فرصت‌سوزی در آزادسازی قیمت انرژی

 آزادسازی نرخ بنزین در ایران و تعیین آن بر اساس قیمت جهانی نفت در حالی برای سال‌ها محل بحث کارشناسان است که به احتمال قوی در سال آینده نیز شاهد ثبات قیمت بنزین در سطح قیمت‌های فعلی خواهیم بود. به این ترتیب در حالی‌که همزمان با افت قیمت جهانی نفت در سال گذشته میلادی، شکاف قیمت بنزین در کشور با قیمت‌های جهانی این سوخت بسیار کم و فرصتی برای آزادسازی نرخ حامل‌های انرژی در کشور ایجاد شده بود؛ آنطور که در جلسه روز یکشنبه کمیسیون تلفیق بودجه 96 با حضور وزیر نفت تصمیم‌گیری شده است، درآمد حاصل از قانون هدفمندی یارانه‌ها در سال آینده، معادل درآمد سال ٩٥ یعنی همان ٤٨ هزار میلیارد تومان خواهد بود. به گزارش دنیای اقتصاد، بنابراین حامل‌های انرژی شامل بنزین، گازوئیل، گاز، نفت سفید و برق در سال ٩٦ نسبت به سال ٩٥ هیچ‌گونه تغییری نخواهند کرد.

سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس درتشریح این موضوع می‌گوید: تصمیم کمیسیون تلفیق و دولت این بوده است که قیمت بنزین برای سال آینده ثابت باشد، اما این تصمیم نهایی نیست، زیرا ابتدا باید به صحن علنی مجلس بیاید و بعد از تایید از سوی نمایندگان به شورای نگهبان رفته و چنانچه مشکلی وجود نداشت از سوی شورای نگهبان به دولت ابلاغ شود. اسدالله قره‌خانی در ادامه می‌گوید: ممکن است این تصمیم بعد از ورود به صحن علنی با مخالفت‌ها یا پیشنهادهای دیگری از سوی نمایندگان همراه باشد.

هرچند تصمیم اخیر مبنی بر ثبات قیمت بنزین در سال آینده، به گفته سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس دهم تا اجرایی شدن فاصله دارد، با این حال نگاهی به سیستم قیمت‌گذاری جهانی سوخت و مقایسه آن با آنچه در ایران اتفاق می‌افتد، این سوال را ایجاد می‌کند که با رشد قیمت جهانی نفت خام در سال آینده، فرصت از دست رفته برای آزادسازی قیمت بنزین چگونه جبران خواهد شد؟ این سوال در شرایطی مطرح است که با تصمیم اخیر کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای کاهش تولید نفت خام، بسیاری از کارشناسان و مسوولان نفتی عقیده دارند قیمت نفت در سال جدید میلادی با رشد همراه خواهد بود، بنابر این با رشد قیمت نفت، فاصله قیمت بنزین (1000 و 1200 تومان در هر لیتر) کشور با قیمت‌های جهانی بیش از پیش افزایش می‌یابد.

فرصت آزادسازی قیمت سوخت، سوخت

قیمت هر لیتر بنزین سوپر با اکتان 95 در ایران 1200 تومان و هر یک لیتر بنزین معمولی با اکتان 87، هزار تومان است. بررسی‌ها نشان می‌دهد چنین قیمتی برای بنزین نسبت به قیمت این سوخت در دیگر کشورها و بازارهای جهانی بسیار ارزان محسوب می‌شود. از آنجایی که در بازارهای جهانی بنزین با اکتان 95 بیش از اکتان 87 در دسترس است،در این گزارش قیمت بنزینی را که در داخل کشور با عنوان «سوپر» می‌شناسیم، مبنای مقایسه قرار می‌دهیم.

