بررسی وضعیت صادرات صنایع معدنی

 پشتوانه غنی ذخائر معدنی کشور به حجم ۵۸ میلیارد تن و به ارزش۷۷۰ میلیارد دلار بخش اعظم صنایع خصوصا صنایع مادر در کشور را پوشش داده تا با تکیه بر این منابع علاوه بر تامین نیاز داخلی سهم عمده‌ای از رقم صادرات کشور به معدن و صنایع معدنی اختصاص یابد.

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایسنا، معدن و صنایع معدنی در برگیرنده کلیه اقلام خام و فرآوری شده فلزی، غیرفلزی، مصالح ساختمانی و غیره با ماهیت معدنی است که در میان مجموعه گروه‌های کالاهای تولیدی و صادراتی کشور بخش قابل توجهی از صادرات محصولات غیرنفتی را پوشش می‌دهد.

طیف وسیعی از انواع مواد اولیه، محصولات نیمه‌ساخته و محصولات نهایی در این گروه جای دارد و صادرات کشور طی دوره ۱۱ ماهه سال ۱۳۹۵ در قیاس با مدت مشابه سال ۱۳۹۴ در گروه کالایی اقلام عمده بخش معدن و صنایع معدنی از نظر ارزشی ۱۰ و از لحاظ وزنی ۲۴ درصد رشد داشته است.

در مورد مهم‌ترین بازارهای صادراتی مواد معدنی طی ۱۱ ماهه سال ۱۳۹۵ می‌توان به ترتیب به چین، عراق، امارات متحده عربی، ترکیه، ایتالیا، افغانستان، تایوان، عمان، تایلند، هند، ترکمنستان، اسپانیا، پاکستان، کره و کویت اشاره کرد.

در سال ۱۳۹۵ صادرات معدنی و صنایع معدنی به کشورهای عراق، افغانستان، ایتالیا و ترکمنستان کاهش یافته است و این در حالی است که صادرات به سایر کشورهای نامبرده با رشد همراه بوده است. همچنین نرخ رشد صادرات در بخش معدن و صنایع معدنی به بازارهای چین، ترکیه، عمان، تایلند و تایوان چشم‌گیرتر است.

در این میان صادرات به کشور عراق که طی سال‌های اخیر به عنوان مهم‌ترین بازار صادراتی مواد و محصولات معدنی ایران به شمار می‌رود روند صعودی داشته و چین همچنان به عنوان مهم‌ترین بازار صادراتی مواد خام معدنی ایران محسوب می‌شود. در کنار مواد معدنی خام و نیمه ساخته نیز برخی مواد نیز نظیر چینی کاشی و سرامیک کشور نیز با وجود کیفیت و قیمت مناسب و رقابتی به بازارهای اروپا صادر شدند.

البته سیمان نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات معدنی صادراتی با اتکاء به مزیت‌های همجواری با بازارهای هدف، کیفیت مطلوب و نیز تولید روبه رشد، در شرایط فعلی به دلیل تمرکز بر بازار عراق وضعیت بحرانی را طی می‌کند، چرا که کشور عراق با توجه به کاهش فعالیت‌های عمرانی و ساخت‌وساز و کفایت تولیدات داخلی در تامین نیاز داخلی خود بازار صادراتی قابل اتکایی به‌ شمار نمی‌آید که بنابراین در صورت رفع موانع و مشکلات جدی موجود و شناسایی پتانسیل بازارهای هدف جدید از جمله کشورهای حوزه آفریقا این صنعت چشم‌انداز صادراتی مناسبی را پیش‌رو خواهد داشت. بدیهی است اتکا و تمرکز بر بازار عراق به عنوان مهم‌ترین بازار صادراتی سیمان کشور در شرایط پیش‌بینی نشده صدمات جدی به روند صادرات تحمیل کرده است.

