رئیـس اتـاق ایـران می‌رود یـا می‌ماند؟
خبر استعفای رئیس اتاق بازرگانی ایران در نخستین ساعات کاری روز گذشته در کانال رسمی تلگرام و اینستاگرام وی منتشر شد.
استعفایی که شاید ناگهانی بود، ولی دور از ذهن نبود؛ چراکه پیش از این خبر بیماری محسن جلال‌پور از گوشه و کنار شنیده می شد. وی به دلیل حمله قلبی از حدود 2 هفته پیش در بستر بیماری به سر می‌برد. به گزارش دنیای اقتصاد ، البته این بیماری سومین بار طی یک‌سال اخیر گریبانگیر رئیس پارلمان بخش خصوصی ایران شد. اما این‌بار منجر به کناره‌گیری وی از ریاست پارلمان بخش خصوصی شد. بنابراین وی پس از حدود 14 ماه فعالیت به‌عنوان رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، به دلیل بیماری قلبی از سمت خود استعفا داد. در همین راستا، این روزنامه در گزارش پیش‌رو به بررسی نشانه‌های تغییر یا عدم تغییر در پارلمان بخش خصوصی پرداخته است. محسن جلال‌پور، چهارمین رئیس اتاق بازرگانی ایران پس از انقلاب است. علینقی خاموشی پس از یک دوره طولانی ریاست از ابتدای انقلاب اسلامی ایران تا سال 1386، در ششمین دوره انتخابات ریاست این پارلمان، این کرسی را به محمد نهاوندیان واگذار کرد. اما با انتخاب نهاوندیان به‌عنوان رئیس دفتر ریاست جمهوری در دولت یازدهم، مجددا انتخابات رئیس اتاق انجام شد و این بار غلامحسین شافعی، ریاست اتاق را بر عهده گرفت. پس از آن نیز با فرارسیدن موعد انتخابات دوره هشتم اتاق، محسن جلال‌پور از سوی هیات نمایندگان بخش خصوصی این مسوولیت را پذیرفت.
جلال‌پور یکی از چهره‌های اقتصادی فعال در فضای مجازی است. از این رو متن استعفای وی نیز از طریق شبکه‌های اجتماعی فضای مجازی منتشر شد. البته این متن چه در صفحه شخصی وی در اینستاگرام و چه در گروه‌های تلگرام با واکنش‌های زیادی مواجه بود. اظهارات کاربران شبکه‌های اجتماعی حاکی از ابراز تاسف آنها نسبت به استعفای جلال‌پور است. یکی از کاربران در یکی از گروه‌های تلگرامی چنین نوشت: «دیدگاه‌های ایشان راجع به خصوصی‌سازی و نگهداشت سرمایه‌های ملی بی‌نظیر بود. موجب تاسف و تاثر است استعفای ایشان. از خداوند برایشان سلامتی مسالت می‌کنیم.» همچنین کاربر دیگر در صفحه اینستاگرام وی چنین ابراز کرد: «شما ۴ سال کار و تلاش را در یک سال به ثمر رساندید که به‌ندرت چنین تلاشی در بدنه بخش خصوصی و دولت دیده شده است. امید است مسوولان کشور از مشاوره نظرات و پیشنهادهای کارشناسی شده شما استفاده کنند.»
تعدادی از کاربران دیگر نیز که خود را فعال یا نماینده بخشی از جامعه فعالان اقتصادی کشور معرفی کرده‌اند از جلال‌پور برای بازگشت به اتاق ایران درخواست کرده‌اند. در بخشی از این پیام‌ها چنین آمده است: «این خبر شوک بسیار بزرگی بود. سلامتی و بهبود شما آرزوی قلبی ماست اما در این برهه و در این زمان وانفسا، نبود شما خسران بسیار بزرگ برای اقتصاد کشور خواهد بود. از شما از صمیم قلب تقاضا دارم با تمام سختی‌های موجود راهتان را ادامه دهید تا خود شما شاهد شکوفایی نهال‌هایی باشد که از سالیان دور آنها را کاشته‌اید.»