داده‌های به دست آمده از نشریه پلتس نشان می‌دهد قیمت بنزین سوپر در فوب خلیج فارس در ابتدای سال جاری(مارس 2016) به ازای هر بشکه 5/ 51 دلار بوده است. با تبدیل این مقدار بر اساس لیتر و ارز آزاد(3430 تومان در ابتدای سال)، می‌توان گفت قیمت هر لیتر بنزین سوپر در فوب خلیج فارس در ابتدای سال جاری 1110 تومان بوده است، این در حالی است که در آن زمان بنزین در داخل کشور 1200 تومان به فروش می‌رسید. از این رو می‌توان گفت در ابتدای سال دولت برای عرضه بنزین نه تنها یارانه‌ای پرداخت نمی‌کرد، بلکه از محل عرضه بنزین مقداری درآمد عایدش می‌شد که می‌توانست بخشی از هزینه جایگاه‌ها، حمل و نقل و تلفات را از این محل پرداخت کند.

با این حال قیمت نفت از ابتدای سال تا‌کنون مسیر افزایشی همراه با نوسانی را طی کرده است. قیمت سبد نفتی اوپک در مارس 2016 حدود 35 دلار بر بشکه بوده، در حالی که قیمت کنونی آن بیش از 52 دلار است. قیمت بنزین نیز همراستا با قیمت نفت مسیر افزایشی را طی کرده است. بر اساس داده‌های پلتس، قیمت هر بشکه بنزین سوپر ژانویه 2017(ماه کنونی میلادی) در فوب خلیج‌فارس به حدود 68 دلار رسیده که بر اساس دلار آزاد(3800 تومان کنونی) و به واحد لیتر، 1625 تومان می‌شود. بنابراین در حالی که دولت در داخل کشور هر لیتر بنزین سوپر را به قیمت 1200 تومان به فروش می‎‌رساند، قیمت خریداری شده آن 1625 تومان است. بنابراین در حال حاضر دولت به ازای هر لیتر 425 تومان به مصرف‌کنندگان یارانه می‌دهد.

بنابراین در شرایطی که دولت می‌توانست در ابتدای سال بدون افزایش قیمت‌ها به آزادسازی قیمت سوخت اقدام کند، در حال حاضر آزادسازی قیمت‌ها نیازمند افزایش 35 درصدی بهای بنزین است. این شرایط در حالی است که همه گزارش‌ها از رشد قیمت نفت خام در سال جاری میلادی خبر می‌دهند. با رشد قیمت نفت خام که ماده اولیه پالایشگاه‌ها است، می‌توان انتظار داشت قیمت بنزین نیز در مسیر افزایشی قرار گیرد. بنابراین در صورتی که دولت قیمت بنزین را در سال جاری نیز افزایش ندهد، باید شاهد افزایش فاصله قیمت سوخت در داخل و بازارهای جهانی باشیم که این خود آزادسازی قیمت سوخت را به مراتب دشوارتر می‌کند.

قیمت بنزین در ایران و جهان

در حالی بنزین در ایران در حال حاضر بیش از 35 درصد ارزان‌تر از بازارهای جهانی است، که مقایسه قیمت سوخت در ایران و دیگر کشورها نشان از بیشتر بودن این فاصله دارد. در واقع در غالب کشورهای دنیا به منظور کمک به بهبود حمل و نقل شهری و افزایش کیفیت هوا، از مصرف‌کننده بنزین مالیات دریافت می‌کنند و قیمت نهایی بنزین را به سطوح بسیار بالاتر از قیمت تولید آن می‌رسانند. بنابراین قیمتی که مصرف‌کننده نهایی برای هر لیتر بنزین پرداخت می‌کند به مراتب بیشتر از قیمت این سوخت در بازارهای جهانی است. به‌طور مثال در سال 2015 نزدیک به 50 درصد متوسط بهای بنزین را مالیات به خود اختصاص داده بود. حتی در شرایطی که قیمت نفت کاهش می‌یابد، بسیاری از کشورها سعی می‌کنند با افزایش مالیات مانع از کاهش قیمت بنزین برای مصرف‌کننده نهایی شوند و از افزایش مصرف سوخت جلوگیری کنند. به‌طور مثال در فاصله سال‌های 2013 تا 2015، یعنی در حالی که قیمت نفت در مسیر کاهشی قرار گرفت و افت 34 درصدی را تجربه کرد، متوسط مقدار مالیات بر سوخت در کشورهای جهان بیش از 12 درصد افزایش یافته است. در غالب کشورهای جهان قیمت بنزین به‌صورت هفتگی و بر اساس نوسانات جهانی اعلام می‌شود.

بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی GlobalPetrolPrices، در حالی قیمت بنزین در ایران بر اساس دلار آمریکا به حدود 30 سنت در هر لیتر رسیده که در حال حاضر متوسط قیمت بنزین در کشورهای جهان بیش از یک دلار است. ایرانیان در حال حاضر بعد از ونزوئلا و عربستان ارزان‌ترین بنزین را در دنیا مصرف می‌کنند. بر این اساس، بنزین با اکتان 95 در سه ماه اول سال 2016 معادل 4/ 0 دلار در ایران به فروش می‌رسیده است، اما با افزایش ارزش دلار در ایران در چند ماه اخیر و همچنین ثابت ماندن قیمت ریالی بنزین در کشور، قیمت هر لیتر بنزین سوپر در سه ماه چهارم سال به حدود 3/ 0 دلار رسید. این در حالی است که کشورهایی مانند کویت و امارات که تا همین چند ماه پیش بنزین را به قیمتی ارزان‌تر از ایران به مصرف‌کنندگان خود عرضه می‌کردند، با اجرایی کردن برخی اصلاحات اقتصادی در نیمه دوم سال 2016 اقدام به افزایش قیمت سوخت خود کرده‌اند. بنابراین ایران از رتبه پنجم مصرف‌کننده ارزان بنزین در سه ماه اول سال 2016 به رتبه سوم در سه ماه پایانی این سال رسیده است.

سایه انتخابات بر قیمت بنزین

در شرایطی که سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس با ذکر دلایل اقتصادی و اجتماعی از ثبات قیمت بنزین حمایت می‌کند، نایب رئیس اتاق ایران  می‌گوید: تصمیم دولت برای حفظ قیمت فعلی سوخت در سال آینده در حالی است که هیچ دلیل موجه یا ضرورتی برای ثبات قیمت بنزین از سوی دولت ذکر نمی‌شود، بنابراین به نظر می‌رسد که دولت فعلی نیز مانند گذشتگان، تلاش دارد در آستانه مهم‌ترین انتخابات کشور کارنامه‌ای خوب در رابطه با قیمت بنزین از خود به جای بگذارد. پدرام سلطانی در ادامه با تاکید بر اینکه قیمت بنزین همواره از سوی مردم مورد توجه قرار دارد، می‌گوید: قبلا هم مشاهده شده تصمیم‌هایی که به صورت مستقیم بر زندگی مردم اثرگذار است، در آستانه انتخابات به تاخیر می‌افتد. در نتیجه بروز چنین رفتارهایی از سوی دولت‌ها موجب می‌شود که از عمر 4 ساله دولت‌ها عملا 2 سال و نیم قابل استفاده و مفید باشد، چراکه فعالیت‌های یک سال اول و 6 ماه آخر صرف امور انتخاباتی می‌شود.

