کلنگ تخریب بالای سر «خانه شهر» کرمان
١٠مردادماه ١٣٨٩ است. مردم مشتاقانه پشت در سالن صف کشیده‌اند. صفی از دختر و پسرهای جوان و میانسالانی که شاید سال‌ها از آخرین مراجعه‌شان به «خانه شهر» گذشته است. این همه به اشتیاق کنسرت کیهان کلهر و گروهش آمده‌اند.
قرار است کلهر به همراه اعضای جوان گروه همنوازان کلهر، آواز حمیدرضا نوربخش را همراهی کنند. کلهر «شاه کمان»اش را هم آورده تا برای کرمانی‌ها سنگ‌تمام بگذارد. ساعتی بعد کرمانی‌های سر شوق آمده، ایستاده گروه را تشویق می‌کنند و به امید آن‌که دوباره چنین کنسرتی را در خانه شهر تجربه کنند، سالن را ترک می‌کنند. آنها خبر نداشتند که دولت وقت برای خانه شهر چه تصمیمی گرفته است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شهروند ، سردار عبدالمحمد رئوفی‌نژاد که در ٣سال نخست دولت محمود احمدی‌نژاد استاندار کرمان بود؛ در زمان حضورش در کرمان سنگ بنای طرحی را گذاشت که براساس آن ساختمان جدید استانداری کرمان در مرکز شهر ساخته شود. طرحی که از آن به‌عنوان سایت اداری استان کرمان هم یاد می‌کنند. مسئولان وقت تصمیم گرفتند در محوطه‌ای بزرگ ساختمان‌های استانداری و شهرداری را بسازند. ساختمان‌ها در دو طرف یک میدان بزرگ به نام میدان گفت‌وگو یا میدان شورا.
کلنگی که سال ٨٨ به زمین زده شد
برای تحقق این ایده لازم بود تا تعداد زیادی از ساختمان‌های حوالی خیابان‌های ابوحامد و میدان شورا تخریب شود.
ساختمان‌هایی شامل خانه‌های سازمانی، مهمانسرای سپاه، مهمانسرای استانداری و خانه شهر کرمان. ابوالقاسم سیف‌اللهی، معاون کنونی عمرانی استانداری کرمان ماجرای تخریب ساختمان‌ها را این‌گونه روایت می‌کند: «آقای رئوفی‌نژاد با قدرتی که داشت مدیرکل وقت شهر و روستای استانداری را مأمور کرد تا ساختمان‌ها را تخریب کند. آن موقع ١٤هکتار آزاد شد.» ١٩خردادماه ١٣٨٨ کلنگ ساخت ساختمان جدید استانداری کرمان در بی‌خبری افکار عمومی به زمین زده شد.
ساختمان خانه شهر کرمان اما به‌طور موقت از تخریب جان سالم به‌دربرد. براساس نقشه‌هایی که مشاور طرح طراحی کرده، ساختمان خانه شهر درست مقابل در اصلی استانداری قرار گرفته و قرار است با خراب‌شدن این ساختمان محوطه ورودی استانداری ساخته شود. وقتی شهروندان کرمانی و فعالان مدنی نام خانه شهر را در میان ساختمان‌هایی دیدند که قرار است قربانی ساختمان‌های جدید شود، صدای اعتراضشان بلند شد. اعتراضی که تا امروز ادامه داشته است. تعدادی از اعضای شورای شهر در دور چهارم هم با شنیدن همین صدای اعتراض با تخریب خانه شهر مخالفت کرده‌اند، مخالفتی که تاکنون خانه را در برابر کلنگ پیمانکار حفظ کرده است.
خانه شهر چه ارزشی دارد؟
سال ١٣٤٨ شمسی فتح‌الله معتمدی، استاندار وقت کرمان با تعیین گروهی متشکل از معتمدان کرمان از آنها خواسته بود تا طرحی را تهیه کنند و براساس آن طرح ساختمانی برای اجتماعات عمومی شهر کرمان ساخته شود. علی‌اصغر اصفهانی، معمار سرشناس کرمانی تهیه طرح و نقشه ساختمان خانه شهر کرمان را برعهده گرفته بود. او با تلفیق معماری سنتی و جدید و با بهره گرفتن از مصالح ساختمانی و تزیینی، از قبیل سنگ و کاشی‌های رنگی و شیشه‌های الوان که در درها و نماهای بنا به کار برده شده، مهارتش را در طراحی بنا نشان داده است. این ساختمان در تمام این سال‌ها مهم‌ترین سالن اجتماعات شهر به حساب آمده است. ساختمان خانه شهر در زمینی به مساحت ٧هزار متر مربع بنا شده و بیش از ٣هزار مترمربع زیربنا دارد. ۳۳۳۴ مترمربع زیربنا دارد. تالار اصلی با ۷۰۰صندلی محل برگزاری بسیاری از همایش‌ها، کنسرت‌ها و نشست‌های استانی و ملی بوده است. آشپزخانه، دفتر کار، نگهبانی و سوییت پذیرایی از قسمت‌های دیگر ساختمان است. طبقه فوقانی ساختمان دارای تعدادی اتاق کار و سالن کنفرانس است و دفتر کار اعضای شورای شهر و محل برگزاری جلسات شوراست.
