جزئیات پذیرش بورس در بورس
سهام شرکت بورس اوراق بهادار تهران که تا پیش از جلسه پذیرش هفته گذشته، در بازار پایه فرابورس معامله می‌شد، سرانجام با ابلاغیه‌ای که با تغییرات قوانین در بازار پایه همراه بود و همچنین موافقت هیات پذیرش بورس، راهی بورس شد تا به این ترتیب بیش از گذشته شاهد ارتقای شفافیت و بهبود عملکرد «بورس» باشیم.
پذیرش بورسها در خودشان یا همان (self- listing) دومین گام بعد از شرکتی شدن بورسها است؛ وقتی بورسها شرکتی شوند، برای استفاده از منافع این موضوع که مهمترین آنها انعطاف‌پذیری و امکان رقابت در بازارهای جهانی است، تلاش می‌کنند و در گام بعد اقدام برای پذیرش در خودشان دارند تا به عبارتی دیگر سهامشان را قابل معامله سازند و به این ترتیب از مزیت‌های بازار برای سهامداران خود نیز استفاده کنند. به گزارش دنیای اقتصاد ، تجربه جهانی نشان داده که تمامی بورس‌هایی که شرکتی شدند پس از طی مراحلی در خودشان پذیرفته شده و سهامشان قابلیت معامله در همان بورس را پیدا کرده که این موضوع بیانگر آن است که بورس محلی برای اعتماد، اطمینان و شفافیت خواهد بود، چون وقتی بورسی حاضر است سهام خود را در خودش معامله کند به نوعی نمادی از وجود بازاری شفاف و کاملا سلامت را به نمایش خواهد گذاشت. نماد معاملاتی «بورس» نیز در این راستا حرکت کرده، اما به‌خاطر وجود مقررات و قوانین حاکم بر بازار سرمایه تا پیش از این اجازه معامله در بازار پایه فرابورس را داشت که البته نه تنها بورس، بلکه معامله سهام سایر شرکت‌های زیرمجموعه سازمان از قبیل فرابورس، بورس انرژی و کالا نیز در این بازار صورت می‌گرفت. در حدود یک ماه گذشته با تغییراتی که در قوانین بازار پایه انجام شد و ابلاغیه جدید این بازار، امکان پذیرش «بورس» در بورس اوراق بهادار میسر شد و جلسه هیات پذیرش بورس نیز در هفته گذشته با این موضوع موافقت کرد و مقرر شد که نماد بورس تهران از بازار پایه فرابورس به بورس تهران منتقل شود. هر‌چند هنوز جزئیات و نحوه معامله در این بازار مشخص نیست و از آنجا که در حال حاضر سه نماد بورس یک، دو و سه در بازار پایه فرابورس معامله می‌شوند باید در این خصوص کارگروهی تشکیل شده و تصمیم‌گیری کند که این معاملات به‌صورت تجمیع یا تفکیکی انجام شود. به هر حال پذیرش «بورس» در «بورس» با در اختیار داشتن 6هزار و 700نفر سهامدار به‌عنوان بیشترین درصد سهام شناور آزاد، گامی مثبت در جهت افزایش نقدشوندگی و شفافیت خواهد بود. در این میان نباید تضاد منافع احتمالی ناشی از پذیرش بورس اوراق بهادار تهران را نادیده گرفت که در رأس آن مواردی از قبیل برآورده کردن کامل الزامات پذیرش، رعایت مقررات افشای اطلاعات و گزارش‌دهی، نظارت بر معاملات سهام بورس و سختگیری بورس در پذیرش شرکت‌های رقیب قرار دارد.
کشف قیمت در تابلوی اصلی
در این خصوص سید روح الله حسینی‌مقدم، معاون ناشران و اعضای بورس تهران با بیان اینکه بورسها برای نشان دادن اعتبار خود، سهام خود را می‌پذیرند، اظهار کرد: بورس اوراق بهادار تهران نیز در سال 1385 و در تبعیت از روند جهانی تغییر ساختار بورس‌های اوراق بهادار و برای مواجه شدن راحت‌تر با رقابت جهانی، اقدام به تغییر ساختار خود از یک سازمان عمومی غیر‌انتفاعی به شرکت سهامی عام انتفاعی کرد. وی ادامه داد: حال پس از گذشت 10سال و الگوبرداری از آخرین ساختارهای معتبر دنیا، ساختار جدیدی را پایه‌ریزی کرد و با موافقت هیات پذیرش بورس تهران، راهی بورس شد.
