شاهراه حیاتی موبایل برای پناهجویان
وقتی پناهجویان خانه‌هایشان را ترک می‌کنند، وارد ناکجا آباد بی‌هویتی می‌شوند. کجا باید بروند و به چه کسی باید اعتماد کنند؟ به همین دلیل است که گوشی‌های موبایل می‌شوند شاهراه و خط زندگی.
به گزارش اکونومیست، حکمت‌الله پناهجوی 32 ساله افغان گاهی باید میان غذا و امکان ارتباطی تنها یکی را انتخاب کند. او که در یک چادر کهنه در کمپ پناهجویان «اوینوفیتا» در نزدیکی شهر آتن نشسته است، می‌گوید: «من باید با همسرم که در خانه‌مان در افغانستان است در تماس باشم». از آنجا که اینترنت بی‌سیم وای‌فای در آنجا به ندرت کار می‌کند، او مجبور می‌شود اعتبار اینترنت موبایل بخرد و این به معنای آن است که او و دیگر همراهان پناهجویش گاهی باید گرسنگی را تحمل کنند.
طبق گزارش‌های آژانس پناهجویان سازمان ملل (UNHCR)، چنین داستان‌هایی در کمپ‌های پناهجویان کاملا رایج و عادی است و پناهجویان به سادگی می‌توانند یک سوم درآمد ناچیزشان را صرف امکانات ارتباطی برای در تماس بودن با خانواده‌هایشان بکنند. در کمپی در نزدیکی شهر دونکیرک فرانسه که اغلب پناهجویان عراقی تا زمان مهاجرتشان به بریتانیا در آنجا زندگی می‌کنند، مجبورند فاصله طولانی را پیاده بروند تا بتوانند اینترنت وای‌فای رایگان پیدا کنند. گزارش‌های مختلف از سوی سازمان‌های خیریه مردم نهاد فعال در این کمپ نشان می‌دهد، مقامات فرانسوی نمی‌خواهند که این کمپ دائمی و ماندگار به نظر برسد و به همین دلیل از ارائه امکانات ارتباطی اینترنتی امتناع می‌کنند. به گزارش دنیای اقتصاد، بعضی از ساکنان کمپ دونکیرک سیم‌کارت‌های گران قیمتی را که از بریتانیا آورده می‌شود، می‌خرند. این سیم‌کارت‌ها برخلاف سیم‌کارت‌های ارائه شده در فرانسه نیازی به تایید اطلاعات شخصی و هویت خریداران ندارند. در این میان تنها تعدادی از این پناهجویان شانس دریافت کمک‌های مالی و اعتباری از سوی موسسات خیریه‌ای مانند «اعتبار موبایلی برای پناهجویان و افراد آواره» را پیدا می‌کنند.
به تعبیر دانشگاه Carleen Maitland of Penn State وقتی پناهجویان خانه‌هایشان را ترک می‌کنند، وارد ناکجا آباد بی‌هویتی می‌شوند. کجا باید بروند و به چه کسی باید اعتماد کنند؟ به همین دلیل است که گوشی‌های موبایل می‌شوند شاهراه و خط زندگی. اهمیت آنها بدون ارتباط با افرادی که در وطن هستند، از بین می‌رود. این گوشی‌های موبایل ابزاری هستند که خبرها، عکس دوستان و خانواده‌شان را که فرسخ‌ها با آنها فاصله دارند برای آنها می‌آورند و به همین دلیل انگیزه بیشتری برای آنها ایجاد می‌کنند. پناهجویان از این گوشی‌های موبایل برای جست‌وجوی فرآیند سفرها و ارتباط با قاچاقچیان انسان استفاده می‌کنند. به این ترتیب هر شایعه و ایده‌ای درباره یک مسیر جدید، راحت‌تر یا سریع‌تر مثل شعله‌های آتش به سرعت از طریق این گوشی‌ها در میان پناهجویان گسترش پیدا می‌کند. «مائوریک استیرل» از موسسه خیریه Watch The Med -که مرگ و میر و مشکلات مهاجرانی را که از دریای مدیترانه عبور می‌کنند بررسی می‌کند- در این مورد می‌گوید: «این درست شبیه یک خط راه‌آهن زیرمینی است؛ فقط از نوع دیجیتالش.»
در بیرون از کمپ «موریا» در جزیره لسبوس یونان، افراد محلی کلبه‌هایی با غذا در اختیار پناهجویان قرار داده‌‌اند. همه این کلبه‌ها دارای هاب‌های شارژ گوشی موبایل است و به همین دلیل گروه‌های پناهجویان دور تا دور آنها ازدحام می‌کنند. آنها می‌توانند اعتبار موبایلی را از موسسات خیریه‌ای مانند Mercy Corps که در جزیره لسبوس و آتن فعالیت می‌کنند، بخرند. یحیی پناهجوی 26 ساله سومالیایی از این اعتبار موبایلی هر روز برای خواندن اخبار روز اروپا و بررسی شرایط زندگی در کشوری که ممکن است در آن پذیرفته شود، استفاده می‌کند. او که قبلا تصمیم داشت به نروژ برود، در این مورد می‌گوید: «نروژ پناهجویان زیادی را نمی‌پذیرد و به همین خاطر حالا هدفم را به آلمان تغییر داده‌ام.»
