موانع تحقق رویای نفتی آل‌سعود

این گمانه‌ها بر سر میزان ارزش شرکت آرامکو از سویی و از سوی دیگر دولتی ماندن نیمی از آرامکو که تداعی‌کننده فسادهای مالی گسترده‌ای است که غالبا در چنین شرکت‌هایی رخ می‌دهد، شفاف نبودن سیاست‌های نحوه تخصیص سود به سهامداران و ریسک‌های منطقه‌ای جذابیت سهام این شرکت را برای خریداران کاهش داده است و آنها را برای گرفتن تخفیف بیشتر از سعودی‌ها ترغیب می‌کند. به گزارش دنیای اقتصاد، اما نگرانی خریداران سهام آرامکو و تردید در ارزش این شرکت همه ماجرا نیست، آن‌سوی ماجرا مردم عربستان قرار دارند که به شدت نگران عرضه گرانبهاترین دارایی این کشور به خارجی‌ها هستند. به‌طوری‌که برخی احتمال می‌دهند عربستان مجبور به دادن تخفیف به سرمایه‌گذاران داخلی شود تا از بار نگرانی‌های جامعه بکاهد. تمام این موانع نشان می‌دهد مسیر خانواده سلطنتی عربستان برای رسیدن به رویای «چشم‌انداز سعودی 2030» بسیار دشوارتر از آن چیزی است که پیش از این گمان می‌شد.

آرامکو؛ دو اپل و یک گوگل؟

اولین بار حدود یک سال پیش شاهزاده آل‌سعود، محمد بن‌سلمان که در کسوت جانشین ولیعهد عربستان امور مهم این کشور را در دست گرفته، پرده از طرحی برداشت که عربستان را به شکل کشوری بدون وابستگی به نفت مجسم می‌کرد. محمد بن‌سلمان اعلام کرد که برای رسیدن به این هدف قرار است بزرگ‌ترین شرکت نفتی جهان یعنی آرامکو را به فروش رساند و پول حاصل از آن را در صندوق ارزی قرار دهد که عربستان امید دارد با تکیه بر درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی این صندوق تا سال 2030 اقتصاد خود را از وابستگی به نفت خارج کند. براساس این طرح عرضه اولیه آرامکو که حدود 5 درصد از سهام این شرکت خواهد بود سال 2018 در بسیاری از بازارهای بورس بین‌المللی جهان رخ خواهد داد و به مرور تا سال 2030 عربستان نزدیک به نیمی از آرامکو را به سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی عرضه خواهد کرد.

سعودی‌ها مدعی‌اند که آرامکو بیش از 2 هزار میلیارد دلار ارزش دارد که برابر با مجموع دو برابری ارزش بازار اپل و یک شرکت گوگل است. با این حال اما تردیدهای بزرگی درخصوص ارزش واقعی این شرکت وجود دارد. به‌طور مثال وود مکنزی که بر شرکت‌های نفتی، گازی و انرژی جهان ارزش‌گذاری می‌کند، اخیرا براساس اظهارات دو مشتری خود که به دفتر این شرکت در لندن مراجعه کرده‌اند ارزش آرامکو را 400 میلیارد دلار برآورد کرده که یک‌پنجم رقمی است که خود سعودی‌ها ادعای آن را دارند. حتی در داخل دولت عربستان سعودی نیز شک و تردیدها درخصوص صحت ارزش آرامکو در حال ظهور است. براساس گزارش بلومبرگ، یک فرد مطلع که نخواست نامش فاش شود گفته است که در حال حاضر ارزش سهام آرامکو بیشتر از 500 میلیارد دلار نیست، چراکه بخش مهمی از درآمد آرامکو صرف مالیات می‌شود. فرد دیگری که در جریان عرضه اولیه سهام آرامکو قرار دارد ارزش این شرکت را کمتر از یک هزار میلیارد دلار برآورد می‌کند.

در حالی که حدس و گمان‌ها درخصوص ارزش شرکتی که تاکنون هیچ صورت مالی از آن منتشر نشده ادامه دارد، سخنگوی آرامکو در پاسخ به بلومبرگ این اظهارات را شایعه خوانده و گفته است پاسخی برای شایعات ندارد. این تردید‌ها درباره ارزش آرامکو نشان می‌دهد که عربستان سعودی برای فروش سهام این شرکت و ایجاد اقتصادی عاری از نفت راه دشواری در پیش دارد. با این وجود عرضه اولیه 5 درصد از سهام این شرکت، حداقل 25 میلیارد دلار ارزش دارد که با عرضه اولیه بی‌نظیر سهام هلدینگ علی‌بابا در سال 2014 برابر است و همچنان نیاز به هزینه کردن میلیون‌ها دلار برای به‌کارگیری مشاوران مالی موسسه‌های بزرگی چون جی‌پی‌مورگان، Moelis و مایکل کلاین دارد.

