افسار دلار دست باد
چهارهزارو ١٢٦ تومان؛ تا لحظه نگارش این گزارش (ساعت هفت عصر روز دوشنبه). این قیمت هر دلار آمریکا در بازار ایران است.
حدود یک ماه است که پیکان قیمت دلار رو به بالاست و نهاد سیاست‌گذار پولی، اقدام کنترلی خاصی نکرده است. هرچند بانک مرکزی دست به دامن پتروشیمی‌ها شد؛ هرچند رئیس کلش وعده داد که قیمت دلار در سه ماه پایانی سال کاهشی خواهد شد؛ هرچند دعوت‌نامه‌ای برای فعالان اقتصادی فرستاد تا مبادلات ارزی‌شان را در بانک‌های مجوزدار انجام دهند؛ اما قیمت دلار همچنان رکورد می‌زند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق ، براساس قانون پولی و بانکی نخستین وظیفه بانک مرکزی، حفظ ارزش پول ملی است؛ در روزهایی که قیمت ارز رکورد می‌زند این نهاد نتوانسته مأموریتی را که قانون پولی و بانکی به آن، درباره حفظ ارزش پول ملی داده است انجام دهد؛ در دوره‌ای که دولت خوب نفت فروخته و قیمت نفت هم نسبت به گذشته بهبود پیدا کرده است، چرا بانک مرکزی از تزریق ارز به بازار و کنترل آن پرهیز می‌کند؟ باز هم همان گمانه قدیمی جان می‌گیرد: دولت از گرانی ارز سود می‌برد و از مداخله بانک مرکزی برای کنترل بازار پیش‌گیری می‌کند. این گمانه هم اما محل شک است. براساس اصول اقتصادی هر ١٠ درصد افزایش قیمت دلار توان جهاندن یک‌ونیم‌واحدی قیمت ارز را دارد؛ این اصل آشکارا نشان می‌دهد که اگر دولت تلاشی برای کنترل قیمت ارز آمریکایی نکند، مهم‌ترین دستاورد دولتش بر باد می‌رود؛ آن‌هم در سال پایانی دولت. سالی که دولت انتخابات ریاست‌جمهوری را در پیش دارد. روشن است که افزایش تورم می‌تواند کنار بی‌کاری و رکود بنشیند و کابینه تدبیر و امید را در انتخابات پیش‌رو به چالش بکشد. درست در همین نقطه، ماجرا کمی پیچیده می‌شود. آیا بانک مرکزی از کنترل بازار ارز ناتوان است؟ یا انتخابات پیش‌رو را نادیده گرفته است و در تلاش برای دخالت‌نکردن در بازار عقب نشسته است؟
درهمین حال‌وهوا یکی از مردان اقتصادی کابینه، گرانی دلار را روانی دانسته و گفته که در روزهای آینده شاهد کاهش قیمت خواهیم بود. این گفته محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه است. او هم مانند سیف، وعده کاهش قیمت می‌دهد. یک نکته اما در سخنان او، جالب توجه است: «روانی» یا «هیجانی»بودن افزایش حدود ٤٠٠ تومانی بهای دلار. شاید به‌راستی نهادهای مرجع اقتصادی کشور گمان می‌کنند که رشد قیمت دلار رفتار هیجانی بازار است و به‌زودی حبابش خواهد ترکید. هرچند این تصور ممکن است در نهایت به ضرر اقتصاد ایران، مردم و خود دولت تمام شود. نوبخت با اشاره به روانی‌بودن این افزایش‌ها گفته رشد صدتومانی نرخ دلار در یک روز متناسب با شرایط اقتصاد کشور نیست و در روزهای آینده شاهد کاهش نرخ ارز خواهیم بود.
وزیر و رئیس‌کل میهمان مجلس شدند
کژسلیقگی است اگر گمان شود، اقتصاددان‌های کابینه اثر مستقیم دلار را بر اقتصاد و سیاست در ایران نمی‌دانند یا نادیده می‌گیرند؛ اما هرچه باشد، هنوز جز اقدام ارشادی رئیس‌کل بانک مرکزی در برگزاری نشست با صادرکننده‌های بزرگ پتروشیمی، رفتار عملیاتی دیگری از این بانک دیده نشده است. از همین‌روست که گرانی دلار دو مرد ارشد نهادهای پولی و مالی را به مجلس کشانده است. رئیس کمیسیون اقتصادی پارلمان از برگزاری نشست مشترک کمیسیون اقتصادی با «علی طیب‌نیا» و «ولی‌الله سیف» برای بررسی افزایش قیمت ارز خبر داده است. او گفته دولت باید یکسان‌سازی نرخ ارز را تعیین تکلیف کند. محمدرضا پورابراهیمی‌داورانی درباره افزایش قیمت دلار در روزهای گذشته گفته است: چند موضوع دراین‌باره مطرح می‌شود؛ یکی از موضوعات بحث تغییرات ارزش دلار مقابل سایر ارزهاست. نماینده مردم کرمان در مجلس گفت: با توجه به سیاست‌های رئیس‌جمهوری تازه آمریکا برای تغییرات نرخ بهره در این کشور، پیش‌بینی می‌شود ارزش دلار نسبت به سایر ارزها با افزایش روبه‌رو شود که این عامل در بازار ایران هم تأثیرهایی داشت.
