تلاش برای دور کردن پوتین از اسد

زخم حمله امریکا به پایگاه هوایی الشعیرات هنوز تازه است، اندک تفاهم و توافق میان روسیه و امریکا در سوریه به حالت تعلیق درآمده است، روس‌ها همصدای با ایرانی‌ها اصرار بر تحقیقات بین‌المللی برای مشخص شدن چند و چون حادثه خان شیخون دارند و امریکایی‌ها می‌گویند که شاید آنچه در صبح جمعه رخ داد آخرین مورد از حمله نظامی هدفدار امریکا به سوریه نباشد. واشنگتن برای نخستین‌بار از زمان حضور دونالد ترامپ در قدرت در عمل با اروپایی‌ها علیه مسکو یکصدا شده و تیلرسون از نشست گروه هفت در ایتالیا و پس از رایزنی با همتاهای خود در این گروه با دستان پر، راهی روسیه شده است. اولویت اول، دوم و سوم رییس دستگاه دیپلماسی امریکا در دیدار با مقام‌های روس از شخص رییس‌جمهور تا وزیر امور خارجه، سوریه خواهد بود. پیش از این گفته شده بود که در حمله امریکا به خان شیخون روس‌ها را در جریان قرار داده‌اند اما این مساله تاثیری بر خشم کرملین‌نشین‌ها از ورود نظامی غیرمنتظره امریکا به پرونده سوریه نداشت.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد ، روسیه از آخرین روزهای حضور باراک اوباما در کاخ سفید صبوری غیرقابل پیش‌بینی را پیشه کرد: پوتین در برابر اخراج دیپلمات‌های روس سکوت کرد، تحریم‌های تازه نفس امریکا علیه روسیه را نادیده گرفت، به اتهام دخالت‌های مسکو در انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور توجه چندانی نکرد و حتی زمانی که نخستین قربانی در تیم ترامپ هم به دلیل رابطه با مسکو بود که وادار به استعفا شد باز هم رییس‌جمهور روسیه تلاش کرد در عکس‌العمل نشان دادن تعجیل نکند. روس‌ها بارها و بارها همزمان با برگزاری نشست‌های امنیتی – سیاسی آستانه با محوریت مسائل در سوریه ناز امریکایی‌ها را خریدند و خواهان حضور آنها در این رایزنی‌ها شدند. توییت‌های روسی ترامپ به دلخوشی برای کرملین بدل شده بود که شاید گذرزمان نظر دولت تازه مستقر در واشنگتن را بر ساختار سیاسی ضدروسی در این کشور تحمیل کند.

با این‌همه صبح جمعه ٧ آوریل ٢٠١٧ به گونه‌ای آغاز شد که روس‌ها انتظار آن را داشتند: امریکا به آنچه حمله شیمیایی دولت بشار اسد به خان شیخون می‌خواند، واکنش نشان داد. خبرهای رسیده حاکی از آن است که رکس تیلرسون با ولادیمیر پوتین هم دیدار خواهد کرد. چهارشنبه به وقت روسیه روز سرنوشت‌سازی برای مسکو – واشنگتن و شاید تا حدودی هم سوریه باشد. برخی منابع خبری می‌گویند که هنوز برنامه دیدار وزیرامورخارجه امریکا با رییس‌جمهور روسیه تایید نشده است و این در حالی است که طبق پروتکل‌های رسمی معمولا برنامه این دیدارها از پیش تعیین واعلام نمی‌شود. با این‌همه چندمنبع روسی در گفت‌وگوی رسانه‌های غربی تاکید کرده‌اند که این دیدار صورت خواهد گرفت. اصلی‌ترین ماموریت تیلرسون در این سفر، تشویق روس‌ها به ترک حمایت از بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه است. اروپایی‌ها و امریکا می‌گویند که بشار مسوول کشته شدن ٨٦ نفری است که هفته گذشته در حمله به خان شیخون کشته شدند. روسیه تاکنون همصدا با ایران در برابر این موضع امریکا ایستاده و تاکید دارد که جنگنده‌های امریکایی با این اقدام خود قوانین بین‌المللی را نقض کرده‌اند. تهران و مسکو این حمله را خط قرمز خوانده‌اند و تاکید کرده‌اند که در کنار دولت سوریه در برابر تروریست‌ها می‌ایستند و حملات آتی نیز بی‌پاسخ نخواهد بود.

