پوتین، اردوغان را از ترامپ دور می‌کند
روز جمعه رجب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، به دعوت همتای خود عازم مسکو شد تا ضمن تعمیق روابط اقتصادی، هماهنگی نظامی و سیاسی بیشتری در مورد تحولات سوریه داشته باشد.
اگرچه روابط دو کشور پس از سقوط جنگنده روس به‌دست ارتش ترکیه به تیرگی گرایید و یک‌سال سخت و پرتنش در روابط دو کشور را به‌دنبال داشت اما طی ماه‌های اخیر دو طرف به این باور رسیده‌اندکه بازیگران مهمی در صحنه سوریه هستند و نمی‌توانند یکدیگر را حذف کنند. دیدار دو رئیس‌جمهوری می‌تواند روابط آنها را از آنچه هست چند گام به جلو ببرد.
از آنجا که وضعیت اقتصادی دو کشور تعریف چندانی ندارد، دوگانه پوتین- اردوغان (که شباهت‌های سیاسی میان آنها وجود دارد) به این باور رسیدند در شرایطی که هر دو کشور درگیر بحران اقتصادی هستند بیش از این گلوی یکدیگر را نفشارند. بنابراین اولویت اقتصاد بر سیاست و تاثیر همزمان سیاست بر اقتصاد کار خود را کرد و باعث شد این دو رقیب روز جمعه کنار یکدیگر بنشینند و در مورد آینده همکاری‌های نظامی و سیاسی در سوریه مذاکره کنند. به گزارش سی‌ان‌ان، پوتین در این دیدار دوجانبه اظهار کرد که «ما همکاری فعالانه‌ای در مورد بحران‌های جهانی به‌ویژه سوریه داریم و گفتوگوهای مقام‌های نظامی، اطلاعاتی در سطوح بالا برقرار است.» به گزارش دنیای اقتصاد، اردوغان نیز در این نشست گفت همکاری در زمینه انرژی و صنعت دفاعی مهم‌ترین بخش گفتوگوهای دو کشور است، همچنین ساخت نیروگاه هسته‌ای از سوی مسکو نیز گزینه‌ای بود که اردوغان به آن اشاره کرد.
همکاری و دورزدن رقبا
اگرچه روسیه مدافع اسد است و گاهی برای اعمال فشار بر ترکیه به حمایت از کردها پرداخته بود و ترکیه نیز کنارزدن اسد را در افق می‌بیند اما به‌نظر می‌رسد فارغ از ماندن یا رفتن اسد، ترکیه قصد دارد جای‌پایی در آینده این کشور برای خود باز کند. با توجه به اینکه اکنون سوریه به «آوردگاه» مسکو- واشنگتن تبدیل شده و دیگر بازیگران تنها با کسب اجازه از این دو قدرت مجاز به اعمال نفوذ هستند، ترکیه اکنون به تقلا افتاده تا با رایزنی با مسکو تلاش کند نفوذ خود را در سوریه افزایش دهد. ترکیه البته مدعی است که هماهنگی میان آنکارا- مسکو (و واشنگتن) در راستای مبارزه با داعش و جلوگیری از برخوردهای ناخواسته با کشورهای دیگر است. سی‌ان‌ان می‌نویسد: یخ روابط میان ترکیه و روسیه از ماه جولای شروع به آب شدن کرد، آنگاه که پوتین حمایت خود از دولت اردوغان را طی کودتا در این کشور اعلام کرد. در همین زمینه پوتین گفت: «من اولین نفری بودم که تماس گرفتم و حمایت خود را اعلام کردم.»
اکنون مسکو به نقطه ثقل تحولات سوریه تبدیل شده است. این کشور به «پاتوق» تبدیل شده به‌گونه‌ای که سفرهای دیپلماتیک به این کشور طی هفته‌های اخیر به اوج رسیده است. دو سفر مهمی که طی روزهای اخیر به مسکو صورت گرفته، سفر اردوغان و نتانیاهو است. اردوغان به‌دنبال ایجاد منطقه امن در مناطق هم‌مرز خود است. نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل نیز گزینه‌ای شبیه به این را در منطقه جولان دنبال می‌کند. به گزارش اسپوتنیک، گورگ میرزایان، یک تحلیلگر ژئوپلیتیک خاورمیانه در اندیشکده‌ای که به مسکو در مورد سیاست خارجی مشاوره می‌دهد، می‌نویسد: مذاکره برای تشکیل «منطقه امن» در بلندی‌های جولان یکی از دلایل سفر نتانیاهو به مسکو بود. او می‌افزاید پیش‌تر توافقی بین اسرائیل و روسیه در مورد سوریه در جریان بوده و طبق آن، تل‌آویو با ماندن بشار اسد بر سر قدرت به این شرط موافقت کرده‌است که روسیه اجازه بمباران انبارهای بمب و موشک دمشق را به اسرائیل بدهد. این سفرهای دیپلماتیک نشان می‌دهد که برقراری احتمالی منطقه امن از سوی بازیگران مختلف در حال «چکش خوردن و صیقل‌سازی» است.