این عضو اتاق بازرگانی ایران در ادامه، این اقدام دولت را خلاف قانون هدفمندی خواند. به عقیده این کارشناس بخش خصوصی «در شرایطی که تورم تا حد زیادی از سوی دولت کنترل شده، بهترین زمان برای اجرای سیاستی مانند آزادسازی نرخ بنزین بر اساس قیمت‌های جهانی همین حالا است.» سلطانی در این زمینه می‌گوید: زمان طلایی برای تغییر در شیوه قیمت‌گذاری بنزین زمانی بود که قیمت جهانی نفت با کاهش همراه بود، اتفاقا زمانی که قیمت نفت به کمترین سطح خود رسیده بود، چند مرتبه از تریبون اتاق اعلام شد که با حداقلی شدن شکاف قیمت بنزین در کشور با قیمت‌های جهانی، بهترین زمان برای اجرای آزادسازی قیمت بنزین فرا رسیده است که البته به آن توجهی نشد. پدرام سلطانی به رشد تورم در صورت افزایش قیمت بنزین اعتقادی ندارد. او در این زمینه می‌گوید: اثرات تورمی تغییر قیمت حامل‌های انرژی به خصوص در زمان کنترل تورم قابل ملاحظه نیست کما اینکه دولت آقای روحانی در سال‌های گذشته در حالی قیمت بنزین را افزایش داد که در ادامه به خوبی توانست تورم را کنترل کند. اظهارات سلطانی در حالی است که به نظر می‌رسد عزم دولت برای ثابت نگه داشتن قیمت بنزین در سال آینده جزم است. به این ترتیب سال آینده و با رشد قیمت نفت، شاهد بیشتر شدن شکاف قمیت‌های جهانی با قیمت داخلی بنزین خواهیم بود. اتفاقی که می‌تواند موجب افزایش قاچاق سوخت و همچنین ادامه روند لجام گسیخته مصرف سوخت در کشور و تشدید آلودگی هوا شود.

آزادسازی قیمت بنزین صلاح نیست

اختلاف قیمت‌های جهانی با قیمت‌های داخلی در حالی مطرح است که برخی مسوولان شرایط کنونی را برای آزادسازی قیمت سوخت مناسب نمی‌دانند. به‌طور مثال سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس برخلاف مشاهدات به‌دست آمده از داده‌های جهانی و نظر کارشناسان، عقیده دارد قیمت فعلی بنزین معمولی و سوپر در کشور، با توجه به قیمت جهانی نفت خام و همچنین قیمت فوب خلیج فارس منصفانه است. اسدالله قره‌‌خانی می‌گوید: قیمت فعلی بنزین ما قیمتی است که در گذشته به آن رسیده‌ایم. در گذشته هم زمانی بود که قیمت نفت 100 دلار بر بشکه بود اما حالا قیمت آن نصف شده است، بنابراین حالا فاصله چندانی با قیمت‌های جهانی نداریم. این نماینده مجلس در ادامه با اشاره به نقشی که پالایشگاه‌های لاوان، خلیج‌فارس و بندرعباس در تولید بنزین خواهند داشت، می‌گوید: ما از گذشته برای تامین سوخت مورد نیاز کشور و همچنین تامین اکتان بنزین پایه و رساندن آن به سطح استاندارد، واردات بنزین به کشور داشته‌ایم و داریم. در حال حاضر سطح واردات روزانه بنزین به کشور به حدود 12 میلیون لیتر در روز رسیده است در حالی‌که بر اساس برنامه‌های اعلام شده قرار است در سال آینده حدود 15 میلیون لیتر در روز تولید بنزین یورو4 داشته باشیم، بنابراین نیازی به واردات بنزین نخواهیم داشت و هزینه‌ مالی و عملیاتی آن از دوش دولت برداشته می‌شود. نماینده مردم علی‌آباد کتول در ادامه به دیگر دلایل اقتصادی و اجتماعی حمایت از ثبات قیمت بنزین می‌پردازد و می‌گوید: در حال حاضر با توجه به رکودی که هنوز در اقتصاد وجود دارد و پایین بودن درآمد مردم، به نظر می‌رسد چنانچه قیمت بنزین رشد پیدا کند، احتمالا باعث افزایش تورم و ایجاد شوک به زندگی مردم خواهد شد. با تمام این تفاسیر سوالی که باقی می‌ماند این است که ‌مصلحت‌های مقطعی چه زمانی به نفع کنترل مصرف سوخت و آزادسازی قیمت بنزین از سوی مسوولان پایان خواهد یافت؟