پنج نشانه چرخش مواضع عربستان
نشانه‌هایی از نرمش عربستان در برابر ایران به چشم می‌خورد.
آخرین نشانه سخن معاون وزیرخارجه کویت بود. او گفت: «کویت پیام شورای همکاری خلیج فارس را به ایران انتقال می‌دهد.» موضوعی که بی‌تردید بدون هماهنگی با عربستان به‌عنوان مهم‌ترین کشور شورای همکاری امکان‌پذیر نیست. همین موضوع حکایت از آن دارد که ریاض قصد دارد با ایران وارد تعامل و مذاکره شود؛ اما به دلایلی ترجیح می‌دهد این تعامل و مذاکره دست‌کم در شرایط فعلی غیر‌مستقیم باشد. وزیر خارجه عراق نیز از رد و بدل کردن پیام‌های ایران و عربستان توسط این کشور خبر داده است.
شانه‌هایی از نرمش ریاض در قبال تهران در حال هویدا شدن است. پس از آنکه معاون وزیرخارجه کویت از ارسال پیام شورای همکاری خلیج‌فارس به ایران در آینده نزدیک خبر داد، پایگاه تحلیلی «رای‌الیوم» در واکنش به این تحول صورت‌گرفته تاکید کرد ریاض بعد از شکست در سوریه و یمن به گفت‌وگو با ایران روی آورده است. اگرچه هنوز مضمون این پیام مشخص نیست، اما روشن است که میلی از سوی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس برای گفت‌وگو با ایران وجود دارد. به همین دلیل کویت مامور شده که مسیر این گفت‌وگوها را هموار کند و از تنش موجود بین برخی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس به‌ویژه عربستان و ایران بکاهد، به‌خصوص که عربستان‌سعودی نیز بی‌میل نیست در این فضا، قدری از سطح تنش با ایران را بکاهد، به‌خصوص که نتیجه سیاست‌های تهاجمی و لشکرکشی‌های عربستان در منطقه نتیجه‌بخش نبوده و حتی منجر به برتری نسبی ایران و متحدان آن شده است. همزمان با این تحولات ابراهیم جعفری، وزیر امورخارجه عراق نیز با تایید میانجیگری میان ایران و عربستان گفت که این اقدامات از سال گذشته ادامه دارد و من پیام‌هایی شفاهی میان دوطرف رد و بدل کرده‌ام. او توضیح بیشتری در این زمینه ارائه نکرد.
الرای‌الیوم در تحلیل خود به قلم عبدالباری عطوان، تحلیلگر سرشناس عرب نوشته است: «ایران و عربستان در سوریه و عراق و یمن درگیر جنگ‌های نیابتی علیه یکدیگر هستند و خودداری حجاج ایرانی از سفر به عربستان برای مراسم حج سال گذشته و مساله ادعای امارات بر مالکیت جزایر سه‌گانه ایرانی تنش میان این کشورها را افزایش داده است. به گزارش دنیای اقتصاد، بدون‌شک عربستان که بعد از پیروزی ارتش سوریه در حلب و پیوستن ترکیه به سنگر روسیه درخصوص بحران دمشق جنگ در سوریه را باخته است، جنگ این کشور علیه یمن نیز در حال ورود به سومین سال خود است، اما عربستان در این جنگ هم شکست خورده و نشان می‌دهد که ریاض خواستار میانجیگری کویت برای بهبود روابط است و شاید در نشست ماه گذشته شورای همکاری خلیج‌فارس در منامه این پیشنهاد را داده است.» برای درک موضع عربستان درخصوص ایران باید به 5نشانه مهم اشاره کرد، البته این 5 مورد الزاما به معنی حل‌وفصل اختلافات با ایران نیست که خود نیازمند یک چارچوب مذاکراتی و نزدیک‌کردن دیدگاه‌ها میان طرفین است اما این سیگنال‌ها حکایت از تغییر فضا و نرمش ریاض در قبال تهران دارد:
1. اختلاف نگاه در شورای همکاری
در یکسال گذشته که ریاض روابط سیاسی و اقتصادی خود را با ایران قطع کرد، درصدد بود تا بقیه اعضای شورای همکاری را به سمت این سیاست هدایت کند که عملا این اتفاق صورت نگرفت. تنها بحرین بود که از این سیاست عربستان تبعیت کرد اما خود همین بحرین در زمان درگذشت آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی اولین کشوری بود که در سطح وزیر خارجه و پادشاه پیام تسلیت فرستاد و در ادامه کویت، امارات، قطر و عمان نیز از این ضایعه ابراز تاسف کردند و تنها عربستان بود که سکوت در پیش گرفت. مورد دیگر تفاوت نگاهی است که میان اعضای شورای همکاری در قبال ایران وجود دارد. کویت و عمان همواره معتقد به تعامل و همکاری با تهران بوده، قطر در عین بازی شناور خود همواره از گفت وگو استقبال کرده و امارات عربی متحده نیز مسائل سیاسی خود را از همکاری‌ها و تعاملات تجاری-اقتصادی جدا کرده است. تنها بحرین است که مجبور است خود را با سیاست‌های عربستان در قبال ایران هماهنگ کند، بنابراین به‌نظر می‌رسد که عربستان متوجه موضع ناهمسان همسایگان عرب خود و ناکارآمدی سیاست‌هایش در قبال ایران شده است.
