۴ عامل شکست دیپلماسی نفتی عربستان

در میانه‌های سال 2014 که قیمت نفت شروع به ریزش کرد، غالب کارشناسان و فعالان بازار نفت گمان می‌کردند که با رسیدن قیمت‌ها به محدوده 50 تا 60 دلار بر بشکه، رشد تولید نفت شیل به پایان خود می‌رسد، اما شیل قوی‌تر شد و در مقابل کاهش درآمدهای نفتی عربستان و متحدان عربی‌اش را ضعیف‌تر کرد تا در نهایت آنها به زانو درآمده و در نشست اخیر اوپک برای کاهش تولید و افزایش قیمت‌ها تلاش کردند. حال با قرار گرفتن قیمت نفت در مسیر افزایشی نفت شیل با قدرت بیشتری در حال بازگشت به عرصه رقابت است و به جای اینکه مانند دو سال گذشته سوال شود «افت تولید نفت شیل چه مقدار خواهد بود؟»، پرسیده می‌شود «تا چه حد تولیدات شیل رشد خواهد کرد؟» اما راز مقاومت شیل در چیست؟ تولیدکنندگان این نوع نفت چگونه توانسته‌اند در قیمت‌های زیر 30 دلار به تولید خود ادامه دهند. گری راس تحلیلگر گروه تحقیقاتی پیرا(PIRA)، شتاب بالای تولید (momentum)، افزایش کارآیی (efficiency gains)، انعطاف بازارهای مالی(accommodating financial markets) و کاهش نرخ افت تولید از چاه‌های نفت شیل (decelerating base decline rates) را چهار عامل افزایش مقاومت نفت شیل و شکست دیپلماسی نفتی عربستان در برابر تولیدکنندگان آمریکایی می‌داند.

تولید شیل با 15دلار

شهر دان(DUNN) در منطقه نفتخیز باکن(منطقه‌ای در ایالت داکوتای شمالی) واقع شده است. این شهر حدود 2000 مایل مربع ذخایر نفت شیل وجود دارد که با هزینه تولید حدود 15 دلار استخراج می‌شود. یعنی هزینه تولید نفت شیل در شهر دان نزدیک به اندازه هزینه تولید از ذخایر متعارف نفت ایران و عراق است. تولید نفت از ذخایر شیل شهر دان حدود 200 هزار بشکه در روز است که حدود یک‌پنجم نفت تولیدی ایالت داکوتای شمالی محسوب می‌شود. در کل متوسط هزینه تولید هر بشکه نفت در منطقه باکن واقع در ایالت داکوتای شمالی به 44/ 29 دلار رسیده در حالی که در سال 2014 هزینه تولید در این منطقه 03/ 59 دلار بوده است. موسسه وودمکنزی بر این باور است که در آینده با پیشرفت تکنولوژی هزینه تولید در این منطقه مجددا کاهش می‌یابد. مایک بیرد، تحلیلگر بازار سهام در نیویورک می‌گوید: «با رشد قیمت‌ها تولیدکنندگان نفت شیل با سرعت بیشتری در حال حفر چاه‌های خود برای افزایش تولید هستند، این پدیده تنها به تولیدکنندگان باکن اختصاص ندارد و شامل همه تولیدکنندگان نفت شیل می‌شود.»

از پیشرفت تکنولوژی به‌عنوان یکی از مهمترین عوامل کاهش هزینه‌های تولید نفت شیل یاد می‌شود. این در حالی است که در طول عمر چند صد ساله صنعت نفت کمتر موردی دیده شده که پیشرفت تکنولوژی و فناوری در کوتاه مدت بر بازار نفت اثرگذار باشد، بنابراین از فناوری تولید نفت شیل می‌توان به‌عنوان یک استثنا یاد کرد. چراکه نفت شیل با تکیه بر پیشرفت تکنولوژی در کمتر از یک دهه تحولات بزرگی در بازار نفت به وجود آورده است. تاثیر شیل در چند سال اخیر بر صنعت نفت چنان عمیق بوده که حتی حمل و نقل و مسائل ژئوپلیتیک نفت را نیز تحت تاثیر قرار داده است.

فن‌آوری حفاری افقی و شکست هیدرولیکی در ابتدا موجب افزایش تولید گاز شد و تاثیرات عمیقی بر صنعت گاز گذاشت. اما قیمت بالاتر نفت نسبت به گاز، موجب شد این فناوری به سرعت برای تولید نفت شیل نیز به کار گرفته شود. تولید نفت شیل با استفاده از فناوری‌های نوین حفاری افقی و شکست هیدرولیکی اولین بار در میادین نفتی واقع در مناطق باکن و ایگل‌فورد آغاز شد و به سرعت تولید نفت آمریکا را در مسیر افزایشی قرار داد. به گزارش دنیای اقتصاد، به‌طوری‌که تولید نفت آمریکا که برای سه دهه رو به کاهش گذاشته بود، از سال 2012 تا 2015 هر سال یک میلیون بشکه افزایش یافت. گری راس، تحلیلگر گروه تحلیلی پیرا(PIRA) در این خصوص می‌نویسد: «10 سال پیش کسی گمان نمی‌کرد که چنین سرنوشتی پیش روی نفت شیل باشد، به‌طور مثال اداره اطلاعات انرژی آمریکا(EIA) در گزارش چشم‌انداز بلندمدت 2005 خود پیش‌بینی کرده بود در سال 2015 تولید نفت آمریکا به 5/ 5 میلیون بشکه در روز برسد، اما در عمل دیدیم که تولید نفت این کشور در این سال به بیش از 4/ 9 میلیون بشکه یعنی بیشترین مقدار خود از سال 1970 رسید.»