نجیب پناهجوی 30 ساله سوری و دانشجوی مهندسی حالا در بریتانیا به دقت توضیح می‌دهد که چطور اطلاعات بسیار کمی هم می‌تواند مسیر زندگی آنها را تغییر بدهد. برخلاف اغلب یک میلیون پناهجویی که در سال 2015 به اروپا رسیدند، او نه پیاده آمده است و نه با قایق؛ او با هواپیما از یونان به لندن پرواز کرده است. قاچاقچی که او را به لندن رسانده و در مقابل این کار 10 هزار یورو گرفته است، یکی از هزاران پاسپورت تقلبی را به او داده و توصیه کرده است که از فرودگاهی کوچک در یکی از جزایر یونان که کنترل امنیتی چندان دقیقی ندارند به سمت لندن پرواز کند. نجیب برای آنکه بداند چه زمانی برای سوار شدن به هواپیما مناسب است، باید به‌طور مرتب با این قاچاقچی در تماس باشد. در نهایت در سومین تماسش با قاچاقچی توانست برنامه‌ریزی پرواز را انجام بدهد.
دوئل دیجیتالی
فناوری اطلاعات و ارتباطات آنچه را که محققان به آن «چرخه زندگی یک پناهجو» می‌گویند، به خوبی نشان می‌دهد. مردم در شمال عراق از پیام‌رسان‌های واتس‌اپ و وایبر استفاده می‌کنند تا با دوستان‌شان که به آلمان پناهنده شده‌اند، صحبت کنند. آژانس پناهجویان سازمان ملل متحد در کمپ‌های اردن و لبنان از اسکن عنبیه چشم برای تشخیص هویت افراد استفاده می‌کند. پناهجویانی که با قایق‌های لاستیکی ناامن از دریای مدیترانه عبور می‌کنند، از موبایل‌های ماهواره‌ای که قاچاقچیان در اختیارشان می‌گذراند استفاده می‌کنند تا با گارد ساحلی ایتالیا تماس بگیرند. علاقه‌مندان تکنولوژی در اروپا هم به پناهجویان برنامه‌نویسی یاد می‌دهند تا بتوانند شانس بیشتری برای یافتن شغل داشته باشند. گروه‌های خیریه و کمک‌رسان باید تلاش بیشتری برای ارتباط با افراد نیازمند کمک بکنند. دولت‌ها باید مرزهایشان و ورود و خروج افراد را کنترل کنند.
از آنجا که مهاجران آفریقایی همچنان با قایق خودشان را به سواحل ایتالیا می‌رسانند و 60هزار نفر پناهجو که بسیاری از آنها سوری هستند در کمپ‌های کشور یونان مانده‌اند تا راهی برای مهاجرت به کشور دوم پیدا کنند، اروپا در حال آزمایش پدیده‌ای است که الکساندر بتز از دانشگاه آکسفورد آن را «مسابقه تسلیحاتی تکنولوژیکی» می‌نامد. این آزمایش و تست‌ها از قبل از ورود مهاجران به اروپا آغاز شده است. اتاق فکر مرکز همکارهای‌های نجات دریایی (MRCC) در رم حالا با دو صفحه نمایش بزرگ مدیریت می‌شود. یکی از این نمایشگرها قایق‌های هدایت شده از سوی موسسات خیریه مردم‌نهاد و کشتی‌های ارتش اروپا را در مرکز دریای مدیترانه نشان می‌دهد و نمایشگر دیگر شرایط کلی حاکم بر دریا را نمایش می‌دهد. کارمندان نیروی دریایی ایتالیا با گوشی‌های تلفن مخصوص با موبایل‌های ماهواره‌ای پناهجویانی که قایق‌شان در شرایط بدی قرار دارد تماس گرفته و آنها را برای استفاده از قایق‌های نجات نزدیک‌شان راهنمایی می‌کنند.
مکان‌یابی در این فرآیند اهمیت زیادی دارد. مرکز دریای مدیترانه جایی است که تنها در سال گذشته میلادی 180 هزار پناهجو از آن عبور کرده‌اند و مسیر خطرناک و مرگ‌آوری هم به حساب می‌آید. با این اوصاف است که بسیاری از کشورهای اروپایی حالا از سیستم‌های جمع‌آوری اطلاعات پیشرفته استفاده می‌کنند تا بتوانند فرآیند سفر و عبور پناهجویان از مرزهای مختلف را بررسی کرده و در نظر بگیرند. در این زمینه آژانس‌ها و موسسات خیریه مردم‌نهاد که در زمینه کمک به پناهجویان و مهاجران فعالیت می‌کنند هم کمک زیادی به دولت‌ها برای جمع‌آوری اطلاعات لازم می‌کنند. از سال گذشته میلادی آژانس‌های خیریه آلمانی موظف شدند اطلاعاتی را که از پناهجویان این کشور به‌دست آورده‌اند در اختیار دیگر کشورهای اروپایی هم قرار دهند.