حسینی‌مقدم در ادامه با اشاره به اینکه درج نماد بورس طی روزهای آینده انجام خواهد شد، گفت: پس از درج در بازار مراحل کشف قیمت و معامله آن در تابلوی اصلی بازار اول بورس آغاز خواهد شد. وی در پاسخ به این سوال که نحوه معاملات بورس با وجود تعدد نمادها چگونه خواهد بود؟ گفت: احتمالا سهم شرکت بورس در قالب یک نماد معامله خواهد شد و سه نماد کنونی بورس یک، دو و سه در یک نماد تجمیع و مجددا کشف قیمت خواهد شد که ممکن است قیمت بالاتر یا پایین‌تر از قیمت‌های کنونی باشد. حسینی‌مقدم با اشاره به اینکه در حال حاضر سه نماد بورس۱ مربوط به کارگزاران، بورس۲ مربوط به نهادهای مالی بورس و بورس۳ مربوط به سایر اشخاص و در واقع حقیقی‌ها است، گفت: البته بعد از درج نماد یک کارگروه سه نفره قرار است در این خصوص تصمیم‌گیری کند که این معاملات به‌صورت تجمیع یا تفکیکی انجام شود.
مزایای پذیرش در خود
حسینی‌مقدم در ادامه با اظهار این مطلب که در دنیا بورسها پس از تغییر ساختار سنتی به‌صورت شرکتی، در پی پذیرش خود به‌عنوان یک واحد تجاری در بورس هستند، به مزایای این امر اشاره کرد و گفت: پذیرش بورس مزایایی همچون ایجاد ساختارهای حاکمیتی بهینه، تسهیل دسترسی به منابع مالی، تسهیل دسترسی به سرمایه‌های انسانی، سود محرکی برای رشد و توسعه، توان بیشتر در جذب شرکت‌ها برای پذیرش، افزایش اعتبار ملی و بین المللی، توان همگرایی بین‌المللی، برخورداری از مزایای قانونی، دسترسی مستقیم به بازار، ارزیابی صحیح ارزش بازار دارد.
به گفته حسینی‌مقدم از دیگر مزایای پذیرش بورس در تعیین راهبردهایی است که می‌تواند ارزش دارایی سهامداران بورس را افزایش دهد؛ ایجاد اعتبار و دید بهتر را نیز می‌توان از مزایای پذیرش بورس دانست. وی ادامه داد: با این حال پذیرش بورس محدودیت‌ها و تضاد منافعی را نیز به دنبال دارد که مهمترین آنها برآورده نکردن کامل الزامات پذیرش، رعایت مقررات افشای اطلاعات و گزارش‌دهی، نظارت بر معاملات سهام بورس، ایجاد انحصار در مالکیت سهام و سختگیری بورس در پذیرش شرکت‌های رقیب است. وی خاطرنشان کرد: البته مقام ناظر در کشورهای مختلف از دامنه وسیعی از ساز و کارها و ابزارهای نظارتی برای مدیریت تضاد منافع بهره می‌گیرند.
تضاد منافع احتمالی ناشی از پذیرش بورس
معاون ناشران و اعضا بورس تهران در ادامه یکی از دغدغه‌های موجود در این موضوع را مربوط به تضاد منافع، عنوان کرد و گفت: با توجه به اختیارات تنظیمی و نظارتی بورسها، زمانی که بحث پذیرش آنها مطرح می‌شود، یکی از دغدغه‌های مقام ناظر مباحث مربوط به تضاد منافعی است که ممکن است با این اقدام ایجاد شود که از مهمترین این موارد می‌توان به برآورده کردن کامل الزامات پذیرش، رعایت مقررات افشای اطلاعات و گزارش‌دهی، نظارت بر معاملات سهام بورس و سختگیری بورس در پذیرش شرکت‌های رقیب اشاره کرد.