دو تردید مالی برسر راه سرمایه‌گذاران

یکی از دلایل تردید بر ارزش سهام آرامکو به شیوه ارزش‌گذاری باز‌می‌گردد. بلومبرگ در گفت‌وگو با 12 کارشناس که نخواستند نامشان فاش شود دو نگرانی مالی مشتریان آرامکو را مطرح می‌کند. اولین موضوع به ارزش ذخایر نفتی این شرکت بازمی‌گردد. عربستان سعودی مدعی است که به مدد میدان‌های بزرگ نفتی این کشور چون غوار و سفانیه نزدیک به 261 میلیارد بشکه نفت در ذخایر خود دارد، با این حال درخصوص وجود این حجم از ذخایر نفتی در عربستان سعودی تردید هست و برخی آن را اغراق‌شده می‌دانند. شک و تردیدها درباره حجم ذخایر نفت عربستان از آنجا شکل گرفت که سعودی‌ها در سال 1987 بدون هیچ توضیح منطقی 170 میلیارد بشکه به حجم ذخایر نفتی خود افزودند و آن را به 260میلیارد بشکه رساندند. این درحالی است که این کشور با تولید متوسط 10 میلیون بشکه به‌طور میانگین سالانه بیش از 3 میلیارد بشکه از ذخایر خود برداشت کرده است. از این‌رو می‌توان گفت از سال 1987 حدود 90 میلیارد بشکه از ذخایر نفتی این کشور کاسته شده است. با این حال آمار دولتی که از سوی عربستان درخصوص حجم ذخایر نفتی این کشور اعلام می‌شود تغییری نداشته و حتی بیشتر شده است.

تردید در وجود این حجم از نفت در زیرگزارهای عربستان بحث قدیمی است، اما موضوع جدید به شیوه ارزش‌گذاری بر این ذخایر باز می‌گردد. عربستان برای ارزش‌گذاری بر نفت موجود در ذخایر خود، 261 میلیارد بشکه را در 8 دلار ضرب می‌کند اما کارشناسان بر این باورند این‌گونه ارزش‌گذاری بر ذخایر نفتی اشتباه است. چراکه اگر چنین شیوه‌ای برای ارزش‌گذاری ذخایر نفتی در نظر گرفته شود، ارزش شرکت روسنفت روسیه از 64 میلیارد دلار کنونی به 272 میلیارد دلار می‌رسد در حالی که ارزش شرکت اکسون موبیل، بزرگ‌ترین شرکت نفتی که سهامش در بورس خرید و فروش می‌شود 53 درصد کمتر از آنچه که هست، می‌شود. پاتریک پویان، مدیرعامل شرکت توتال در نقد این شیوه ارزش‌گذاری می‌گوید: «من نمی‌دانستم ارزش یک شرکت نفتی ضریبی از ذخایر آن است» به گفته وی، در صورتی که عربستان بخواهد به این روش سهام آرامکو را ارزش‌گذاری کند باید جنبه‌های دیگری را نیز که ارزش شرکت را پایین می‌آورد، در نظر بگیرد.

از سویی گفته می‌شود این شیوه ارزش‌گذاری بدون توجه به کاهش تقاضا برای نفت رخ داده است و سعودی‌ها با این فرض که برای دهه‌ها در سطح کنونی نفت استخراج می‌کنند به قیمت‌گذاری بر ذخایر خود اقدام کرده‌اند. در حالی که با توجه به گرم شدن زمین و از سوی دیگر به دلیل افزایش بهره‌وری در موتور خودروها و سوخت‌های جایگزین سوخت فسیلی رشد تقاضا برای نفت به‌زودی کاهش می‌یابد. بسیاری از کارشناسان و موسسات از جمله رویال‌داچ شل بر این باورند که تا پیش از سال 2030 اوج تقاضا برای نفت به پایان می‌رسد یعنی رشد تقاضا در کمتر از یک دهه آینده متوقف شده و سپس در مسیر کاهشی قرار خواهد گرفت. اما عامل دومی که موجب ایجاد تردید در درست بودن ارزش سهام آرامکو می‌شود به نرخ مالیات و سیاست تقسیم سود سهامداران این شرکت باز می‌گردد. از آنجا که آرامکو در حال حاضر یک شرکت متعلق به طایفه سعودی‌ها محسوب می‌شود، حدود 20 درصد از درآمد حاصل از فروش خود را به خانواده سلطنتی می‌دهد و 85 درصد مالیات بر سود دارد. این حجم بزرگ از مالیات پول نقد در دسترس برای سود سهامداران را کاهش می‌دهد. گفته می‌شود عربستان برای افزایش ارزش سهام آرامکو احتمالا به‌زودی در میزان مالیات آن دست ببرد.

