جایگاه سیستم‌های ریلی حومه‌ای در اروپا
زمانی که از حمل‌ونقل عمومی صحبت می‌کنیم، اغلب روی خدمات حمل‌ونقل عمومی که به شکل‌های مختلف به ساکنان شهرها ارائه می‌شود، تمرکز می‌کنیم. اما آنچه اغلب فراموش می‌شود نقش حمل‌ونقل عمومی در اتصال شهرها به یکدیگر و مناطق حومه‌ای آنها به شهر یا به نقاط دیگر است.
این سیستم‌های حمل‌ونقل منطقه‌ای یا ریلی (RSR) است که نقش قابل‌توجهی در فرآیند نقل و انتقال افراد به نقاط مختلف داشته و بسیاری از جابه‌جایی‌ها را امکان‌پذیر کرده است. عموما این خطوط دارای مشخصاتی به شرح زیر هستند:
• متوسط فاصله بین ایستگاه‌ها یک تا 25 کیلومتر
• میانگین سرعت 40 تا 60 کیلومتر
• عموما سفرها کمتر از یک ساعت هستند.
• تعداد زیادی ایستگاه سرراهی وجود دارد (در برخی موارد بیش از 50 درصد).
• ارائه خدمات معمولا روی یک خط ریلی.
گزارش چشم‌انداز راه‌آهن منطقه‌ای و حومه‌ای در اروپا که در سال 2006 منتشر شد و در نیمه دوم سال 2015 نیز به روز شد، جامع‌ترین مطالعه‌ای است که تاکنون درباره خطوط ریلی حومه‌ای انجام شده است. داده‌های این مطالعه نشان می‌دهند شرکت‌های فعال در خطوط حومه‌ای در بیش از 18 هزار کیلومتر به حدود دوسوم جمعیت اروپا خدمات ارائه می‌کنند. شرکت‌های ریلی منطقه‌ای و حومه‌ای حدود 360 هزار نفر نیروی کار را به‌کار گرفته‌اند که این میزان بیش از یک‌چهارم 2/ 1 میلیون نفر شاغل در حوزه‌های مختلف در کل صنعت ریلی اتحادیه اروپا است. بسیاری از این خطوط از طریق قراردادهایی که بین شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی و ادارات راه‌آهن محلی به‌عنوان تعهد ارائه خدمات عمومی امضا شده، به مردم خدمات ارائه می‌کنند. در واقع در برخی کشورها، اداره راه‌آهن شرکت‌های خدمات‌دهنده را ملزم می‌کند در قبال قراردادهایی که در سایر خطوط دارند تعدادی قطار را در خطوط حومه‌ای برای ارائه خدمات و جابه‌جایی مسافر به‌کار بگیرند.
آمارها از تعداد کل مسافران سیستم حمل‌ونقل حومه‌ای (RSR) نشان می‌دهد این سیستم بزرگ‌ترین سهم را از تمام سفرهای ریلی در اروپا دارد: بر اساس آمارهای UTIP (انجمن بین‌المللی حمل‌ونقل عمومی) و UIC (اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن) حدود 90 درصد از کل مسافران راه‌آهن و 50 درصد از کل مسافر-کیلومتر جابه‌جا شده از طریق سیستم ریلی در هر سال با سیستم حومه‌ای انجام می‌شود. این ارقام حکایت از آن دارد که مشاغل مربوط به این صنعت (مثل فروش بلیت، مالیات و عوارض زیرساخت‌ها و...) از اهمیت بسزایی برخوردارند، چرا که پیامدهای مستقیم اقتصادی و اجتماعی داشته و تاثیرات پایداری بر کل صنعت دارند. حدود 80 درصد مسافران ریلی در سال 2015 از خدمات قطارهای ریلی منطقه‌ای و حومه‌ای استفاده کرده‌اند که بیشترین آنها در کشورهای آلمان، فرانسه، بریتانیا و اسپانیا بوده‌اند.