چهار عامل افزایش مقاومت شیل

رشد سریع تولید نفت شیل در ایالات متحده آمریکا مهم‌ترین عامل افت قیمت‌ها در سال 2014 محسوب می‌شود چراکه تقاضا برای نفت نتوانست همگام با یورش عرضه به بازارهای جهانی رشد کند. با شروع کاهش قیمت نفت در میانه‌های سال 2014، در ابتدا به دلیل چرخه کوتاه‌مدت سرمایه‌گذاری و نرخ بالای کاهش تولید نفت شیل، انتظار می‌رفت میزان عرضه شیل به سرعت به کاهش قیمت‌ها واکنش نشان داده و در مسیر کاهشی قرار گیرد. اما در عمل دیده شد که نفت شیل بسیار انعطاف‌پذیرتر از آنچه گمان می‌شد است. تولید نفت شیل تا میانه‌های سال 2015 یعنی حدود یک سال پس از آغاز افت قیمت‌ها، مدام افزایش یافت و تنها از آن زمان با شیب ملایمی در مسیر کاهشی قرار گرفت. در حالی که قیمت‌ها نسبت به اوایل سال 2014 افت بیش از 50 درصدی را تجربه کرده‌اند، کاهش تولیدات نفت شیل متناسب با افت قیمت‌ها نبوده است. تحلیلگر «گروه تحلیلی پیرا» چهار مولفه را دلیل افزایش انعطاف نفت شیل در برابر افت قیمت‌ها می‌داند.

شتاب بالای تولید: در سال 2014 تولیدات نفت آمریکا از 1/ 8 میلیون بشکه به بیش از 1/ 9 میلیون بشکه رسید، در واقع رشد تولید نفت شیل بیش از یک میلیون بشکه در روز بوده است، این آمار نشان‌دهنده شتاب بالای رشد تولید در این سال است. در سال 2014 تعداد دکل‌های حفاری افقی در ایالات متحده آمریکا به بیش از 1100 دستگاه رسید. اما به محض کاهش قیمت نفت، تعداد دکل‌های فعال نیز رو به کاهش گذاشت. گروه تحلیلی پیرا بر این باور است که افت تنها 35 درصدی تعداد دکل‌های فعال در میادین نفتی آمریکا برای متوقف کردن رشد تولیدات این کشور کافی بوده است. این در حالی است که از نوامبر 2014، یعنی زمانی که نفت به قیمت‌های کمتر از 80 دلار رسید، ظرف سه ماه تعداد دکل‌ها حدود 35 درصد کاهش یافت و ظرف چند ماه پس از آن کاهش تعداد دکل‌ها به اندازه‌ای رسید که می‌توانست موجب کاهش تولید نفت شیل شود. با این حال رشد تولید نفت شیل تا میانه‌های سال 2015 یعنی یک سال پس از شروع روند کاهشی قیمت‌ها متوقف نشد.

افزایش بهره‌وری تولید: در این میان آنچه موجب شد میزان تولید شیل با تاخیر به نقطه افت برسد، افزایش بهره‌وری تولید بود. در واقع افزایش بهره‌وری از چاه‌های نفت شیل کاهش میزان فعالیت در این صنعت را جبران کرد. بر اساس گزارش گروه پیرا، میزان تولید از یک چاه افقی در حال حاضر 50 درصد بیشتر از مقدار تولید در سال 2014 است. از سویی مدت زمان لازم برای حفر یک چاه در میادین نفتی نسبت به سال 2014 حدود 20 درصد کاهش یافته است، چراکه آگاهی نسبت به نوع سنگ مخزن، تجربه کارکنان و کیفیت سکوهای حفاری افزایش یافته و نوع مته حفاری نیز تغییر کرده است. از سویی بررسی‌ها نشان می‌دهد پیشرفت تکنولوژی حفاری که موجب افزایش طول چاه‌های افقی و حفر چاه در مکان دقیق‌تر شده، بهره‌وری تولید از چاه‌های نفت شیل را حدود 30 درصد افزایش داده است. همچنین همزمان با افزایش بهره‌وری، شاهد کاهش هزینه‌های تولید در میادین نفتی شیل بوده‌ایم. به‌طوری‌که در مجموع هزینه سر به سری تولید از میادین نفتی شیل حدود 35 درصد کاهش یافته‌ است. این موضوع باعث شده که در غالب نقاطی که ذخایر نفت شیل قرار دارد، تولید نفت در قیمت‌های 40 تا 50 دلاری سودآور باشد، در حالی که چند سال پیش تولید نفت در میادین نفتی شیل به قیمت 60 تا 70 دلار نیاز داشت.