روسیه در حال زورآزمایی در خاورمیانه
از زمانی که ترامپ روی کار آمده و تقویت حضور خود در خاورمیانه را مدنظر قرار داده، روسیه نیز به‌تبع آن نقش خود در خاورمیانه را افزایش داده است. وقتی پای سوریه به میان می‌آید منافع پوتین با بازیگران دیگر در حال ستیز و تقابل قرار می‌گیرد. اولویت‌های پوتین در خاورمیانه به‌ویژه در سوریه چیست که تا اینجا پای اسد ایستاده است؟ سی‌ان‌ان در این رابطه می‌نویسد پوتین چند اولویت را مدنظر دارد: تحکیم نقش رهبری روسیه در شامات؛ حفظ روابط حسنه با ترکیه در رهبری «فرآیند صلح» در سوریه؛ تلاش برای دور کردن آنکارا از اروپا و ناتو در قالب استراتژی کلان‌تر مسکو برای تضعیف ائتلاف غرب. البته می‌توان موارد دیگر را نیز افزود. تمرکز اردوغان نیز ارتقای منافع کشورش در سوریه به قیمت کنار زدن کردها و تضمین نقش تهاجمی در رقه است. ترکیه می‌خواهد به آمریکا نشان دهد که آلترناتیوهای دیگری برای رهبری آمریکا در منطقه هست.
رویترز می‌نویسد تضاد منافعی که میان آنکارا- واشنگتن بر سر کردها رخ داده باعث چرخش اردوغان به سوی مسکو شده تا به این وسیله دولت ترامپ را تحت‌فشار بگذارد. آمریکا با استقرار 400 تفنگدار دریایی در سوریه از یک‌سو می‌خواهد مانع اصطکاک نیروهای درگیر شود و نقش «حائل» را میان آنها بازی کند و از سوی دیگر، می‌خواهد آب رفته را به جوی بازگرداند و نقش ابرقدرتی خود را حفظ کند. با این حال، حمایت واشنگتن از کردها و شبه نظامیان YPG خشم آنکارا را برانگیخته و باعث شده ترکیه به آغوش مسکو بغلتد. اگرچه آنکارا- واشنگتن کردهای PKK را تروریست می‌خوانند اما در مورد کردهای YPG اختلاف‌نظر دارند. آنکارا آنها را زیرمجموعه کردهای PKK می‌داند اما کاخ‌سفید آنها را متحد خود در نبرد با داعش می‌پندارد. اگر تنش‌ها میان ترکیه و کردها ادامه می‌یافت می‌توانست به درگیری گسترده‌ای ختم شود. وساطت روسیه سبب شد کردها بخشی از مناطق تسخیر شده را به دولت سوریه پس بدهند تا از احتمال تنش کاسته شود.
آیا شوک جدیدی در راه است؟
دیدار روسای ستاد مشترک ارتش‌های آمریکا، روسیه و ترکیه در آنتالیا؛ سفر اردوغان به مسکو و دیدار نتانیاهو با پوتین همگی نشان می‌دهد اتفاقاتی در راه است. برخی بر این باورند که نقش محور آنکارا- مسکو- واشنگتن در تحولات آینده سوریه جدی است. این محور تلاش دارد تا قدرت مانور را از رقبای منطقه‌ای بگیرند. برخی دیگر احتمال برقراری منطقه امن را می‌دهند. در صورت عملی شدن چنین مساله‌ای، احتمال کلید خوردن تجزیه سوریه می‌رود. بدیهی است اگر منطقه امن مدنظر ترکیه برقرار شود، اسرائیل هم به صرافت خواهد افتاد تا بلندی‌های جولان را منطقه امن اعلام کند.
به این صورت، مسیر برای تجزیه عملی سوریه هموارتر می‌شود. باید توجه داشت که جنس اختلافات ترکیه با آمریکا از جنس عدم شناسایی هویتی یا گرفتار شدن در مسیر بن‌بست نیست، بلکه این اختلافات با مذاکره و چانه‌زنی حل خواهد شد. بنابراین فرض اگر فرآیند مذاکرات ترکیه- آمریکا در نهایت و پس از مذاکرات فراوان و فراز و فرودها منجر به خروج کردها از خط قرمز آنکارا شود، آن‌وقت احتمال دارد که اقلیم دیگری مانند کردستان عراق اما این بار تحت اقتدار ترکیه شکل گیرد. وقتی آنکارا و مسکو در سیاست خارجی خود منافع ملی را بر ایدئولوژی ترجیح می‌دهند و خط قرمز در سیاست خارجی برای خود تعریف نمی‌کنند یا نقاط دست و پا گیر را از مسیر سیاست خارجی برمی‌دارند، در این صورت، مذاکره امکان نزدیک‌تری است برای رسیدن به اشتراک نظر و تفاهم.