وی در ادامه توضیح داد: یکی از نگرانی‌ها در فرآیند پذیرش بورسها، عدم رعایت کامل الزامات پذیرش توسط بورس به‌عنوان یک واحد خود پذیرش‌کننده است، هنگامی که بورسی به‌دنبال پذیرش سهام خود است، ممکن است از برخی موارد مربوط به خود به خاطر مصالح بورسی صرف‌نظر کند؛ در حالی‌که همین موارد را برای سایر شرکت‌های خواستار پذیرش الزامی بداند که این موضوع ممکن است نگرانی‌هایی را برای شرکت‌های پذیرفته شده و متقاضی پذیرش و نیز سهامداران ایجاد کند. حسینی‌مقدم در ادامه افزود: در پاسخ به این مساله و به‌منظور برطرف کردن نگرانی‌های ناشی از آن می‌توان گفت که براساس قوانین بازار اوراق بهادار ایران، وظیفه پذیرش در بورس برعهده هیات پذیرش است و سازمان بورس به‌عنوان مقام ناظر نقش تعیین‌کننده‌ای دارد؛ بنابراین، سازمان می‌تواند در صورت رعایت مقررات و برآوردن الزامات مورد نظر با پذیرش بورس موافقت کند و بورس را مانند سایر شرکت‌ها به اجرای مقررات پذیرش ملزم کند. وی خاطرنشان کرد: از این رو می‌توان گفت که در حوزه الزامات پذیرش با نظارت دقیق مقام ناظر هیچ‌گونه تضاد منافعی بروز نخواهد کرد.
رعایت مقررات افشای اطلاعات
وی درخصوص رعایت مقررات و افشای اطلاعات نیز توضیح داد: شرکت‌های پذیرفته شده در بورس موظف به ارائه اطلاعات شفاف و منظم به سهامداران هستند و معمولا بورسها موظفند این اطلاعات را پیگیری کنند و بر نحوه ارائه آنها نظارت داشته باشند. وی ادامه داد: حال زمانی که یک بورس در خود پذیرش می‌شود، بر اساس روال باید بر اطلاعات و گزارش‌های ارائه شده توسط خود نظارت داشته باشد که این موضوع می‌تواند در برخی از موارد به‌صورت کارا انجام نشود و این امر به زیان سهامداران است. وی راهکار موجود برای برطرف شدن این موضوع را نظارت سازمان بورس عنوان کرد و گفت: بر اساس مقررات مربوط به ناشران، شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران گزارش‌های مالی ادواری خود را به سازمان بورس ارائه می‌دهند و سازمان پس از تایید، آنها را منتشر می‌کند. حسینی‌مقدم ادامه داد: به‌عبارت دیگر، سازمان بورس بر اجرای مقررات افشای اطلاعات شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران نظارت می‌کند. بنابراین هنگامی که گزارش‌های مالی بورس توسط سازمان بورس نظارت و تایید می‌شود، امکان رعایت نکردن مقررات وجود ندارد و بورس با سایر شرکت‌ها در ارائه اطلاعات یکسان است. بنابراین احتمال بروز تضاد منافع در این حوزه وجود ندارد.
نظارت بر معاملات سهام بورس
وی درخصوص نحوه نظارت بر معاملات سهام بورس نیز عنوان کرد: بورس به‌عنوان فراهم‌کننده بسترهای معاملاتی و نظارت‌کننده معاملات باید تخلفات معاملاتی را شناسایی کند و اقدامات لازم را در این راستا انجام دهد ودر صورتی که بورس بخواهد بر معاملات خود نظارت داشته باشد، ممکن است در برخی موارد میان منافع شرکت و نحوه انجام صحیح معاملات، تضاد وجود داشته باشد. حسینی‌مقدم با اشاره به اینکه برای جلوگیری از بروز چنین مواردی باید تمهیدات لازم اندیشیده شود، گفت: بر اساس مقررات جاری، بورس و سازمان به‌صورت همزمان بر صحت انجام معاملات نظارت می‌کنند و بورس تنها ناظر اولیه است. بنابراین سازمان بر فعالیت‌های معاملاتی بورس نظارت کامل دارد، از سوی دیگر سازمان می‌تواند تفاهم‌نامه‌ای که بین بورس و سازمان مکتوب می‌شود، الزام ارائه گزارش‌های ادواری از تمام مواردی که احتمال تخلف در آنها وجود دارد، تعیین کند و در این خصوص نظارت بیشتری صورت پذیرد. وی ادامه داد: در شرایط کنونی با توجه به اینکه نظارت بر معاملات در سازمان به‌صورت روزانه انجام می‌شود، این نهاد قادر است نظارت دقیق‌تر و خاص‌تر بر معاملات سهام بورس را انجام دهد.