متن استعفای وی که با تیتر «این عمرهای کوته و بی‌اعتبار» منتشر شد، به شرح زیر است:
«٢٤خرداد١٣٩٤مهم‌ترین روزو بزرگ‌ترین افتخارزندگی من است. روزی که از سوی کارآفرینان این کشوربه‌عنوان سخنگوی بخش خصوصی ایران برگزیده شدم. آن روز کرسی ریاست اتاق ایران به امانت به من سپرده شد و ماموریتی بس خطیر و بزرگ پیش رویم نهاد. می‌دانستم کار بس دشواری پیش‌رو دارم. تحریم های چندلایه، افزایش بیکاران و رکود مزمن کشور را تهدید می‌کرد. نبرد سنگین با تورم در جریان بود. بنگاه‌ها از نفس افتاده و حال اقتصاد اصلا خوب نبود. مسوولیت سنگینی پذیرفته بودم و عهد کردم هرچه دارم برسر این خدمت بنهم. بر این عهد صادقانه ایستادم و کوتاهی نکردم.
چه بسیار زنان و مردان پاک نهاد در هیات رئیسه، هیات نمایندگان و سازمان اتاق که در این تلاش بیش از من کوشیدند. این ماموریت مهم، تمام ساعات عمر من، تمام نیروی بدنی و مهم‌تر از همه، بسیج همه قوای عاطفی و روحی‌ام را می طلبید. قلب من سابقه بیماری داشت اما گمان داشتم اشتیاق روحی خدمت به ایران عزیز این عضو بیمار را نیز همراه خواهد کرد. در ابتدای سال جاری عارضه قلبی، چند روزی بستری‌ام کرد. پزشکان، کار سنگین و پرتنش را اکیدا ممنوع کردند. اما نمی‌توانستم کار را وانهم. به خود گفتم باز می کوشم اما اجازه نخواهم داد تنش کار مرا بیازارد. اما نشد.
به باور من بنگاه‌ها سرمایه اصلی اقتصاد هر کشور هستند. من که خود بارها بنگاه ساخته و برای توفیق آن جنگیده بودم، نیک می‌دانستم هر بنگاه موفق عصاره سرمایه‌گذاری و تلاش سالیان ده‌ها، صدها و هزاران ایرانی است. وقتی مرگ بنگاهی را می‌دیدم، هنگامی که زانو زدن فعالان اقتصادی را ناظر بودم، آنگاه که در هر جا و هر سفر صدها جوان لایق ایرانی از من تقاضای شغل داشتند چگونه می‌توانستم رنج نبرم؟! مشاهده هجوم یکپارچه دشمنان خارجی ایران درعرصه بین‌الملل در کنار سنگ‌اندازی و کلوخ‌پرانی داخلی دائما قلبم را جریحه‌دار می‌کرد. هرشب به خود نهیب می‌زدم که تو ضامن همه آنچه می‌گذرد نیستی. حدیث با نفس می‌کردم که در این ساختار بزرگ و عریض و طویل تو عضو کوچکی هستی که باید تا می‌توانی در انجام وظیفه خود،خوب بکوشی. اما مگر قلب آدمیزاد زبان آدمی سرش می‌شود؟! می‌سوزد و کار دستت می‌دهد.
القصه. بامداد چهارشنبه دوهفته قبل پس از بازگشت از سفر کردستان آنچه پزشکان پیش‌بینی می‌کردند پیش آمد. مرگ را به چشم دیدم. تجربه‌ای است خنک و تسلی‌بخش. حال در بستر بیماری افتاده‌ام. رمقی نمانده. پزشکان صریحا مرا از اشتغال سنگین و تنش‌زا تا پایان عمر نهی می‌کنند. می‌دانم در بحبوحه کارزار سخت، شما زنان و مردان کارآفرین ایرانی، برای نجات اقتصاد ملی نمی‌توان پذیرفت سخنگوی بخش خصوصی، ناقص و نیمه‌کاره درخدمتتان باشد. با این وجود امروز اقتضای خدمت به شما، استعفا از ریاست اتاق ایران است. این استعفا از سر وظیفه‌شناسی و امانتداری و متکی برعقل و تدبیر است. در کمال فروتنی ازتک تک شما عزیزان سپاسگزاری می‌کنم و از تقصیر و قصور خود عذر خواهم. از شما می‌خواهم این خدمتگزار کوچک را عفو و از دعا فراموش نکنید. فرصت خدمت به این سرزمین جاودانه و این مردم خوب برای هرکس بهاری زودگذر است. فرصت‌هایتان را غنیمت شمرید و قدر بدانید. فردا بی‌شک از آن ایران است.»
