درآمد نفتی پس از شوک ارزی؟

با وجود کاهش صادرات نفتی و درآمد ارزی کشور از محل فروش این محصول در سال 91، محاسبات نشان می‌دهد درآمد ریالی فروش نفت نه تنها کاهش نیافته، بلکه با افزایش نیز مواجه بوده است. در چند روز گذشته آمارهای تازه‌ای در خصوص میزان فروش و درآمد نفتی کشور در سال 91 منتشر شده است. این آمارها را بانک مرکزی در بخش «تراز پرداخت‌ها» از گزیده آمارهای اقتصادی خود منتشر می‌کند. آمارهای جدید، داده‌های مربوط به درآمد نفتی کشور تا آذر ماه سال قبل را در بر می‌گیرد. بیشترین فروش دو سال گذشته آمارهای درآمد حاصل از صادرات نفت کشور در بازه زمانی 9 ماهه ابتدایی در دو سال اخیر نشان می‌دهد در سال 91 با وجود کاهش فروش و کاهش درآمد دلاری، درآمد ریالی نفت کشور به دلیل افزایش نرخ ارز آزاد، کاهش نیافته است. طبق این داده‌ها، در فروردین ماه سال 91، میزان فروش نفت خام معادل 6.8 میلیارد دلار بوده، حال آنکه این میزان در سال 90 در حدود 9.6 میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که معادل ریالی این درآمد، در سال 90 معادل 10.7 هزار میلیارد تومان و در فروردین ماه سال 91 معادل 12.8 هزار میلیارد تومان بوده است. تفاوت بین درآمد ریالی فروردین 91 با فروردین 90، به دلیل اختلاف در بین نرخ تبدیل دلار به ریال است. نرخ دلار در بازار آزاد طبق آمارهای رسمی در فروردین 90، معادل 1119 تومان بوده است، حال آنکه این نرخ در فروردین 91 به 1878 تومان رسیده است. این موضوع نشان می‌دهد در فروردین ماه این سال، با وجود کاهش 29 درصدی در درآمد دلاری حاصل از صادرات نفت، درآمد ریالی فروش نفت در این ماه، در حدود 20 درصد افزایش یافته است. درآمد نفت در فروردین سال 91، بیشترین میزان درآمد ماهانه در بین 9 ماه نخست این سال بوده که آمار آن را بانک مرکزی منتشر کرده است. کاهش در اردیبهشت همین طور درآمد دلاری نفت خام در اردیبهشت ماه سال 90 معادل 10.7 میلیارد دلار و در سال 91 معادل 6.5 میلیارد دلار بوده است. این موضوع نشان می‌دهد در حالی که فروش نفت در اردیبهشت ماه سال 90 نسبت به فروردین این سال افزایش یافته بوده، این رقم در اردیبهشت سال 91 نسبت به فروردین این سال کاهش یافته است. همچنین درآمد ریالی صادرات نفت خام کشور در اردیبهشت ماه سال 90 در حدود 12.3 هزار میلیارد و در اردیبهشت ماه سال 91 در حدود 11.1 هزار میلیارد تومان بوده است. نرخ دلار در بازار آزاد کشور در اردیبهشت ماه سال 90 معادل 1149 تومان و در اردیبهشت ماه 91 معادل 1670 تومان بوده است. کمترین میزان فروش ماهانه درآمد دلاری فروش نفت خام کشور در خرداد ماه سال 91 نیز تا حدودی پایین رفته و کاهش آن در تیرماه نیز تشدید شد. فروش نفت در تیرماه سال 91، کمترین میزان فروش ماهانه نفت از بهمن سال 87 به این سو بوده است. آمار نشان می‌دهد صادرات نفت تیر ماه سال 91 در حدود 3.9 میلیارد دلار و معادل ریالی آن برابر با 7.5 هزار میلیارد تومان بوده است. این درآمد در همین ماه از سال 90، به