اگر رقم سرانه استفاده از سیستم ریلی را مورد بررسی قرار دهیم، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده خدمات ریلی سوئیس است با 49 سفر به ازای هر نفر در سال، پس از آن لوکزامبورگ با 27 سفر و اتریش با 25 سفر قرار دارند. فرانسه و آلمان نیز 21 سفر به ازای هر نفر در هر سال دارند. اعداد مذکور نه تنها اهمیت خدمات سیستم حمل‌ونقل حومه‌ای و میزان ارتباط آن با سایر خطوط را نشان می‌دهد بلکه بیان‌کننده اهمیتی است که دولت‌ها به توسعه این خطوط در اروپا می‌دهند. در واقع هدف سیاست‌گذاران از این میزان توجه، نه تنها توسعه خطوط راه‌آهن است که برنامه آنها برای توسعه زیرساخت‌ها و تسهیل حمل‌ونقل و رونق فعالیت‌های اقتصادی و تجاری را نشان می‌دهد. همچنین آمارهای بالا بیانگر حرکت کشورهای مذکور در جهت تحقق اهداف برنامه کمیسیون اروپا به نام «نقشه راهی برای سیستم حمل‌ونقل واحد در اروپا – از طریق یک نظام رقابتی و کارآ-» است.
• جلوگیری از تولید بیشتر خودروهای با سوخت فسیلی در شهرها
• کاهش 50 درصدی سهم مسافرت‌های جاده‌ای و انتقال آن به سیستم ریلی و حمل‌ونقل از کانال‌های آبی
• کاهش 60 درصدی گازهای گلخانه‌ای ناشی از جابه‌جایی خودروها تا اواسط قرن کنونی.
اما فواید سیستم‌های ریلی حومه‌ای تنها به این موارد محدود نمی‌شود. در ادامه به ذکر برخی ویژگی‌های دیگر این خطوط می‌پردازیم.
افزایش سرعت و کاهش تراکم: آمارها نشان می‌دهد تراکم و ترافیک شهرها در اروپا هر ساله هزینه‌ای معادل یک درصد از کل تولید ناخالص داخلی هر کشور دارد و توسعه حمل‌ونقل حومه‌ای نقش مهمی در کاهش ترافیک بزرگراه‌ها و جاده‌ها و افزایش سرعت انتقال دارد.
امنیت: ریل در میان تمام اشکال حمل‌ونقل زمینی، امن‌ترین صورت انتقال به شمار می‌رود. در سال 2011، در کل اتحادیه اروپا 31 نفر در اثر حوادث ریلی جان خود را از دست داند که در مقایسه با 30268 نفر مرگی که در حوادث جاده‌ای رخ داد رقم بسیار ناچیزی به‌حساب می‌آید.
پیامدهای زیست محیطی: حمل‌ونقل ریلی سهمی تنها 2 درصدی در تولید گازهای گلخانه‌ای دارد در حالی که این رقم برای جاده 73 درصد است و از این رو توسعه خطوط ریلی و دسترس‌پذیر کردن آن برای عموم مردم نقش بی‌بدیلی در محقق شدن اهداف زیست محیطی و کاهش مصرف انرژی در اروپا خواهد داشت. اما به‌رغم همه مزیت‌ها، این خطوط با چالش‌هایی نیز روبه‌رو هستند. سرمایه‌گذاری‌هایی که برای توسعه زیرساخت‌ها در این حوزه انجام می‌شود معمولا بلندمدت بوده و هزینه‌های زیادی بر دوش دولت می‌گذارد. این عامل در مواردی منجر به نیمه کاره ماندن پروژه‌های توسعه تا سال‌ها و مستهلک شدن بخش‌های انجام شده (مثل اتفاقی که در بلغارستان رخ داد) یا برنامه‌ریزی برای فروش هزاران کیلومتر آهن قراضه شبکه ریلی (مانند آنچه دولت رومانی به‌دلیل عدم استقبال مردم از خطوط انجام داد) می‌شود.
