میانجیگری برای حج

«مردم در سفر به حج که انشاا... حل خواهد شد، از ایرباس استفاده خواهند کرد... متاسفانه امسال این مشکلات شامل حال چند کشور از جمله ایران شد که ایرانیان نتوانستند مراسم حج را انجام دهند... چند کشور از جمله کویت و عراق درباره روابط ایران و عربستان دنبال میانجیگری هستند... و ما امیدواریم عربستان در مسیر درست خود قرار گیرد».

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون ، این‌ها بخشی از سخنان حسن روحانی ، رییس‌جمهوری در نشست خبری اخیرش بود. سخنانی از جنس امیدواری و تلاش برای حل مشکل حج و اعزام زائران ایرانی در سال آینده. این را اگربگذاریم کنار دعوت نامه‌ای که اخیرا عربستان درباره حج به ایران ارسال کرده و مقامات کشورمان نیز پاسخ آن را داده اند، جملگی نوید احتمال حل مشکل حج ایرانی‌ها را در سال آینده می دهد. مشکلی که سال قبل و در پی قطع روابط ایران و عربستان پس از موضوع تسخیر سفارت این کشور در تهران به وجود آمد و در حج 95، خبری از اعزام زائران ایرانی به حج نشد. اکنون اما شواهد حکایت از آن دارد که روابطی تازه میان ایران و عربستان حداقل در حوزه حج در حال رقم خوردن است و مقامات سیاسی کشور از پیگیری آن خبر می دهند. این پیگیری با رحلت آیت ا... هاشمی رفسنجانی که نقش غیرقابل انکاری در سال ها رابطه تهران – ریاض داشت، در فضایی تازه انجام می شود تا فریضه دینی اعمال حج را برای میلیون ها مشتاق ایرانی، تبدیل به آرزو نکند.

حج و معمار روابط تهران - ریاض

اما برخاستن دین اسلام از شبه‌جزیره عربستان و قرار داشتن خانه کعبه در مکه و حرم پیامبر اسلام و ائمه بقیع، کشور فعلی عربستان را از نظر تاریخی در موقعیت ویژه ای قرار داده است. ریاض‌نشینان ضمن این که سالانه مبالغ زیادی از این بابت به دست می‌آورند، نقش میزبان مسلمانان و نگهبانان امین حرمین شریفین را نیز بازی کرده واز این طریق اعتبار و امتیاز تحصیل می کنند. این کشور به عنوان مرکز عبادی جهان اسلام از این بزرگ‌ترین عامل ژئوپولیتیکی، به عنوان یک منبع تمام نشدنی تبلیغی، به هر شکلی که بخواهند بهره برداری می نماید و با بهره‌گیری از تبلیغات گسترده در میان مسلمانان، از پرستیژ بین المللی مناسبی برخوردار می‌شود.عربستان به لحاظ جغرافیایی در حلقه نخست پیرامونی ایران قرار دارد. ایمن‌سازی روابط ایران با حلقه نخست منطقه پیرامونی ضرورتی حیاتی است و همچنین مساله شیعیان در عربستان و رفتار با زائران ایرانی موضوعی است که پیر سیاست ایران آن را به خوبی درک کرد. نام آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی در حوزه سیاست خارجی بیش از هر چیز با معماری نوین روابط ایران و عربستان گره خورده است. روابطی که امروزه در یک تقابل و تنش آشکار قرار دارد و بیش از هر زمانی نیازمند بازسازی توسط چهره‌ای مدبر و دوراندیش همچون هاشمی است که به درستی همکاری و همفکری تهران و ریاض را رافع مشکلات جهان اسلام و به‌خصوص منطقه خاورمیانه بداند. او جایگاه خاصی نزد مقامات عربستان به‌خصوص ملک عبدا... پادشاه متوفی پیشین داشت تا آن‌جا که در سال ۱۳۸۷، از وی که ریاست مجلس خبرگان رهبری و مجمع تشخیص مصلحت نظام را بر عهده داشت، به‌عنوان مهمان ویژه‌ کنفرانس بین‌المللی گفت‌وگوی اسلامی دعوت شد. ورود همزمان ملک عبدا... و هاشمی رفسنجانی به سالن کنفرانس در حالی که دست در دست یکدیگر داشتند و صحنه آن از تلویزیون‌های عربی به‌صورت زنده پخش می‌شد، نشان از جایگاه آیت‌ا... نزد عبدا... بن عبدالعزیز داشت.

غلبه سیاست بر دین!

