اثرات برجام بر گردشگری

چالش بر سر گردشگری

معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در سخنانی با اشاره به اینکه برجام باعث شده جامعه و مردم از حالت بلاتکلیفی خارج شوند و به اولویت‌بندی کارها برسند، گفت: «با این‌همه معماها و سلسله مشکلاتی در گردشگری وجود دارد که به‌خاطر آنها، قاعدتا نمی‌توان انتظار داشت خیلی سریع و در مدت یک سال، تحت تاثیر برجام قرار گیرد.» به گزارش دنیای اقتصاد،  حجت‌الاسلام محمدعلی زم افزود: «هنوز در کشور ما بر سر گردشگری بحث وجود دارد. عده‌ای هنوز معتقدند گردشگری معادل لاابالی‌گری و بی‌حیابازی است و چون کشور ما باحیا است، نمی‌توانیم اجازه دهیم به هر شکل و هر نحوی گردشگری اتفاق افتد.»

وی خاطرنشان کرد: «هنوز نظام تصمیم‌گیری کشور سهم گردشگری را به‌طور جدی مشخص نکرده و سیستم تصمیم‌گیری و نظارتی که علت محقق نشدن این سهم را جویا شود، وجود ندارد؛ این یعنی اگر ۱۰۰هزار نفر گردشگر به کشور بیایند یا نیایند، کسی نیست که پاسخگو باشد یا از کسی پاسخ بخواهد.» زم با بیان اینکه زیرساخت فکری و باور توانمندی کشور نسبت به گردشگری هنوز مشکلات اصلی دارد، تصریح کرد: «ما هنوز در حال نوشتن کتاب هستیم که مثلا گردشگری ما حلال است یا اگر در اینجا مانع شویم، مردم به کشورهای دیگر می‌روند و آنجا گناه می‌کنند.»

این مقام مسوول در سازمان مناطق آزاد یادآور شد: «ما زیرساخت‌های ناهمگون و ناهنجاری در گردشگری داریم که باید به آن رسیدگی می‌شد که اگر آنها را نداشتیم امروز راحت‌تر می‌توانستیم درباره اثرات برجام صحبت کنیم.» معاون دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، گزارشی از تحولات گردشگری در این مناطق ارائه کرد و افزود: «پس از برجام، این مناطق 12میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان گردش مالی از محل گردشگری داشتند که قبل از این، اصلا حرف چنین اعداد و ارقامی نبود.» به گفته زم، برای نخستین بار در تاریخ کشور در زمان دولت یازدهم بحث توجه به گردشگری مناطق آزاد به‌عنوان یک هسته از 10 هسته استراتژی توسعه مناطق آزاد مورد توجه قرار گرفته و از سوی دولت ابلاغ شده است.

گزارش پیشرفت گردشگری در مناطق آزاد

مدیر گردشگری دبیرخانه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نیز در این نشست با اشاره به سند راهبردی این شورا برای توسعه گردشگری در مناطق آزاد گفت: «براساس راهبردهای تعریف‌شده برای هر منطقه در این سند، برنامه اقدام نیز مشخص شده؛ یعنی هریک از مناطق آزاد و ویژه اقتصادی مطابق با ظرفیت‌ها و ویژگی‌هایی که دارند، از فرصت برجام به نفع خود استفاده می‌کنند.» به گفته علیرضا رحیمی، در کیشِ پسابرجام، خرید هواپیما، حضور پررنگ شرکت‌های بین‌المللی در نمایشگاه‌ها، برقراری خط هوایی مستقیم به خارج از کشور، امکان بهره‌برداری از کارت‌های بانکی به‌صورت محدود و مذاکره با هتل‌سازان فرانسوی اتفاق افتاده است. وی افزود: «همچنین نخستین کشتی کروز با امکان اقامت ۴۰۰ نفر و ساخت ۳۶ هتل از جمله اقدامات در دست اجرای منطقه آزاد کیش است.»