سنگ آهن

طی ۱۱ ماهه سال ۱۳۹۵ صادرات سنگ آهن به رقم ۶۷۸ میلیون دلار و به وزن ۱۷۸۳۸ هزار تن بالغ گردیده است که طی دوره مشابه سال ۱۳۹۴ نیز صادرات سنگ آهن رقم ۴۴۲ میلیون دلار به وزن ۱۱۶۸۵ هزار تن گزارش شده و به این ترتیب صادرات نسبت به دوره مشابه سال قبل ۵۴ درصد از لحاظ ارزشی و از لحاظ وزنی ۵۳ درصد رشد یافته است که براساس آمار ۱۰ ماهه سال ۱۳۹۵ بخش اعظم صادرات سنگ آهن به صورت کنسانتره (هماتیت) است.

طی این دوره قیمت جهانی سنگ آهن به حداقل ۲۵ دلار و حداکثر ۵۰ دلار رسید که در مقایسه با قیمت‌های سال ۱۳۹۴ که حداقل کمتر از ۲۰ و حداکثر ۵۷ دلار بوده است از رشد برخوردار شده و سرمایه‌گذاری در صنایع پایین دستی فولاد در کوتاه مدت برای محقق شدن اهداف پیش‌بینی شده تولید از مهم‌ترین عوامل موثر بر روند کاهش خام‌فروشی است.

سنگ تزیینی خام (کار نشده)

با توجه به جایگاه ویژه ایران از لحاظ برخورداری از منابع و ذخائر ارزشمند و کیفیت منحصر به فرد انواع سنگ تزیینی، بازارهای عمده جهانی سنگ کشورهای چین، هند، ایتالیا و غیره همواره از شرکای تجاری ایران دراین زمینه بوده‌اند. طی ۱۰ ماهه سال ۱۳۹۵ صادرات سنگ تزیینی کار نشده (خام) به رقم ۱۳۰ میلیون دلار به وزن ۶۶۰ هزار تن بالغ گردید که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از آن از لحاظ ارزش ۴۵ درصد و از لحاظ وزنی نیز ۴۶ درصد افزایش یافته است.

چدن، آهن و فولاد

صنعت فولاد به عنوان صنعت مادر در بخش فلزات با تکیه بر منابع موجود در کشور از اهمیت ویژه‌ برخوردار است که این جایگاه صادرات غیرنفتی کشور را نیز جهت بخشیده است به‌طوری که فولاد یکی از اقلام عمده صادرات غیرنفتی کشور به شمار می‌آید.

صادرات گروه کالایی فولاد خام و نیمه ساخته طی یازده ماهه سال ۱۳۹۵ به ۲۱۱۸ میلیون دلار و وزنر ۵۱۰۶ هزار تن بالغ گردیده است که براین اساس در مقایسه با عملکرد دوره مشابه سال ۱۳۹۴ از لحاظ ارزشی ۰.۴۲درصد و از لحاظ وزنی ۴۴ درصد رشد را نشان می‌دهد. بیشترین میزان صادرات در این گروه کالایی مربوط به محصولات فولادی نورد گرم غیرآلیاژی بوده است.

براساس بورس لندن قیمت جهانی شمش فولاد طی یازده ماهه نخست سال جاری به کمتر از ۴۰ دلار روند صعودی را طی کرده و اینک به حدود ۳۰۰ دلار بالغ گردیده در حالی که طی دوره مشابه سال ۱۳۹۴، قیمت از حداکثر ۳۰۰ دلار در ابتدای سال به حدود ۸۰ دلار کاهش یافته است.

پیش‌بینی رشد اقتصادی کشور چین در سال ۲۰۱۷ امیدواری برای حفظ و افزایش قیمت‌های جهانی فولاد را افزایش داده است. ضمن این‌که ایران در بخش فولادهای آلیاژی می‌تواند با کسب استانداردهای معتبر جهانی، سهم بیشتری را در بازارهای اروپایی و شرق آسیا داشته است.

