و طرح‌های تعادل بخشی را با شدت بیشتری اجرا کنیم. اجازه حفر چاه‌های غیرمجاز وتوسعه کشاورزی به‌خصوص محصولات آب‌بر را صادر نکنیم. می‌توانیم معیشت جایگزین همانند صنعت گردشگری را برای‌کشاورزان ایجاد کنیم. خراسان رضوی دارای صدها جاذبه گردشگری است. علاوه‌بر آن مهم‌ترین قطب گردشگری مذهبی کشور محسوب می‌شود. از تمامی این پتانسیل‌ها می‌توان برای اشتغال‌زایی و رونق اقتصادی منطقه استفاده کرد. یکی دیگر از پتانسیل‌های مغفول مانده این استان، استهسال انرژی‌های بادی و خورشیدی است. اگرچه نیروگاه بینالوددر زمینه استهسال انرژی بادی فعال است اما باتوجه به همجواری با کشورهای افغانستان ترکمنستان و ... نیاز آن‌ها به این بخش، سرمایه‌گذاری بیشتری در بخش نیازمند است. به این ترتیب با کاهش وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک و ارائه گزینه‌‌‌های دیگری روی میز که از آن به‌عنوان کسب وکارهای سبز یاد می‌شود، می‌توان به حل مشکلات خراسان رضوی امیدوار بود».
آستان قدس رضوی اگر بخواهد می‌تواند مشکل را حل کند
درویش درباره نقش آستان قدس در فرونشست زمین گفت:« نه‌تنها آستان قدس بلکه همه افرادی که از نظر حقوقی در حوزه کشاورزی فعال هستند، متاسفانه نسبت به وضعیت استهسال منابع آب بی‌توجه بوده‌اند و تصور می‌کنند به هر میزانی که کشاورزی را توسعه دهند و از منابع آبی استفاده کنند، مشکل به‌وجود نمی‌آید.آستان قدس رضوی، ثروتمندترین و قدرتمندترین نهاد است که در استان خراسان رضوی وجود دارد. اگر آن‌ها بخواهند می‌توانند کشاورزی را مکانیزه کنند و تولید در واحد سطح را افزایش دهند و می‌توانند دانش روز را به کشاورزی اضافه کنند. به این ترتیب به‌عنوان یک الگوی خوب در سطح کشور باشند».