مگر سوله ارزش نگهداری دارد
در روزهایی که بحث بر سر تخریب خانه شهر بالا گرفته، عده‌ای موافقان تخریب این ساختمان در اظهارنظرهایی گفته‌اند خانه شهر فاقد ارزش معماری است. به گزارش سایت گفتار نو یکی از این موافقان، جواد سلاجقه، نایب‌رئیس سازمان نظام مهندسی استان کرمان است. او عقیده دارد که فقط دیوار شرقی این بنا دارای ارزش است و می‌شود این دیوار را حفظ کرد: «اما ساختمان همایش‌های خانه شهر تیرآهن‌های ضعیفی دارد و قابل مقاوم‌سازی نیست.» او درباره ارزش معماری بنا در یک جمله نظرش را عیان کرده: «مگر سوله آن هم در چشم شهر ارزش نگهداری دارد؟» در مقابل اما مخالفان هم استدلال‌های خودشان را دارند. نیما جهان‌بین، استاد معماری دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد کرمان یکی از این مخالفان است: «زمانی که از ارزشمندبودن ساختمان صحبت می‌کنیم باید ببینیم منظورمان چه نوع ارزشی است. اگر بحث ارزش‌های تاریخی است، بله این ساختمان فاقد ارزش تاریخی است. اما به لحاظ معماری این ساختمان نماینده معماری دوره میانی کرمان به شمار می‌رود.
توجه معمار به آرایه‌ها و هویت و اصالت معماری کرمان در این اثر دیده می‌شود.» جهان‌بین علاوه بر این هشدار می‌دهد که نباید از هویت اجتماعی این بنا غافل شد: «بسیاری از مردم شهر از این بنا خاطره‌های زیادی دارند. این بنا در خاطره جمعی کرمانی‌ها ثبت شده است و ارزش نمادین دارد. حالا ما می‌خواهیم این ارزش نمادین را از شهر پاک کنیم. پس به آیندگان باید چگونه معماری این دوره از تاریخمان را معرفی کنیم؟ بالاخره ما هم باید برای آیندگان اثری به جا بگذاریم.» او درباره این اظهارنظر که این تالار خانه شهر یک «سوله معمولی» است هم موضعی صریح می‌گیرد: «این حرف کاملا نادرست است. این حرف‌ها نیازمند مستندات است که ارایه نمی‌کنند. ضمن این‌که این ساختمان در طول ٦٠سال عمرش در حوادثی مثل زلزله سال ٦٠ آسیب ندیده و نباید این‌گونه اظهارنظر کنیم.»
استانداری ٢٠ میلیاردی
در ٢سال گذشته این طرح بحث‌برانگیز بارها در صحن شورای شهر کرمان مطرح شده و هر بار هم تعدادی از اعضای شورا با آن مخالفت کرده‌اند. مهرماه سال ٩٥ فرشید فلاح، مدیرکل حوزه استاندار هم در مصاحبه‌ای کوتاه کوشش کرد نارضایتی استانداری دولت روحانی را از اجرای چنین طرحی نشان دهد: «متأسفانه این دولت میراث‌دار گذشتگان است و درباره ساختمان جدید نیز به همین طریق است. عده‌ای در گذشته با چند ١٠میلیارد تومان طرحی را تهیه کرده بودند که اکنون مجبوریم با ٢٠میلیارد تومان کار را به پایان برسانیم.» فلاح حتی از «نارضایتی استاندار» از اجرای چنین طرحی خبر داده بود: «این ساختمان کاملا امنیتی است و هیچ سنخیتی با دولت شیشه‌ای ندارد، ضمن آن‌که کیفیت ساختمان نیز بسیار پایین است و استاندار کرمان کاملا مخالف بهره‌برداری از این ساختمان است و معتقدند که می‌توان این ٢٠میلیارد تومان را در راه توسعه استان خرج کرد.» با این سخنان بود که افکار عمومی تا حدی خیالشان راحت شد. شاید تصور کردند که استاندار دولت حسن روحانی برای خروج از این وضع راه سومی می‌یابد اما این تصور عمر چندانی نیافت. چنان که هم استاندار و هم معاون عمرانی‌اش در سخنانی تندوتیز در ماه‌های اخیر بر لزوم «تخریب خانه شهر» تأکید کرده‌اند. اصرار استانداری بر تخریب خانه شهر، مقاومت شورای شهر و مخالفت فعالان جامعه مدنی با خواست استانداری موجب شده کشمکش درباره اجرای طرح بیشتر شود تا جایی که چندی پیش معاون عمرانی استانداری در نامه‌ای به شورا فرصت ٢٠روزه تعیین کرد.