مصنوعات از چدن، آهن و فولاد

مصنوعات این بخش که طیف وسیعی از محصولات را در بر دارد شامل اقلامی نظیر لوازم خطوط آهن، لوله و پروفیل، اسکلت فولادی، مفتول، سیم، قطعات فولادی، لوازم فولادی و مصنوعات ریخته‌گری و غیره می‌باشد.

مجموع صادرات این بخش طی یازده ماهه سال ۱۳۹۵ به ۴۴۳ میلیون دلار به وزن ۳۰۶ هزار تن بالغ شد که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل از آن از لحاظ ارزشی پنج درصد رشد نشان می‌دهد ضمن آنکه صادرات از لحاظ وزنی با ۱.۵ درصد کاهش همراه بوده است. بیشترین رقم صادرات طی این دوره مربوط به انواع ورق‌های فولادی به ارزش ۷۱۸ میلیون دلار می‌باشد که این میزان نسبت به دوره مشابه سال ۱۳۹۴ حدود ۳۷ درصد کاهش ارزشی و ۲۰ درصد کاهش وزنی نشان می‌دهد.

مس و محصولات مسی

صادرات مس طی یازده ماهه سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۵۰۵ میلیون دلار به میزان ۱۷۳ هزار تن است که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل از آن ۳۵۰ درصد از لحاظ ارزشی و ۷۷۵ درصد از لحاظ وزنی افزایش نشان می‌دهد. عامل اصلی در شد صادرات بهبود شرایط فعالیت شرکت ملی صنایع مس ایران در تولید و صادرات نسبت به سال گذشته است. این در حالی است که طی دوره یاد شده در سال ۱۳۹۵ قیمت جهانی مس از ۴۵۰۰ دلار تا ۵۲۰۰ دلار در نوسان بوده و در مقایسه با دوره مشابه سال ۱۳۹۴ از ۴۵۰۰ دلار تا ۶۴۰۰ دلار متغیر بوده است.

گروه آلومینیوم و مصنوعات آلومینیومی

پس از فولاد فلز آلومینیوم بیشتری حجم صادرات فلزی کشور را تشکیل می‌دهد. صادرات طی یازده ماهه سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۲۲۶ میلیون دلار به وزن ۱۳۲ هزار تن است که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل چهار درصد از لحاظ ارزشی و ۱۲ درصد از لحاظ وزنی رشد را نشان می‌دهد.

علی‌رغم افزایش قیمت جهانی آلومینیوم از دلایل کاهش صادرات در این گروه باید به کشش در داخل کشور در برخی صنایع اشاره داشت، لذا تقاضا در سطح بازار داخلی از یک سو و از سوی دیگر شرایط رقابتی در بازارهای خارجی تولیدکنندگان را ناچار به تمرکز بر بازار داخلی ساخته است.

لازم به ذکر است قیمت هر تن آلومینیوم در بازار بورس فلزات لندن طی یازده ماهه سال ۱۳۹۴، ۱۴۲۰_۱۹۵۰ دلار با روند نزولی در نوسان بوده در حالی که همین دوره در سال ۱۳۹۵ این تغییرات از ۱۵۷۰ تا ۱۷۳۰ دلار با روند صعودی گزارش شده است. قیمت جهانی آلومینیوم آلیاژی طی یازده ماهه سال ۱۳۹۵ کاهش شدید نسبت به سال گذشته لیکن با نوسانات کمتر همراه بوده است. در این دوره پایین‌ترین قیمت ۱۵۰۰ دلار و بالاترین قیمت ۱۵۸۰ دلار گزارش شده است. نوسان قیمت در سال جاری ملایم بوده در حالی که قیمت طی همین دوره در سال ۱۳۹۴ بین ارقام ۱۶۰۰ دلار تا ۱۸۷۰ دلار با روند نزولی و البته با نوسان شدیدتر همراه بوده است.