تیلرسون که به نسبت وزرای امور خارجه پیشین امریکا نقش کمتری در عرصه دیپلماسی این کشور حداقل تاکنون ایفا کرده می‌گوید که واشنگتن خواهان برکناری بشار اسد از قدرت است. برخی منابع می‌گویند که وی در گفت‌وگو با مقام‌های روس آنها را با تحریم‌های بیشتر به شکل ضمنی تهدید خواهد کرد. تنها تیلرسون نیست که چنین سیاستی را دنبال می‌کند چرا که دونالد ترامپ در گفت‌وگوهای تلفنی اخیر خود با ترزا می، نخست وزیر بریتانیا و آنگلامرکل، صدراعظم آلمان نیز تاکید کرده است که درحال حاضر فرصتی برای ترغیب روسیه برای رهاکردن بشار اسد به وجود آمده است. اروپایی‌ها همصدا با کاخ سفیدنشین‌ها تاکید دارند که تداوم حمایت از رییس‌جمهور سوریه دیگر تضمین‌کننده تامین منافع روسیه چه در بعد داخلی و چه خارجی نخواهد بود. تیلرسون درحالی از شهر لوچا در ایتالیا و جلسه با وزرای خارجه گروه ٧ شامل امریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، کانادا، ژاپن و ایتالیا راهی روسیه شده است که برخی منابع خبری می‌گویند یکی از پیشنهادهای وی به ساکن کرملین این است که روسیه می‌تواند به این گروه بازگردد و نام گروه ٨ را احیا کند اما به شرطی که دست از حمایت از بشار اسد بردارد.

وزرای خارجه ترکیه، عربستان سعودی، امارات عربی متحده، اردن و قطر نیز این روزها در ایتالیا هستند تا مواضع خود را به اطلاع همتاهای خود در این گروه برسانند. عضویت روسیه در گروه ٧ در سال ٢٠١٤ میلادی به حالت تعلیق درآمد و اکنون برخی از منابع می‌گویند که پوتین مایل به بازگشت کشورش به این گروه است. تیلرسون در حالی به دیدار با مقام‌های روسی رفته است که بوریس جانسون، وزیر امور خارجه بریتانیا سفر خود به مسکو را معلق کرد تا به قول خودش در ایتالیا به همراه همتاهایش از گروه هفت درباره سوریه به مشورت بنشیند. یک صدای واحد از ایتالیا برای پوتین مخابره شده و آن هم این است که روس‌ها باید نیروهای نظامی خود را از سوریه خارج کنند و همزمان دست از حمایت از بشار هم بردارند. برخی از منابع می‌گویند که وزرای امور خارجه گروه ٧ به تیلرسون این اختیار را داده‌اند که به پوتین پیشنهاد الحاق مجدد روسیه به گروه را در صورت دست برداشتن از حمایت از بشار اسد بدهد. روسیه به دلیل رفتاری که در پرونده اوکراین داشت و الحاق کریمه به خاک روسیه از گروه هشت بیرون رانده شد و اکنون شاید به دلیل همکاری با غرب در پرونده سوریه بتواند به این گعده بازگردد.

برخی از تحلیلگران اعتقاد دارند که نبود سابقه خصومت‌آمیز میان تیلرسون و روس‌ها منجر به این می‌شود که مکالمه منطقی در کرملین در روز چهارشنبه شکل بگیرد. مکالمه‌ای که در آن وزیرامور خارجه امریکا به پوتین خاطرنشان خواهد کرد که اگر روسیه می‌خواهد به راس هرم روابط بین‌المللی بازگردد باید بشار اسد را فراموش کند. اروپا و امریکا می‌گویند که می‌توانند نقشه راه سیاسی خروج بشار اسد از قدرت را با روس‌ها و متحدان این کشور در منطقه درمیان بگذارند و به رییس‌جمهور سوریه مصونیت قضایی نیز بدهند. درحالی که روسیه در شش سال گذشته به پرونده سوریه به چشم یک سرمایه نگاه کرده است اکنون اروپا، امریکا و متحدان عرب واشنگتن در منطقه می‌خواهند حلقه را بر روسیه به حدی تنگ کنند که این کشور به تداوم سیاست خود در سوریه به چشم ادامه خسران سیاسی نگاه کند و نه یک سرمایه امنیتی. هفته گذشته تنها چندساعت پس از حمله شیمیایی به خان شیخون بود که سخنگوی ریاست‌جمهوری روسیه در اظهاراتی بی‌سابقه تاکید کرد که با وجود رابطه بسیار قوی میان روسیه و سوریه، حمایت کرملین از بشار اسد بی‌قید و شرط نیست. حضور ترامپ در کاخ سفید و مخالفت یکدست اروپایی‌ها با وی این امیدواری را به روس‌ها داده بود که مسکو می‌تواند از این اختلاف میان زوج‌های محبوب در عرصه بین‌المللی استفاده کند.