2. توافق نفتی اوپک
پس از نشست اوپک در الجزایر در اوایل مهر ماه که به گفته وزیر نفت ایران اوپک پس از ٢ سال و نیم برای مدیریت بازار به اجماع رسید و تصمیم استثنایی گرفت، شاهد بودیم که در نشست ماه گذشته اوپک در وین نیز سعودی‌ها پس از سال‌ها سیاست مستقل نفتی، موافقت کردند که نزدیک به 500 هزار بشکه از تولید خود را بکاهند، در حالی که ایران را مستثنی کردند که تولید خود را به قبل از تحریم‌ها بازگرداند. این توافق نفتی را اگرچه برخی به دلیل فشارهای اقتصادی بر ریاض می‌دانند، اما در زمانی اتفاق افتاد که ایران و عربستان در اوج تنش‌ها قرار داشتند. تحلیلگران معتقدند این توافق در واقع نشانه‌ای از همکاری‌های دو کشور در اوج آشوب کنونی منطقه بود که حاوی برخی نشانه‌ها برای تلطیف فضای موجود بوده است.
3. ارسال دعوتنامه حج
سومین نشانه موجود ارسال دعوتنامه حج برای ایران و شرکت حجاج ایرانی در حج 96 است. مسوولان سعودی هفته گذشته اعلام کردند از ایران به‌صورت رسمی دعوت کرده‌اند برای بررسی جزئیات مربوط به مراسم حج و اعزام حجاج ایرانی به این کشور سفر کنند، در همین راستا سازمان حج و زیارت ایران نیز ضمن تایید این خبر تاکید کرده که 23 فوریه (5 اسفند) هیاتی از سازمان حج و زیارت برای گفت‌وگو درباره برگزاری مراسم حج سال 2017 راهی ریاض خواهد شد. در همین زمینه پایگاه «رای الیوم» نوشت: «درست است که عربستان از بیش از 60 کشور دعوت کرده تا برای گفت‌وگو به عربستان سفر کنند، اما اگر ریاض به دنبال تشدید و ادامه بحران بود، می‌توانست ایران را مجددا نادیده بگیرد.»
4. سفر میشل عون به عربستان
سفر «میشل عون» رئیس‌جمهوری لبنان به عربستان در هفته گذشته چهارمین نشانه‌ای است که نرمش ریاض در قبال تهران را به‌دنبال داشته است. استقبال از عون که به‌عنوان هم‌پیمان حزب‌الله و نزدیک به ایران معروف شده، نشان‌دهنده تلاش عربستان برای کاهش تنش‌ها و بازکردن راه‌های دیگر برای رابطه است به‌خصوص که سعودی‌ها تسلیم صحنه لبنان و آرایش نیروهای سیاسی این کشور پس از دو سال اختلاف‌نظر شدند. پیش از سفر عون به ریاض برخی رسانه‌ها معتقد بودند که رئیس‌جمهوری لبنان در این سفر در کنار مسائل اصلی، گریزی به تنش میان ایران و عربستان نیز خواهد زد.
5. مخالفت با مواضع ضدبرجامی ترامپ
پنجمین نشانه که ظرف یک ماه اخیر از سوی مقامات آل‌سعود منعکس شده است، مخالفت برخی مسوولان عربستانی از جمله «ترکی الفیصل» رئیس پیشین سازمان اطلاعات این کشور با سیاست‌های «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا و ادعاهای او مربوط به لغو برجام است؛ بن‌فیصل ماه گذشته در گفت وگویی ابراز کرده بود که لغو توافق هسته‌ای می‌تواند به بروز تنش‌های بیشتر در خاورمیانه منجر شود و ترامپ به‌جای لغو توافق هسته‌ای، تمرکز خود را بر سیاست‌های منطقه‌ای تهران بگذارد. در پایان باید گفت که موفقیت یا شکست میانجیگری کویت که سال گذشته قطر با ابتکار مجمع گفت‌وگوهای منطقه‌ای آن را آزمود، در وهله اول بسته به نرمشی است که عربستان آماده است در مواضع خود داشته باشد و حاضر به کوتاه آمدن در برخی از سیاست‌های خود در قبال ایران شود و در وهله دوم به مفاد این پیام و میزان استقبالی که ایران از این میانجیگری به‌عمل خواهد آورد، بستگی خواهد داشت.