سختگیری در پذیرش شرکت‌های رقیب
معاون ناشران و اعضای بورس تهران در ادامه اظهار کرد: بورسها در ارائه برخی خدمات رقبایی دارند که ممکن است تمایل داشته باشند در بورس پذیرفته شوند. از جمله این شرکت‌ها می‌توان به فرابورس، شرکت خدمات فناوری بورس و شرکت‌های سپرده‌گذاری اشاره کرد. حسینی‌مقدم ادامه داد: با توجه به اینکه ممکن است به‌عنوان یک روند طبیعی، بورس در ارائه خدمات، خواستار پیشی گرفتن از رقبای خود باشد، امکان دارد اقدامات سخت‌گیرانه‌ای را در پذیرش شرکت‌های رقیب در پیش گیرد یا در فرآیند گزارش‌دهی آنها موانعی را ایجاد کند. به گفته حسینی‌مقدم در بورس‌های مختلف برای برطرف کردن نگرانی شرکت‌های رقیب بورس در پذیرش اوراق بهادارشان در بورس، در زمان پذیرش این‌گونه شرکت‌ها نظارت دقیقی صورت می‌گیرد، در چنین شرایطی سازمان بورس می‌تواند در بررسی درخواست پذیرش و اطلاعات ارائه‌شده از سوی شرکت‌های یاد‌شده توسط بورس، نظارت دقیق و مستمر داشته باشد. وی خاطرنشان کرد: در ایران با توجه تغییرات ساختاری ایجاد شده در حوزه بازار سرمایه نقش نظارتی سازمان بورس و اوراق بهادار از اهمیت زیادی برخوردار شده و می‌تواند بر تمام تضادهای احتمالی ناشی از پذیرش بورس فائق شود.
تجربه‌های بورسی شدن در بورس‌های دنیا
اگرچه آغاز فرآیند تغییر ساختار بورس‌های اوراق بهادار به دهه 1990 بر‌می‌گردد، اما در سال‌های اخیر از شتاب چشمگیری برخوردار بوده است؛ به‌‌گونه‌ای‌که نسبت بورس‌های شرکتی از 38 درصد در سال 1998، به حدود 75 درصد در سال 2005 رسیده است. پس از آن نیز در سال 2006 بزرگ‌ترین بورس دنیا یعنی بورس نیویورک تغییر ساختار داده است؛ به‌طوری که می‌توان گفت تا سال 2010 تقریبا تمام بورس‌های بزرگ دنیا نسبت به تغییر ساختار خود اقدام کرده‌اند. همان‌طور که در جدول بالا مشاهده می‌شود، اکثر بورس‌های بزرگ دنیا از اوایل قرن 21 به سمت تغییر ساختار و شرکتی شدن حرکت کرده‌اند. همچنین بسیاری از آنها در فاصله زمانی کوتاهی از تاریخ شرکتی شدن، موفق به عرضه اولیه سهام خود در بورس شده‌اند که نشان‌دهنده اهمیت فرآیند تغییر ساختار از در بورس‌های اوراق بهادار دیدگاه بین‌المللی است.
بورس‌های اروپایی نیز همگام با سایر بورسها اقدام به پذیرش سهام خود کرده‌اند، این اقدام بورسها با چهار بورس بزرگ‌تر، از لحاظ سرمایه و تعداد شرکت‌های پذیرفته شده نظیر بورس استکهلم، لندن، آلمان و یورونکست آغاز شد. روند پذیرش بورسها با پذیرش سهام بورس هلسینکی در بورس اسلو و اخیرا سهام بورس ایتالیا در همان بورس ادامه یافت. پذیرش سهام بورس اسلو پس از شرکتی شدن مدتی طول کشید؛ زیرا ابتدا عملیات خود را سازمان‌دهی کرد و پس از آنکه مدیریت شرکت مدتی در اختیار بخش خصوصی قرار داشت و نیز پس از بررسی وضعیت بازار، در بورس پذیرفته شد.