نماینده مردم هستیم
حالا که ساختمان جدید استانداری کرمان سر به آسمان کشیده گویی که خانه شهر هم به نفس‌های آخرش نزدیک شده است. علیرضا رزم‌حسینی، استاندار کرمان بر اجرای طرح مطابق نقشه‌های تهیه‌شده در دولت قبل تأکید کرده و در یک‌سال گذشته بارها از شورای شهر کرمان خواسته است که رأی به تخریب خانه شهر بدهد. این خواسته مسئولان دولتی با چراغ سبز برخی اعضای شورا هم روبه‌رو شده است. علی منصوری یکی از همین اعضای شورای شهر است که بارها در جلسات گفته: «پول ساختمان را می‌گیریم و با پولش ساختمان بهتری می‌سازیم.» او برای تخریب خانه شهر قیمت هم پیشنهاد داده است؛ هفت‌ونیم‌میلیارد تومان. در مقابل این دیدگاه، کسانی هم بوده‌اند که مخالفتشان را علنی کرده‌اند. حجت‌الاسلام محمد ربانی مهم‌ترین این مخالفان است. او ٢هفته قبل که اعضای شورای شهر به دعوت استانداری نزد رزم‌حسینی رفته بودند تا در جلسه «تعامل و هم‌اندیشی» شرکت کنند؛ باز هم به صراحت خطاب به استاندار گفت که با این طرح مخالف است. ربانی برای این مخالفت دلایلی دارد: «بله، من مخالفم چون مردم مخالف هستند و عضو شورا، نماینده مردم است، نه نماینده دولت.» ربانی می‌گوید چون «کارشناسان و معماران» تخریب این بنا را به نفع شهر نمی‌دانند، او همچنان بر این مخالفتش اصرار می‌ورزد، حتی اگر این مخالفت در شورای شهر یک رأی داشته باشد. سخنگوی شورای شهر می‌گوید چون مردم کرمان با تخریب این ساختمان مخالف هستند پس «بهتر است استانداری هم به نظر مردم احترام بگذارد.»
نامه ١٨١ فعالان مدنی به مسئولان
حالا که خطر جدی شده فعالان مدنی استان کرمان هم دست به‌کار شده‌اند تا صدای مخالفتشان را به گوش مسئولان استان و کشور برسانند شاید که شنیده شود. ١٨١نفر از هنرمندان، دانشگاهیان، اهالی فرهنگ و رسانه و متخصصان کرمان به علیرضا رزم حسینی، استاندار کرمان نامه نوشته و گفته‌اند بنای خانه شهر کرمان را اثر هنری منحصربه‌فرد، غیرقابل جایگزین و کم‌تکرار در تاریخ هنر و معماری معاصر این سرزمین می‌دانند:
«... خانه شهر نمادی از دوران پیدایش مدنیت و شهرنشینی شکل جدید و از نشانه‌های دوران ظهور و بروز تجدد در کرمان است که در یک مشارکت همگانی و با کمترین اتکا به منابع مالی دولتی ساخته شده است و نمادی از دوران باروری سرمایه‌های اجتماعی این دیار است و این موضوع می‌تواند موجبات افتخار و غرور هر کرمانی باشد، چیزی که برای توسعه به‌شدت به آن نیازمندیم.
اگر مردمان هر دوره، بناها و آثار معاصر خود را مداوم تخریب و پی‌درپی نوسازی کرده بودند، اکنون اثری از تاریخ معماری و شهری این سرزمین به جا نمانده بود. توسعه چیزی غیر از حفظ ورزیدن ارزش‌های موجود در یک جامعه و تلاش در جهت خلق ارزش‌های جدید نیست... این بنا و میراث معماری و معنوی انباشت‌شده در آن سرمایه‌ای متعلق به آیندگان این شهر است که در دستان ما امانت است و باید در حفظ و صیانت از آن بکوشیم.» این شاید آخرین کوشش شهروندان کرمانی در برابر تصمیمی باشد که بدون شنیدن صدای مردم در دولت قبل گرفته شده و حالا رأی به انجامش داده شده. آیا ممکن است که این صدا شنیده شود و خانه شهر بماند؟ آیا ممکن است کرمانی‌ها دوباره جلوی خانه شهر «قرار» بگذارند؟ برای تماشای یک کنسرت، برای حضور در یک شب شعر، برای دیدار با اهالی فرهنگ و به ده‌ها دلیل و بهانه دیگر.