کاهش ١٧درصدی ارزش پول ملی
در این میان شاید برخی گمان کنند قیمت دلار به‌زودی پایین خواهد آمد یا بی‌نظمی بازار را گردن پتروشیمی‌ها بیندازند، اما بیشتر کارشناسان فضا را نگران‌کننده و پیش‌بینی‌ناپذیر می‌بینند؛ نمونه‌شان هم رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس. در شرایطی که یکی از اعضای هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران گفته است: امکان کاهش نرخ دلار به قیمت‌های پایین‌تر وجود دارد و به‌زودی از بهای دلار بین ١٠٠ تا ٢٠٠ تومان کاسته خواهد شد، پورابراهیمی گفته با توجه به اینکه کشور درشرایط رکود اقتصادی قرار دارد و در بازارهای مختلف اقتصادی، نرخ بازده مناسب وجود ندارد، با به‌وجودآمدن التهاب در بازار ارز، به‌سرعت سوداگری و سفته‌بازی در بازار ارز رونق می‌گیرد؛ بنابراین بانک مرکزی باید موضوع افزایش تقاضای کاذب بازار ارز را مدیریت کند. او با بیان اینکه اگر التهاب بازار ارز کنترل نشود، همه زحمات دولت در زمینه مهار رشد نرخ تورم از بین می‌رود، ادامه می‌دهد: در روزهای گذشته ارزش پول ملی کشور ١٧ درصد کاهش پیدا کرده است؛ پس دولت و بانک مرکزی باید تصمیم‌هایی قاطع بگیرند. او تأکید کرده که روز یکشنبه مذاکراتی با رئیس کل بانک مرکزی درباره نوسانات بازار ارز انجام و توضیحاتی شنیده شد، اما اقدام‌های دولت و بانک مرکزی در زمینه مدیریت بازار ارز کافی نیست. با توجه به بررسی لایحه برنامه ششم توسعه، جلسه مشترکی با وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی درباره بررسی نوسانات بازار ارز برگزار خواهد شد تا به دولت کمک و التهاب ایجادشده در بازار ارز به‌خوبی مدیریت شود.
در شرایطی همه اعضای دولت و مجلس و کارشناسان برای قیمت دلار به تکاپو افتاده‌اند که قیمت این ارز آمریکایی مرز می‌شکند و به کانال‌های تجربه‌نشده‌ای پا می‌گذارد. هرچند قیمت دلار در ساعات پایانی روز تا چهارهزارو ١٢٦ تومان پایین آمد، اما قیمتش میانه روز به چهارهزارو ١٥٠ تومان هم رسیده بود. هرچند با پیش‌رفتن به ساعات پایانی از قیمتش کاسته و به چهارهزارو ١٣٤ تومان و بعد هم چهار هزارو ١٢٦ تومان رسید.
بانک‌مرکزی ناتوان از مداخله در بازار
«مداخله‌نکردن بانک مرکزی در بازار ارز موجه نیست. حتی در نظام‌های ارزی شناور یا نظام‌هایی که مرجع تنظیم قیمت ارز، خود بازار است هم، زمانی که بهای ارزی از دامنه تعیین‌شده بالاتر یا پایین‌تر می‌رود، بانک‌های مرکزی به بازار ورود می‌کنند تا جهش و کاهش بزرگ قیمت ارز، خللی در اقتصاد ایجاد نکند؛ چه رسد به نظام ارزی ایران که نظام ارزی شناور مدیریت‌شده ندارد». اینها را علی دینی‌ترکمانی، عضو هیئت‌علمی پژوهشکده بازرگانی، می‌گوید. به گفته او، کاری از دست بانک مرکزی برنیامده است. شاید نخستین باور عمومی هم این باشد که دولت و بانک مرکزی از گران‌شدن قیمت دلار نفع می‌برند؛ اما ساده‌انگارانه است که اکنون دولت همه زحماتش را برای کنترل تورم به باد دهد و آینده سیاسی‌اش را به خطر بیندازد.
به گفته علی دینی‌ترکمانی، مداخله‌نکردن بانک مرکزی در شرایط فعلی در بازار، به‌هیچ‌وجه موجه نیست؛ اما این نهاد توانایی لازم را برای کنترل بازار ندارد. این موضوع هم دو دلیل دارد؛ نخست مشکلات ساختاری اقتصاد ایران و دیگر، اینکه جهش تقاضای سفته‌بازانه دلار، بانک مرکزی را غافلگیر کرده است.
دینی‌ترکمانی توضیح می‌دهد: آنهایی که در بازار به‌دنبال سرمایه‌گذاری هستند و پول نقد یا سپرده دارند، انتظار می‌کشند تا قیمت یکی از دارایی‌های نقدشونده افزایش پیدا کند. زمانی که این اتفاق می‌افتد، تقاضای سفته‌بازانه برای آن دارایی افزایش پیدا می‌کند و به زبان کینزی، تمایل برای خرید دارایی یا فروش نقدینگی افزایش پیدا می‌کند. این اقتصاددان ادامه می‌دهد: زمانی که این شرایط رخ می‌دهد، قیمت آن دارایی افزایش پیدا می‌کند؛ پس از افزایش قیمت، باز هم تمایل برای خرید، بیشتر می‌شود و این چرخه ادامه پیدا می‌کند. این یک «دور فزاینده» به‌وجود می‌آورد و در نتیجه، قیمت‌ها بالا می‌رود. در برخی بازارها این روند به‌قدری ادامه پیدا می‌کند که حباب می‌ترکد و به تنش دامن می‌زند.
دینی‌ترکمانی تأکید می‌کند: اکنون تنها راه بانک مرکزی این است که در بازار، ارز تزریق کند؛ هرچند اگر مرتب این روش را تکرار کند، هم دستش خالی می‌شود، هم بازار نسبت به سیاستش بی‌تفاوت و بی‌حساسیت خواهد شد؛ اما اکنون مقطع حساسی است و بانک مرکزی ناگزیر از مداخله در کنترل بازار ارز.