سرب و مصنوعات از سرب

صادرات سرب و مصنوعات از سرب طی یازده ماهه نخست سال جاری بالغ بر ۱۶۱ میلیون دلار به وزن ۸۷ هزار تن گزارش شده که عموما به صورت شمش می‌باشد و در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۳۹۴ با افزایش ۴۰ درصدی ارزشی و ۳۷ درصد افزایش وزنی همراه بوده است.

روند تغییر قیمت جهانی طی این دوره در یازده ماهه سال جاری از قرار هر تن حداقل ۱۶۵۰ تا حداکثر ۲۱۰۰ دلار در نوسان بوده و در دوره مشابه سال ۱۳۹۴ نوسانات قیمت از ۱۶۲۰ تا ۲۱۵۰ دلار گزارش شده است. اگرچه طیف قیمت طی دو سال مذکور تا حدودی مشابه بوده و پیش‌بینی می‌گردد این روند تداوم یابد، لیکن روند یازده ماهه سال جاری صعودی و در سال ۱۳۹۴ نزولی است.

روی و مصنوعات از روی

صادرات طی یازده ماهه نخست سال ۱۳۹۵ در این بخش ۱۹۴ میلیون دلار به وزن ۱۱۴ هزار تن (۹۹ درصد شمش) رسیده که در مقایسه با صادرات دوره مشابه سال قبل از آن با ۲۴ درصد از لحاظ ارزشی و ۴۴ درصد از نظر وزنی با افزایش همراه بوده است.

علی‌رغم این‌که نوسانات قیمت جهانی طی دوره مذکور در یازده ماهه نخست سال ۱۳۹۵ از ۱۸۰۰ دلار بر تن تا ۲۴۰۰ رشد یافته در حالی‌که قیمت‌های دوره مشابه سال ۱۳۹۴ از حداقل ۱۶۰۰ تا حداکثر ۲۴۰۰ دلار اعلام شده که به دلیل رشد نسبی قیمت، افزایش صادرات را شاهد هستیم. لیکن همچنان رشد وزنی بر تغییر ارزش صادرات مشهود است.

سیمان و کلینکر

طی یازده ماهه سال ۱۳۹۵ صادرات سیمان و کلینکر به ۳۶۹ میلیون دلار معادل ۱۰۴۶۸ هزار تن بالغ گردیده که براین اساس در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از نظر ارزشی ۴۳ درصد و از نظر وزنی ۱۱ درصد با کاهش مواجه شده است.

از این میزان صادرات ۱۳۳ میلیون دلار به وزن ۳۸۱۶ هزار تن مربوط به کلینکر می‌باشد. صادرات کلینکر طی این دوره با ۲۳ درصد رشد ارزشی و ۳۱ درصد رشد وزنی همراه بوده است. در یازده ماهه سال جاری صادرات کلینکر به کشور عراق به ۴۹ میلیون دلار و موزامبیک به ۲۰ میلیون دلار افزایش یافته ضمن آنکه طی دوره مذکور صادرات کلینکر به کشور بنگلادش به حدود ۱۷ میلیون دلار بالغ گردید.

نکته قابل توجه در خصوص صادرات کلینکر تنوع قیمت در کشورهای مختلف است به‌طوری که به‌طور متوسط قیمت صادرات به عراق ۳۷ دلار، به قطر ۲۸ دلار و به بنگلادش ۳۲ دلار هر تن می‌باشد. از دلایل عمده کاهش صادرات در این بخش می‌توان به مشکل هزینه‌های مترتب بر صادرات از جمله حمل‌ونقل، عوارض مختلف از جمله راهداری و گمرک، ممنوعیت ورود سیمان به بازار عراق و محدودیت‌ها و موانع تعرفه‌ای وضع شده از سوی آن کشور به عنوان بازار هدف بیش از نیمی از سیمان و کلینکر صادراتی کشور و نیز بعضا قیمت شکنی صادرکنندگان سیمان در بازارهای مختلف اشاره نمود. کاهش صادرات سیمان کشور عمدتا متاثر از تحولات داخلی کشور عراق بوده است. با توجه به تقاضاهای مناسب برای کلینکر و سیمان ایرانی که در بازارهای جنوب شرق آسیا و نیز افریقا وجود دارد ضرورت تامین بخشی از هزینه حمل دریایی این محصولات پیشنهاد می‌گردد.