دو تردید سیاسی و ژئوپلیتیک

اما بخشی از نگرانی سرمایه‌گذاران به مسائل ژئوپلیتیک و ریسک‌هایی موجود بر سر راه یک شرکت دولتی باز می‌گردد. براساس این گزارش هرچند در حال حاضر امنیت در عربستان برقرار است، با این حال این کشور در قلب منطقه ناامن خاورمیانه قرار گرفته که ریسک‌های سیاسی و ژئوپلیتیک برای سرمایه‌گذاری در آرامکو را افزایش می‌دهد. از سویی می‌توان به احتمال ناامنی در این کشور اشاره کرد. سعودی‌ها ظرف چند سال اخیر برای دور ماندن از تحولات منطقه که «بهار عربی» نام گرفت مجبور به هزینه کردن پول‌های زیادی شدند و این در حالی است که براساس طرح جدید سعودی 2030 این کشور باید ظرف سال‌های آینده یارانه را حذف و قیمت سوخت را افزایش دهد. این موضوع خود ریسک سیاسی عربستان را افزایش می‌دهد و موجب می‌شود که سرمایه‌گذاران خواهان تخفیف‌های بیشتری برای خرید آرامکو شوند.

از سویی قرار است نیمی از سهام این شرکت دولتی باقی بماند. این در حالی است که تجربه‌های مشابه نشان داده در چنین شرایطی ریسک‌های موجود بر سر راه دولت یک کشور به شرکت منتقل می‌شود. در این خصوص می‌توان به تجربه مشابه شرکت نفت برزیل اشاره کرد که با فاش شدن فساد مالی گسترده در بدنه دولت این کشور ارزش سهام آن به کمترین سطح ظرف 16 سال اخیر رسید. مثال دیگر می‌توان به شرایط شرکت روسنفت اشاره کرد که به دلیل تحریم‌هایی که علیه کرملین وضع شده است، سهام این شرکت نمی‌تواند رشد کند. Allianz Global Investors که سهام شرکت‌های انرژی بزرگی چون اکسون موبیل، رویال داچ شل و بریتیش پترولیوم را در اختیار دارد درخصوص احتمال خرید سهام آرامکو می‌گوید: «به‌طور کلی سرمایه‌گذاری در شرکتی که به دولت یک کشور گره خورده است، برای ما غیرجذاب است.»

نارضایتی از فروش الماس سعودی

اما در این سوی ماجرا، یعنی شهروندان عربستان نیز از فروش سهام آرامکو که بزرگ‌ترین دارایی این کشور است، ناراضی هستند. ماجرایی که خبرگزاری رویترز از در خواست یکی از تجار عربستان روایت می‌کند، از عمق نگرانی شهروندان عربستان از فروش آرامکو خبر می‌دهد. براساس این گزارش، جمیل فارسی، سرمایه‌دار بسیار برجسته جواهرات در عربستان، درخواست هیجان‌انگیزی از وزیر سرمایه‌گذاری این کشور در جلسه این ماه اتاق بازرگانی جده داشته است. جمیل فارسی گفته است: «من چیزی در مورد اقتصاد نمی‌دانم اما به شما التماس می‌کنم و از مقامات می‌خواهم نه 5 درصد و نه حتی یک درصد از سهام آرامکو را نفروشید!» هرچند وزیر سرمایه‌گذاری سعودی‌ها، ماجد القصبی در پاسخ به جمیل فارسی از مزایای این طرح و روانه شدن میلیاردها دلار به اقتصاد این کشور گفته است، اما جمیل فارسی به‌عنوان یک بازرگان می‌تواند نماینده‌ای از کل این کشور باشد و نشان می‌دهد که جامعه عربستان تا چه حد نگران واگذاری سهام آرامکو به سرمایه‌گذاران خارجی است آن هم در شرایطی که قیمت نفت به شدت افت کرده و ممکن است به ارزان فروشی آرامکو منجر شود. رویترز می‌گوید هرچند که دیکتاتوری و خفقان حاکم بر جامعه سعودی حق اظهار نظر را از شهروندان سعودی گرفته است، اما از آنجا که سعودی‌ها خواهان جذب سرمایه‌گذار خارجی در آرامکو هستند ممکن است شیوه‌ای را در پیش بگیرند که برای راضی کردن افکار عمومی سرمایه‌گذاران داخلی در کنار خارجی‌ها فرصت بیشتری برای سرمایه‌گذاری در آرامکو داشته باشند، به این شکل که ممکن است تخفیف‌های بیشتر و امتیازاتی را برای داخلی‌ها در نظر بگیرند. سلسله مواردی که گفته شد نشان از راه دشوار عربستان برای خصوصی‌سازی بزرگ‌ترین شرکت نفتی جهان دارد. اگر سعودی‌ها در این راه موفق نشوند نمی‌توانند گام‌های بعدی برای عاری کردن اقتصاد خود از نفت و اجرای رویای «سعودی 2030» را بردارند.