این مقام مسوول با اشاره به اقدامات صورت‌گرفته در منطقه آزاد ارس خاطرنشان کرد: «در این منطقه نیز با افزایش ۳۰ درصدی ورود گردشگرانی از آلمان، فرانسه و روسیه روبه‌رو بودیم. علاوه‌بر این، سرمایه‌گذاران خارجی برای احداث پنج هتل جذب شده‌اند و مرز ریلی نخجوان، جلفا، تهران و مشهد بعد از ۱۶ سال گشایش یافته است.» رحیمی درباره انزلی نیز گفت: «مجتمع بندری کاسپین که در سال ۱۳۹۲ تعطیل شده بود، در حال حاضر با ۹۳ درصد پیشرفت در حال ساخت است. در کنار آن نیز اسکله‌های تفریحی تاسیس می‌شود، ضمن آنکه در منطقه آزاد انزلی، دو مجوز برای ساخت هتل پنج ستاره به سرمایه‌گذار خارجی داده شده است.» مدیر گردشگری دبیرخانه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی همچنین از تکمیل پایانه خلیج‌فارس و راه‌آهن شلمچه، تهیه طرح جامع گردشگری اروند و آبادان و تهیه طرح فرودگاهی با اتریش در پسابرجام در منطقه آزاد اروند خبر داد و گفت: «در منطقه قشم نیز قراردادهایی برای خواهرخواندگی با مناطق آزاد کره‌جنوبی و چین بسته شده و در ماکو هم مهم‌ترین پروژه آن که راه‌اندازی فرودگاه است.»

برجام موانع را برداشت

معاون سرمایه‌گذاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با بیان اینکه برجام قرار بود موانع بسیاری از کارها را بردارد، تصریح کرد: «ما در گذشته‌، کارهای زیادی را دوست داشتیم انجام دهیم؛ مثلا ناوگان حمل و نقل‌مان را توسعه دهیم یا سیستم بانکی‌مان را به جهان متصل کنیم، ولی موانعی وجود داشت. ارتباط کشورها با ما ظالمانه قطع شده بود و نمی‌توانستیم با دنیا ارتباط بگیریم. اکنون برجام این موانع را برداشته و بقیه‌اش به توانمندی خودمان ربط دارد.» سعید شیرکوند افزود: «صنعت گردشگری در کشور ما نوپا است، حتی هنوز به آن نمی‌توان نام صنعت را اطلاق کرد. مجموعه دلایلی وجود دارد که نوع نگاه سیاستمداران و برنامه‌ریزان و غفلتی که به لحاظ اقتصادی وجود داشت، از آن جمله است که البته معضلات دنیای خارج نیز به آن اضافه شده است.» وی خاطرنشان کرد: «ما بعد از برجام با استقبال و انگیزه بالای سرمایه‌گذاران خارجی روبه‌رو شدیم. آنها می‌خواهند ایران را به‌طور جدی مطالعه کنند و در اینجا هتل بسازند؛ درحالی‌که قبل از برجام این اتفاق نمی‌افتاد. اینکه چقدر از ظرفیت به‌وجود آمده استفاده کنیم، به شرایط، بوروکراسی و حمایت‌ها بستگی دارد.»

بازگشت مقاصد صادراتی به لیست

در این نشست همچنین معاون صنایع‌دستی کشور با بیان اینکه قبل از برجام صنایع‌دستی در سراشیبی و سقوط آزاد قرار داشت، گفت: «40درصد کارگاه‌های تولیدی صنایع‌دستی ما قبل از برجام تعطیل بود و تبدیل به انبار نگهداری کالاهای وارداتی شده بود.» به گفته بهمن نامورمطلق، در حوزه تجارت و ترویج نیز بعد از برجام موفقیت‌های بسیاری صورت گرفته و از آنجا که صنایع‌دستی یک صنعت صادرات‌محور است، کشورهایی که از لیست صادراتی صنایع‌دستی ایران حذف شده بودند، بعد از برجام دوباره به مقاصد صادراتی ایران تبدیل شدند که انگلستان و آمریکا از آن جمله‌اند. او در ادامه به انتخاب چهار شهر ایران به‌عنوان شهرهای جهانی صنایع‌دستی و همچنین برگزاری اجلاس شورای جهانی صنایع‌دستی در ایران اشاره و خاطرنشان کرد: «امسال ایران به کانون صنایع‌دستی دنیا تبدیل شده بود.» این مقام مسوول یادآور شد: «برجام یک رویداد ارزشمند است که در دل خود رویدادهای دیگری را نیز دارد و انتظار ما از برجام باید تدریجی باشد.»

