۹ اصل اساسی گردشگری اجتماعمحور
به باور کارشناسان، گردشگری اجتماعمحور یکی از موثرترین راه‌ها برای بهبود وضعیت اقتصادی جوامع کمتر برخوردار است.
آنها 9اصل اساسی را برای این نوع از گردشگری برمی‌شمرند و معتقدند که باید در پیاده‌سازی آن مورد توجه قرار گیرد. دامنه و میزان بالای برنامه‌ریزی فعال به‌جای برنامه‌ریزی منفعلانه؛ نظام اقتصادی تطبیق‌یافته با شرایط محلی؛ درجه بالای مشارکت و کنترل محلی در همه مراحل؛ حساس بودن نسبت به اولویت‌های جوامع محلی؛ استفاده همه از ساختار قدرت مثبت در جامعه؛ نقش حیاتی نظام آموزشی در کسب مهارت و آموزش افراد محلی و اصلاح ساختار قدرت؛ رعایت مساوات در توزیع درآمد و ثروت؛ ساختارمند کردن مداخلات دولتی و اصلاحات چارچوب سیاست‌گذاری و درنظر گرفتن گردشگری به‌عنوان صنعت مکمل نه به عنوان تنها صنعت، اصول مهم در شکل‌گیری گردشگری اجتماعمحور به‌شمار می‌روند.
ویژگی مقاصد اجتماع محور
این اصول در پژوهشی عنوان شده که از سوی وزارت کار و امور اجتماعی کشورمان در حوزه گردشگری اجتماعمحور صورت گرفته است. براساس این پژوهش، گردشگری اجتماعمحور در ابتدا به‌عنوان یک ابزار توسعه اقتصادی برای مکان‌های کمتر توسعه‌یافته مفهوم‌سازی شد و توصیفاتی که از گروه‌های هدف می‌شد طبیعتا شامل مردم مناطق دورافتاده، روستایی، محروم، حاشیه‌نشین، ستم‌دیده، توسعه‌نیافته، فقیر، بومی، اقلیت قومی و مردم شهرهای کوچک بود. به گزارش دنیای اقتصاد ، این جوامع احتمالا یک نظام اقتصادی سنتی، مشارکتی یا کشاورزی دارند و در آن، کالا و خدمات، دریافت‌شده از منابع و مبادله منابع در الگوهایی کاملا تثبیت‌یافته جای می‌گیرد که با سنت شکل گرفته است. در این مناطق تولید و توزیع کالاها تا حدودی به ترکیب مشارکت عمومی انجام می‌شود؛ با این انتظار که عایدات در ازای کار و زحمت آنها تقسیم شود. کارشناسان بین‌المللی، این امر را یک مزیت بالقوه برای اجرای گردشگری اجتماعمحور می‌دانند چراکه بر این اساس، جامعه محلی برای اجرای موفقیت‌آمیز گردشگری اجتماعمحور الزام دارد. با این همه به محض اینکه توسعه گردشگری محقق شود، محلی‌ها شاید در گذار از اقتصاد کشاورزی به تولید خدمات با موانعی برخورد و فرآیندهای تغییر در تولید و مصرف را با جهش از صنعتی‌شدن طی کنند.
پس این نکته بسیار حیاتی است که توسعه گردشگری ساده شود و گردشگری اجتماعمحور بر نظام‌های موجود، سبک زندگی و روال‌های سنتی، سرمایه، مهارت، دارایی‌های فرهنگی و محیط‌زیستی و جاذبه‌های موجود بنا گذاشته شود. طبق پژوهش مذکور، مقاصد معمول گردشگری اجتماعمحور مستلزم فرهنگ‌ها و محیط‌های غیرغربی شده هستند که شامل سبک زندگی محلی، فولکلور، فرهنگ، پوشاک، رقص و موسیقی، غذا و نوشیدنی و محیط طبیعی پیرامونی، در راستای تولید محصولات گردشگری اجتماعمحور می‌شوند. این محصولات که اغلب ساده و سنتی هستند، جاذبه‌ای برای مصرف‌کنندگان ایده‌آل گردشگری اجتماع محور به‌حساب می‌آیند. این درحالی است که گاهی، افراد محلی جنبه‌هایی از سبک زندگی خود را به‌عنوان نقطه ضعف، عقب‌ماندگی یا یک ویژگی ناخوشایند تلقی می‌کنند؛ به‌جای اینکه برایشان جذاب باشد، در اینجاست که باید با افزایش آگاهی جامعه محلی درباره هویت فرهنگی، افتخار، اعتماد به‌نفس و حس کنترل، به‌علاوه ارائه مهارت‌های جدید و توانایی برخورد با بیگانگان، ظرفیت‌سازی کاملا ساختارمند و هدفمند برای توانمندسازی آنها صورت بگیرد.