کاشی و سرامیک، چینی بهداشتی و آجر

طی یازده ماهه سال ۱۳۹۵ میزان ۳۴۲ میلیون دلار به وزن ۲۲۵۹ هزار تن انواع کاشی و سرامیک، آجر و چینی بهداشتی از کشور صادر شده که در مقایسه با مدت مشابه در سال ۱۳۹۴ از لحاظ ارزشی با ۲۳ درصد و از لحاظ وزنی با ۱۱ درصد کاهش همراه شده است که این تفاوت نرخ تغییر قیمت و وزن نشان از کاهش چشم‌گیر قیمت صادراتی است.

قابل ذکر است که از این میزان ۱۹ میلیون دلار به وزن ۳۰ هزار تن مربوط به صادرات چینی بهداشتی است که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از لحاظ ارزشی دو درصد کاهش و از لحاظ وزنی ۶ درصد رشد نشان می‌دهد. با توجه به این‌که قریب به ۴۰ درصد محصولات صادراتی این بخش به مقصد کشور عراق صورت می‌گیرد، لذا مسائل داخلی آن بازار و شرایط خاص حاکم طی ماه‌های اخیر، روند رشد صادرات مورد انتظار را در این صنعت به همراه نداشته است. اگرچه مزیت‌های انرژی و مواد اولیه ارزان داخلی بایستی به کاهش قیمت تمام شده این محصولات کمک نماید، لیکن به لحاظ مشکلات در مدیریت عملیات تولید و افزایش هزینه‌های سربار، قدرت بازاررسانی این محصولات کمتر از رقبا می‌باشد. البته موانع تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای در بازارهای هدف نیز از جمله عوامل موثر در کاهش صادرات است.

شیشه ساختمانی

شیشه ساختمانی شامل انواع مختلف تخت، چند جداره، فلوت و به صورت بلوک و نیز شیشه جهت تزیینات داخلی است که در یازده ماهه سال ۱۳۹۵ به ارزش ۸۷ میلیون دلار و به زون ۴۰۳ هزار تن گزارش شده است این رقم در مقایسه با یازده ماهه سال ۱۳۹۴ ۲۲ درصد رشد ارزشی و ۲۱ درصد رشد وزنی را نشان می‌دهد.

سنگ تزیینی کار شده

صادرات سنگ کار شده در دوره مذکور به رقم ۱۱۲ میلیون دلار و ۳۴۳ هزار تن رسید که در مقایسه با دوره مشابه سال ما قبل از لحاظ ارزشی ۴۶ درصد و از لحاظ وزنی ۵۰ درصد رشد را نشان می‌دهد. به دلیل غالب بودن تفکر سنتی بر بهره‌گیری از تکنولوژی مدرن و به روز، بهره‌وری در صنعت سنگ پایین بوده به گونه‌ای که هم‌اکنون در کشور به‌طور متوسط از یک تن سنگ خام حدود هفت مترمربع سنگ تولید می‌شود.

مصرف برق واحدهای سنگ بری نیز حدود شش کیلووات به ازای تولید هر مترمربع سنگ است که این ارقام موید بهره‌وری در سطح بسیار نازل است. این در حالی است که در صورت ارتقای بهره‌وری، نوسازی، ماشین‌آلات و به روزآوری تکنولوژی تولید، راندمان تولید نیز بهبود چشم‌گیر خواهد یافت.

 آخرین خلاصه‌ی تحلیل آماری وضعیت صادراتی اقلام عمده معدن و صنایع  معدنی طی ۱۱ماه سال۱۳۹۵ بوده است  و هنوز تحویل آماری وضعیت صادراتی دراین بخش طی ۱۲ماهه منتشر نشده است.