میزان 11.3 میلیارد دلار و تبدیل ریالی آن نیز در حدود 13 هزار میلیارد ریال بوده است. به عبارت دیگر، فروش نفت تیر ماه سال 91، تقریبا 65 درصد کمتر از مقدار آن در تیرماه سال 90 بوده، اما درآمد ریالی آن، تنها در حدود 42 درصد کاهش یافته است. نرخ ارز در خرداد سال 90 معادل 1189 تومان و در تیر ماه این سال 1150 تومان بوده که نوسان محدودی را نشان می‌دهد، اما دلار در ماه نخست سال 91، در قیمتی حدود 67 درصد بیشتر از قیمت سال 90 مبادله می‌شده است. نرخ دلار آزاد در خرداد سال 91 در بازار آزاد و طبق اعلام مراجع رسمی، در حدود 1770 تومان و در مرداد ماه سال 91 نیز، به میزان 1926 تومان بوده است. خیز درآمدها با نرخ ارز در آمارهایی که در خصوص نرخ ارز در بازار آزاد از سوی مراجع رسمی منتشر شده، مردادماه 91 نخستین ماهی است که در آن نرخ ارز در بازار آزاد از مرز دو هزار تومان گذشته است. میانگین نرخ دلار در بازار آزاد در این ماه در حدود 2046 تومان بوده است. این درحالی است که در مرداد ماه 90، نرخ ارز نوسان محدودی داشته و از قیمت 1150 تومانی تیرماه، به قیمت 1151 تومان رسیده بود. در مرداد ماه سال 91 بر میزان فروش نفت خام کشور تا حدی افزوده شد و این رقم به حدود 4.4 میلیارد دلار رسید که در مقایسه با فروش حدودا 9.6 میلیارد دلاری سال 90، افتی 55 درصدی را نشان می‌داد. این در حالی است که معادل ریالی این صادرات، در مردادماه سال 91 نسبت به ماه مشابه از سال قبل، تقریبا 20 درصد کاهش یافته بود. بازگشت فروش 6 میلیارد دلاری فروش نفت در شهریور ماه سال 91 مجددا افزایش یافته و به نزدیکی رقم بیشترین فروش که در فروردین ماه رخ داده بود، رسید. صادرات نفت کشور در شهریور ماه سال 91، درآمدی در حدود 6.6میلیارد دلار را به همراه داشته که حدود 31 درصد پایین‌تر از رقم آن در شهریور سال پیش از آن بود. معادل ریالی این درآمد نیز با توجه به نرخ ارز آزاد اعلام شده، به میزان 15.3 هزار میلیارد تومان محاسبه می‌شود که به میزان قابل توجهی، یعنی تقریبا معادل 29 درصد، بیشتر از درآمد 11.8 هزار میلیارد تومانی فروش نفت در شهریور ماه سال 90 است. به این ترتیب، شهریور ماه سال 91، نخستین ماه از این سال است که درآمد ریالی صادرات نفت، بیشتر از درآمد ریالی صادرات نفت در ماه مشابه از سال 90 بوده است. توجه به این نکته لازم است که شهریور ماه نیز ماه پرنوسانی برای نرخ ارز در کشور بوده، به طوری که طبق داده‌های رسمی، نرخ ارز در این ماه به بالای دو هزار و 300 تومان رسیده است. دلار در شهریور ماه سال 90، به قیمت 1182 تومان معامله می‌شد، در حالی که در شهریور ماه سال 91، نرخ آزاد آن معادل 2321 تومان شده بود. این موضوع در کنار افزایش فروش نفت، جهش درآمد ریالی صادرات نفت در شهریور ماه را توضیح می‌دهد. ارز نفتی در پاییز این روند با وقوع نوسان‌های نسبتا محدودی در سه ماه پاییز سال 91 نیز برقرار بود و سطح فروش و صادرات نفت کشور در پاییز، در حدود 6 میلیارد دلار در نوسان بود. به این