اما کارشناسان در این پژوهش تاکید کرده‌اند که گردشگری اجتماعمحور تنها منحصر به کشورهای در حال توسعه یا کمتر توسعه‌یافته نیست. از آنجا که اعتقاد بر این است که مشارکت جامعه محلی، میزان پشتیبانی جامعه محلی از توسعه گردشگری را بیشتر می‌کند، گردشگری اجتماعمحور در مناطق توسعه‌یافته نیز به‌عنوان یک رویکرد توسعه گردشگری برگزیده شده است. مواردی در کشورهای توسعه‌یافته از قبیل آمریکا، کانادا و استرالیا وجود دارد که اغلب سعی می‌کنند از این شکل گردشگری با متنوع‌سازی محصولات بهره‌گیرند و بخش‌های مختلف بازار را جذب کنند.
الزامات توفیق
این پژوهش با اشاره به اینکه ویژگی‌های هر مقصد و ذی‌نفعان درگیرشده، منحصربه‌فرد است، تاکید کرده که هیچ مدل گردشگری اجتماعمحور منعطفی وجود ندارد که بتواند به نحو فراگیر برای همه جوامع به‌کار گرفته شود اما گردشگری اجتماع محور برای بیشترین احتمال موفقیت و پایداری به برخی اصول متکی است. طبق تحقیقات صورت‌گرفته، چندین برنامه گردشگری اجتماعمحور وجود داشته که موفق نشده‌اند زیرا فاقد برخی عوامل اساسی از قبیل منافع ملموس و ایجاد اشتغال، منافع از زمین، مدیریت، بازاریابی و مهارت‌های کارآفرینی، حضور و مشارکت جامعه محلی، حس مالکیت پروژه در بین اعضای جامعه محلی و منابع مالی محلی بودند یا اتکای زیادی به کمک‌کنندگان خارجی داشت. بانک جهانی در سال 2013 اصول کاربردهای موفقیت‌آمیز گردشگری اجتماعمحور را معرفی کرد. بر آن اساس، تضمین مشارکت در همه سطوح جامعه محلی و اجتناب از حذف گروه‌های حاشیه‌نشین، حفظ حساسیت نسبت به اولویت‌های جامعه محلی، برقراری گفت‌وگو بین جامعه محلی و دولت محلی، ضمانت پاسخگو بودن واسطه‌‌ها به گروه‌های جامعه محلی، تقاضا محور بودن و پشتیبانی از اصلاحات سیاست‌گذاری لازم برای موفقیت یک پروژه معین که با رویکرد اجتماع محور برگزیده شده، از جمله این اصول بود.
در عین حال موسسه گردشگری اجتماعمحور تایلند نیز در همان سال اعلام کرد توسعه بر پایه عناصر ویژه‌ای چون سبک زندگی محلی، فرهنگ، مردم و طبیعت انجام می‌شود که اعضای جامعه احساس افتخار و سهیم‌شدن با میهمانان را انتخاب می‌کنند. براساس مانیفست این موسسه، آموزش به محلی‌ها برای ایجاد آمادگی و تقویت جامعه محلی برای مدیریت گردشگری نیز از اصول دستیابی موفقیت‌آمیز به گردشگری اجتماعمحور است. کارشناسان و محققان بر سر لزوم مشارکت جامعه محلی برای موفقیت گردشگری اجتماعمحور توافق دارند و تاکید می‌کنند همه ذی‌نفعان شامل اعضای معمولی جامعه محلی، تصمیم‌گیران درون جامعه محلی، افراد حرفه‌ای گردشگری، کسب و کارهای گردشگری و سمن‌ها باید برای کاربرد کارآمد گردشگری اجتماعمحور همکاری و مشارکت داشته باشند.