مخالفت شدید اللحن اروپایی‌ها با اقدام‌های روسیه در قبال اوکراین موجی از تحریم‌ها علیه روسیه را به راه انداخته بود که دوستی کاخ سفید با کرملین می‌توانست علاجی فوری برای آن باشد. با اینهمه حمله شیمیایی که به خان شیخون صورت گرفت و به تبع آن حمله امریکا به پایگاه هوایی الشعیرات به کارت‌هایی بدل شده که اروپایی‌ها را به سمت کاخ سفید بازگرداند. اروپایی‌ها که در ابتدا به‌شدت از سیاست‌های انزواطلبانه ترامپ ترسیده بودند و گمان می‌کردند که وی به دلیل تمایل به نزدیکی به روس‌ها از خیر حل ماجرای کریمه به نفع اوکراین می‌گذرد در چند روز گذشته با امیدواری بیشتری به رییس‌جمهور امریکا نگاه می‌کنند. اروپایی‌ها یکصدا از حمله امریکا به الشعیرات حمایت کردند به خصوص زمانی که تیلرسون مباحث مربوط به دغدغه‌های حقوق بشری را در سخنان خود پررنگ کرد. بوریس جانسون، وزیر امور خارجه بریتانیا به صراحت اعلام کرد که حمایت گسترده‌ای در سطح بین‌المللی از آنچه که امریکا در پاسخ به حمله شیمیایی خان‌شیخون انجام داد، وجود دارد. وزیر امورخارجه ایتالیا آنچه را که بر زبان همتاهای اروپایی‌اش بود پس از حمله امریکا به سوریه بر زبان راند و گفت این حمله منجر به هماهنگی بیشتر میان اروپا و امریکا شد. با وجود همصدایی شکلی که میان اروپا و امریکا در مقطع فعلی به وجود آمده است اما تلاش‌های اروپایی‌ها برای تشدید تحریم‌های روسیه و سوریه در نشست گروه ٧ در ایتالیا بی‌نتیجه ماند. برخی از منابع اروپایی می‌گویند که بریتانیا خواستار تحریم مقامات ارشد کشورهای روسیه و سوریه بوده که اجماعی در این باره میان کشورهای گروه ٧ صورت نگرفته است.

وزیرامورخارجه فرانسه می‌گوید که اعضای گروه ٧ متفق‌القول تاکید دارند که بشار اسد در آینده سوریه جایی ندارد. با وجود آنکه معلوم نیست استراتژی بعدی امریکا در پرونده سوریه چیست اما رکس تیلرسون در تمام موضع‌گیری‌های خود از روز جمعه تا به امروز تاکید دارد که استراتژی واشنگتن که اجتناب از دخالت در جنگ داخلی در سوریه است همچنان برای واشنگتن یک اولویت قابل تعقیب است. درحالی که دونالد ترامپ در جریان رقابت‌های انتخاباتی و حتی چندساعت پس از حمله شیمیایی به خان شیخون تاکید کرده بود که وی رییس‌جمهور تمام جهان نیست و تنها مسوولیت دولت در امریکا را بر عهده دارد لذا اولویت وی نیز پرداختن به تامین منافع ملی این کشور است، اما حمله نظامی به سوریه چهره دیگری از سیاست‌های واشنگتن در سطح بین‌المللی را به تصویر کشیده است. تیلرسون در حالی به عنوان رییس دستگاه دیپلماسی کشورش در حال سفر به روسیه است که وی در بسیاری از مناسبت‌های گذشته در سطح بین‌المللی به اعتراف همتاهای اروپایی‌اش به شکل غیرقابل درکی ساکت بوده است.

با این‌همه اتفاق‌های سوریه چهره دیگری از تیلرسون را به نمایش گذاشته و وی در چند روز اخیر هر روز و در یک روز بارها موضع‌گیری‌های متنوعی درخصوص بحران سوریه داشته است. برخی از منابع امریکایی می‌نویسند که یکی از دلایل فعال شدن تیلرسون، افزایش نفوذ جرد کوشنر، داماد دونالد ترامپ در کاخ سفید است و تلاش‌های تیلرسون برای ممانعت از قدرت‌گیری بیشتر وی.