ترتیب درآمد دلاری صادرات نفت در مهرماه سال 91، به میزان 6.2 میلیارد دلار، در آبان ماه این سال معادل 5.3 میلیارد دلار و در آذرماه این سال نیز تقریبا برابر با 5.8 میلیارد دلار بوده است. معادل ریالی این درآمد نیز در سه ماه پاییز، به ترتیب برابر با 19.5 هزار میلیارد تومان در مهرماه، 16.7 هزار میلیارد تومان در آبان ماه و 17.2 هزار میلیارد تومان در آذرماه بوده است. در سه ماه یاد شده از پاییز سال 91، نرخ دلار در بازار آزاد در حوالی 3 هزار تومان و در بیشتر اوقات بالاتر از این رقم بود. قیمت دلار در مهرماه 91، معادل 3142 تومان، در آبان ماه 91 معادل 3130 تومان و در شهریور ماه این سال معادل 2954 تومان بوده است. این نرخ در بازار آزاد در سال 90، در حدود 1252 تومان در مهرماه، 1317 تومان در آبان ماه و 1372 تومان در آذرماه بوده است. این آمار تفاوت قابل ملاحظه و رشد بالایی را در نرخ ارز در یک سال منتهی به پاییز 91 نشان می‌دهد و همچنین توضیح می‌دهد چرا با وجود کاهش چشمگیر فروش نفت در پاییز 91 نسبت به پاییز 90، درآمد ریالی حاصل از فروش این محصول در پاییز 91 به میزان قابل توجهی بالاتر از مقدار آن در سال 90 بوده است. شکستن رکورد درآمد ریالی این آمار نشان می‌دهد معادل دلاری صادرات نفت کشور در مهرماه سال 91، در حدود 35 درصد پایین‌تر از این درآمد در مهرماه سال 90 بوده، در حالی که معادل ریالی آن در مهر ماه، تقریبا به میزان 64 درصد نسبت به این ماه از سال پیشین، افزوده شده است. موضوعی که به دلیل جهش صورت گرفته در نرخ ارز در مهرماه این سال و رسیدن آن به سطوح بالای 3000 تومان در نخستین ماه از پاییز سال 91 به وقوع پیوست. نکته قابل توجه این است که با وجود افت محسوس فروش و درآمد دلاری نفت در سال 91، درآمد ریالی نفت در مهرماه این سال به سطح بی‌سابقه 19.5 هزار میلیارد تومانی رسیده که در تاریخ فروش نفت در کشور، بی‌سابقه بوده است. تثبیت سطح 15 هزار میلیاردی همچنین در آبان ماه سال 91، با وجود کاهش 42 درصدی در فروش نسبت به آبان ماه سال 90، درآمد ریالی حاصل از صادرات نفت با رشدی 39 درصدی مواجه بوده است. فروش نفت آذر ماه سال 91 نیز مجددا به میزان 42 کمتر از فروش در آذر سال 90 بوده است، حال آنکه معادل ریالی درآمد حاصل از این فروش، به میزان 24 درصد بالاتر از درآمد ریالی صادرات نفت کشور در آذرماه سال 90 بوده است. در ماه‌های شهریور، مهر، آبان و آذر سال 91، همواره درآمد ریالی حاصل از فروش نفت کشور بالای 15 هزار میلیارد تومان بوده است. چنین سطحی از درآمد ریالی در تاریخ فروش نفت کشور تنها در سه ماه اسفند 89، خرداد 90 و بهمن 90 به وقوع پیوسته و درآمد ریالی فروش نفت به بالای 15 هزار میلیارد تومان در این ماه‌ها رسیده بود.طبق داده‌های منتشر شده و محاسبات انجام شده، مجموعا در 9 ماه ابتدایی سال 91، درآمد ارزی کشور از محل صادرات نفت در حدود 44 درصد افت داشته است، اما درآمد ریالی حاصل از صادرات این محصول، با افزایشی 7.5 درصدی مواجه بوده است.