انطباق بازارهای مالی: در عین حال با وجود اینکه در دو سال اخیر هیچ نقطه قابل اتکایی برای رشد قیمت‌ها در بازار نفت وجود نداشت اما بازارهای مالی از تولیدکنندگان نفت شیل رویگردان نشدند. حتی بازار سرمایه بیشتر با شرکت‌های نفتی هماهنگ شد و تولیدکنندگان نفت در سال 2015 توانستند 50 میلیارد دلار از طریق بازار سرمایه تامین مالی کنند. در عین حال تولیدکنندگان نفت شیل در سال 2015 حدود 18 میلیارد دلار و در سال 2016 حدود 16 میلیارد دلار از طریق عرضه سهام، سرمایه جذب کردند و توانستند ترازنامه مالی خود را متعادل کنند. علاوه بر این، برخی تامین‌کنندگان مالی که با نام private equity شناخته می‌شوند، قصد دارند حدود 100 میلیارد دلار از سهام شرکت‌های نفتی را خریداری کنند. بنابراین با وجود همه نگرانی‌ها از وضعیت شرکت‌های نفتی، اما بازارهای مالی به تامین سرمایه آنها کمک می‌کنند. از همین رو بسیاری از شرکت‌ها در این مدت با وجود افت قیمت نفت توانسته‌‌اند به حیات خود ادامه دهند. طی دو سال گذشته بیش از 100 شرکت نفتی آمریکایی اعلام ورشکستگی کرده‌اند، با این حال بررسی این شرکت‌ها نشان می‌دهد بزرگ‌ترین‌ آنها تنها روزانه 50 هزار بشکه نفت تولید می‌کرده ‌است. حتی بسیاری از شرکت‌هایی که اعلام ورشکستگی کرده‌اند، تولیداتشان متوقف نشده است، چراکه تلاش دارند با تولید حداکثری بدهی‌های خود را تسویه کنند.

کاهش افت نرخ تولید: در نهایت کاهش نرخ افت تولید به افزایش تاب‌آوری شیل کمک کرده است. تولید از چاه‌های نفت شیل با سرعت بسیاری در سال اول بهره‌برداری کاهش می‌یابد. به‌طوری‌که بین ماه اول تولید تا ماه دوازدهم نرخ تولید 60 تا 70 درصد افت می‌کند. با این حال متوسط نرخ کاهش تولید یک چاه بالغ بسیار کمتر از یک چاه تازه حفر شده است. از این رو متوسط نرخ کاهش تولید در سال 2015 حدود 40 درصد بوده که در حال حاضر به کمتر از 30 درصد رسیده است. افزایش نرخ بهره‌وری در کنار کاهش نرخ افت تولید چاه‌های نفتی در میادین شیل به این معنا است که امروزه سطح تولید تنها با 350 دکل حفاری افقی حفظ می‌شود، در حالی که در سال 2014 برای حفظ سطح تولید نیاز به 700 دکل حفاری بوده است. همچنین می‌توان گفت در حال حاضر با 700 دکل حفاری تولید نفت شیل یک میلیون بشکه افزایش خواهد یافت.

چشم‌انداز انقلاب شیل

حال با قرار گرفتن نفت در بازه 50 تا 60 دلار این سوال مطرح است که «تولید شیل چه میزان افزایش خواهد یافت؟» گروه تحقیقاتی پیرا در پاسخ به این سوال با اشاره به افزایش تعداد دکل‌ها و بازگشت کارکنان به شرکت‌های نفتی می‌گوید: ما در حال نزدیک شدن به نقطه عطف تولید نفت شیل هستیم. از این رو احتمالا در کوتاه‌مدت افت اندکی در تولید شیل مشاهده می‌شود و سپس به سرعت در مسیر رشد قرار خواهد گرفت. بررسی‌های این گروه نشان می‌دهد از سه ماه دوم سال 2017 روند رو به رشد تولیدات نفت شیل آغاز خواهد شد، به‌طوری‌که آنها در این سال رشد 300 هزار بشکه‌ای تولید را تجربه خواهند کرد. در بلند‌مدت یعنی حدود 10 سال آینده نیز نفت شیل یکی از عوامل رشد عرضه جهانی خواهد بود، با این حال نرخ رشد آنها بسیار کمتر از مقداری است که در سال 2014 اتفاق افتاد.بنابراین وقوع انقلاب شیل باعث شده که دیگر شاهد رشد شدید قیمت‌ها نباشیم یا اینکه اوپک قدرت انحصاری قبل را نداشته باشد و خطر «اوج گرفتن قیمت نفت» برای همیشه از بین رفته است و نفت شیل که در آمریکا متولد شده به زودی در سراسر دنیا گسترش خواهد یافت.