تحلیل علمی اثرگذاری برجام بر گردشگری

یک استاد دانشگاه تربیت مدرس و پژوهشگر نیز در جریان این نشست به بررسی علمی نقش برجام در توسعه گردشگری پرداخت و حرکت به سوی شکل‌گیری تصویر مثبت از ایران، افزایش انگیزه سفر و شکل‌گیری تقاضای بیشتر، شکل‌گیری بازارهای جدید و تنوع بازارها به‌ویژه بازارهای اروپایی، افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در هتلداری، افزایش زمان ویزا و ایجاد ویزای الکترونیکی و افزایش گردشگران خارجی را آثار نخستین برجام در گردشگری عنوان کرد. به گفته رکن‌الدین افتخاری، ترویج پروژه ایران‌هراسی و اسلام‌هراسی، ارائه تصویر ژئوپلیتیکی بی‌ثبات از منطقه، حضور کمرنگ در عرصه بین‌الملل و... از مهم‌ترین مشکلات قبل از برجام بود که در حوزه گردشگری وجود داشت. وی با اشاره به راهبردهای فرآیندی کردن دیپلماسی برجام در گردشگری تصریح کرد: «نهادینه کردن سرمایه‌گذاری و توسعه خدمات تورگردی فراملی، تقویت تنوع بازارهای هدف به‌ویژه کشورهای اروپایی، تقویت نظام برنامه‌ریزی و مدیریت تبلیغات برای خنثی‌سازی تبلیغات منفی علیه ایران و همچنین تقویت نظام برنامه‌ریزی و مدیریت مبادلات بانکی بین‌المللی و خدمات ویزا از جمله این راهبردها هستند.» افزایش میزان مدیریت بهره‌وری بنگاه‌های گردشگری برای کاهش قیمت‌ها، راهبردی کردن الگوی گردشگری جدید و در نهایت تقویت نظام برنامه‌ریزی و مدیریت ناوگان حمل و نقل از دیگر راهبردهای فرآیندی کردن دیپلماسی برجام در گردشگری از نظر افتخاری بودند.

آفتاب هنوز نتابیده!

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز در این نشست با بیان اینکه برجام یکی از متفاوت‌ترین توافق‌های تاریخ معاصر ایران است، گفت: «ما در برجام نسبت به سایر توافق‌ها در شرایط برابر به‌سر می‌بریم. خیلی‌ها تلاش می‌کنند نشان دهند در شرایط ضعف، این توافق‌نامه را پذیرفتیم؛ درحالی‌که این درست نیست، چون اگر چنین شرایطی حاکم بود باید برجام به ایران ابلاغ می‌شد و اگر هم‌تراز نبودیم، نتیجه آن اینقدر طول نمی‌کشید.»  محمد بهشتی افزود: «میراث فرهنگی ایران همیشه برای جهان جذاب بوده، چون میراث ما در بسیاری از موارد، میراث فرهنگی بشری است. با این حال، در سال‌های گذشته به‌خاطر مسائل بین‌المللی و قطع رفت‌وآمدها شاهد از رونق افتادن همکاری‌های مشترک بین‌المللی و حتی تعطیل شدن کرسی‌های ایران‌شناسی در خارج از کشور بوده‌ایم.» وی خاطرنشان کرد: «هرچند بعد از برجام شاهد برداشتن سنگ‌ها بوده‌ایم و می‌توانیم بگوییم همکاری‌های بین‌المللی تقریبا به سطح دوران اصلاحات رسیده، اما تازه عوارض سحر نمایان شده و هنوز آفتاب کامل نتابیده است.» براساس این گزارش، این دهمین نشست تخصصی از مجموع نشست‌های اقتصاد مقاومتی و برجام بود که از اواسط سال ۱۳۹۴ برگزار شد و قرار است از شنبه، ۲۱ اسفندماه در حضور رئیس‌جمهوری نتایج آن ارائه شود.