دوران ریاست‌جمهوری آیت ا... اکبر هاشمی رفسنجانی و دولت اصلاحات، دوران شکوفایی رابطه میان ایران و عربستان است.، موثرترین فرد در این رابطه بی‌شک اکبر هاشمی رفسنجانی است که به عنوان نماد اتحاد سیاسی شیعه و سنی مطرح است. لیکن علی‌رغم تمام تلاش‌های انجام شده و با توجه به بیشترین تمایلات از سوی پادشاهان سعودی در زمان عبدا... برای رابطه با ایران، بی‌تدبیری مسئولین دولت وقت وبعضی از رخدادها همچون بیداری اسلامی وجنگ داخلی سوریه در دوران دولت احمدی نژاد ، می توان سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۲ یعنی دوران دولت احمدی نژاد را دوره تنش این روابط دانست. علی‌الخصوص بعد از وقایع سال ۱۳۸۸ و سخنان احمدی نژاد بر ضد اعراب که با تنش بیشتری رو به رو شد؛ به نحوی که دولت احمدی نژاد تمام تلاش خود را به‌کار گرفت تا سفر ۱۰ روزه هاشمی به عربستان که عمره‌ای استثنایی را برای زائران ایرانی در مکه و مدینه، رقم زد ، از بین ببرد. همان‌طور که در خاطره معمارکبیر روابط ایران و عربستان آمده است: «من به دعوت ملک عبدا... و برای شرکت در کنفرانس گفت‌وگوی ادیان به مکه رفتم و در خلال سفر تفاهمات خوبی برای کم‌کردن اختلافات از طریق یک مجمع علمایی داشتیم و هم‌زمان با سفرم، آن‌ها محدودیت‌های حجاج ایرانی، مخصوصا حضور زنان در بقیع را برداشتند و مراسم سالگرد شهادت حضرت زهرا (س) شبانه و با حضور اکثر زائران ایرانی حاضر در مدینه و شیعیان، در قبرستان بقیع برگزار شد و حتی ما را به فدک بردند که باعث رونمایی از این قطعه ارزشمند گم‌شده در دل تاریخ 1400 ساله اسلام شد. وقتی برگشتیم، ناگهان وزیر امور خارجه دولت احمدی‌نژاد اعلام کرد که از آقای ری‌شهری که نماینده ولی فقیه در سازمان حج بود، در فرودگاه جده انگشت‌نگاری شد و به ایشان توهین کردند. من موضوع را از خود آقای ری‌شهری پرسیدم و گفت: اصلا چنین چیزی نبود. خود ایشان به آقای متکی زنگ زد که چرا چنین خبری را پخش کرده‌اید؟ در جواب گفت: من تحت فشار بودم که چنین خبری را بسازم و بگویم. ببینید مصالح جهان اسلام و منافع کشور را فدای اختلافات سیاسی خویش کردند و پس از آن دیدید که عربستان چه رویکردی نسبت به ایران داشت و چه ضررهایی که به‌خاطر این تخاصم ساختگی متوجه جهان اسلام، مخصوصا کشورهای اسلامی در منطقه شد».

روحانی، معمار حج می شود؟

آیت ا... هاشمی در واقع کاتالیزور روابط ایران و عربستان بود تاآنجا که بعد از حج خونین سال ۶۶، در دیداری که با پادشاه عربستان در حاشیه اجلاس سران کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی در سنگال و پاکستان داشت، در آغاز و تحکیم روابط دو کشور بی‌تاثیر نبوده است. حتی در پی تشدید اختلافات میان ایران و عربستان و حوادث منتهی به تعطیلی حج و نافرجامی مذاکرات دو کشور، بسیاری یقین داشتند که او می‌تواند گره کور این روابط را باز کند؛ هرچند نامه او درباره‌ عفو شیخ نمر، که از جانب شاه عربستان بی پاسخ ماند، نشان داد ریاض تنور روابط دو کشور را سردتر از آن کرده که تصور می‌شد. با این حال، باور عام که بهبود روابط دو کشور پس از دهه ۶۰ را به یاد داشت، همچنان بر این بود که جایگاه آیت‌ا... در عربستان محفوظ است. این باور حتی در نزد بسیاری از مقامات و چهره‌های سیاسی نیز وجود داشت تا آن‌جا که تاکید بر این بود که هاشمی باید به عربستان سفر کند. در میانه این واکنش‌ها، اما هاشمی می‌دانست که گسترده شدن تنش‌ها فراتر از آن است که روابط شخصی بتواند آن را حل و فصل کند.آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی در مصاحبه با یک روزنامه ژاپنی گفت بود: «اگر زمانی به عربستان سفر کنم، سفر زیارتی خواهد بود چون مسائلی که مربوط به رهبری و دولت می‌شود، از مسئولیت‌های من نیست. بهبود روابط با عربستان در اولویت برنامه‌های من است که هر وقت کمک بخواهند، کمک می‌کنم». این پاسخ منطقی که نشان از درک درست هاشمی از تغییر شرایط و روندهای موجود داشت، حکایت از دو تغییر اساسی است: «تغییر اول؛ مرگ ملک عبدا...، تغییر زمامداران سعودی و به حاشیه رفتن حلقه معتقد به گفت‌وگو با ایران در دربار آل سعود، و تغییر دوم؛ گسترش سطح تنش از روابط و اختلافات دوجانبه به سطح منطقه و افزایش کانون‌های بحران». این دو تغییر به‌خصوص نقش متغیرهای منطقه‌ای و همچنین عملکرد منفی دولت قبل باعث شده تا نیازمند به یک طرح جامع مذاکراتی همچون مجمع گفت‌وگوهای منطقه‌ای باشیم که پیش‌تر توسط محمد جواد ظریف، وزیر امورخارجه دکتر حسن روحانی برای گفت‌وگو با دولت‌های عربی خلیج فارس پیشنهاد داده شد. می‌توان امید داشت که با چنین ابتکاری از سطح تنش‌ها کاسته و روابط تهران و ریاض مجددا در روند متعارف خود قرار داده شود. چراکه حسن روحانی تمایل زیادی به رابطه با جهان و به‌خصوص بهبود روابط با سعودی ها دارد زیرا که ایران و عربستان دو کشور مهم منطقه هستند که با همکاری یکدیگر می‌توانند مشکلات منطقه و جهان اسلام را برطرف کنند وشرایط و اسباب اعزام زائرین و مشتاقان زیارت بیت ا... الحرام را برای انجام فریضه الهی و ادای حج ابراهیمی فراهم کنند.بی شک این قدم بزرگ در اصلاح روابط دو کشور می تواند روحانی را جایگزینی مناسب برای معمار روابط ایران و عربستان کند.