اما ساعاتی پس از اعلام استعفای وی، هیات رئیسه اتاق ایران انتشار بیانیه‌ای، با کناره‌گیری جلال‌پور از ریاست این پارلمان مخالفت کرد. متن این بیانیه چنین است: «از 24 خرداد سال 94 که دور هشتم اتاق ایران آغاز گردید تلاش مجدانه‌ای از سوی همه ارکان اتاق در یکی از مهم‌ترین مقاطع تاریخی اقتصاد کشور آغاز شد و اتاق ایران در جهت پویایی اقتصاد کشور تمام همت خود را به کار بست و فعالیت‌های خود را در بهره‌گیری از بستر جدید کسب‌وکار کشور متمرکز کرد. در این خصوص نقش ریاست محترم اتاق جناب آقای جلال‌پور بسیار تعیین‌کننده و بی‌بدیل بوده است. اقدامات خستگی‌ناپذیر و موثر ایشان، در کنار احساس مسوولیت و عشق و علاقه به بخش خصوصی ایران بر کسی پوشیده نیست و خدمات ارزنده ایشان ماندگار خواهد بود. متاسفانه کسالت پیش آمده و نیاز به استراحت برای مدتی اتاق را از فعالیت آقای جلال‌پور محروم خواهد کرد. احساس مسوولیت‌پذیری این عزیز و اعلام استعفا از جانب ایشان به هیات نمایندگان اتاق ایران اقدام متواضعانه‌ای برای واگذاری تصمیم در چنین شرایطی به هیات نمایندگان به‌عنوان رکن عالی اتاق ایران بود. هیات رئیسه اتاق ایران ضمن قدردانی از تلاش‌های ریاست محترم، استعفای ایشان را به رسم امانت تا بهبودی و سلامت کامل محفوظ نگه خواهد داشت و در این مدت عهده‌دار وظایف اتاق خواهند بود. ان‌شاءالله با حضور مجدد جناب آقای جلال‌پور در هیات نمایندگان و تشریک مساعی با ایشان تصمیم نهایی اتخاذ می‌گردد. امید است اتاق ایران همچنان از وجود ایشان بهره‌مند گردد.»
دو نگاه به استعفای رئیس اتاق ایران
اما سوالی که شاید برای برخی از افراد در این خصوص مطرح شود این است که آیا سکان اتاق بازرگانی ایران به دست شخص دیگری سپرده خواهد شد یا همچنان ریاست پارلمان بخش خصوصی با محسن جلال‌پور خواهد بود. برخی از گمانه‌زنی‌ها حاکی از قطعیت استعفانامه وی است. متن استعفای منتشرشده از سوی جلال‌پور، شخصی و احساسی بوده و در دل این متن به قطعی بودن این استعفا اشاره و تاکید شده است. از سویی تعدد حملات قلبی طی یک‌سال گذشته می‌تواند مهر تاییدی بر مصمم بودن وی بر کناره‌گیری از سمت خود باشد. علاوه بر این، انتشار بیانیه هیات رئیسه حاکی از آن است که استعفای وی تا پایان دوره نقاهت، نزد آنها به امانت خواهد ماند. اما تجربه نشان داده این پارلمان نمی‌تواند در دوره میان‌مدت بدون سکان‌دار باشد. چنانچه این دوره نقاهت افزایش یابد، امکان پذیرفتن استعفای وی از سوی هیات رئیسه نیز وجود خواهد داشت. البته اتاق بازرگانی ایران براساس قانون مربوط به اتاق، می‌تواند تا 3 ماه، توسط هیات رئیسه و بدون حضور رئیس اداره شود.
اما از سویی، این بیانیه می‌تواند یکی از مواردی باشد که بازگشت جلال‌پور را به ریاست اتاق بازرگانی ایران محتمل می‌نماید. همچنین در دوره هشتم برخی از پروژه‌ها در اتاق پایه‌گذاری شده که با واگذاری کرسی ریاست به شخص دیگر، امکان به نتیجه رسیدن آن کم خواهد شد. به همین دلیل، به نظر می‌رسد این پروژه‌های ناتمام می‌تواند مانع از ترک جایگاه ریاست توسط جلال‌پور شود. از سوی دیگر، انتخاب رئیس اتاق ایران در دوره هشتم مصادف با توافق هسته‌ای بود. اتفاقی که اقتصاد ایران را وارد مرحله‌ای جدید کرد. در نتیجه بخش خصوصی به‌عنوان یکی از بازیگران مهم دوره جدید مطرح شد. در این دوره، تعامل دولت و بخش خصوصی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود و بنابه اظهار بسیاری از فعالان بخش خصوصی و کارشناسان، محسن جلال‌پور توانسته بود در این بزنگاه، شیوه مناسبی را برای تعامل با دولت برگزیند. در نتیجه، این تعامل نیز می‌تواند یکی از گمانه‌زنی‌ها برای بازگشت وی به اتاق ایران باشد. به این معنی که اتاق ایران با حضور جلال‌پور می‌تواند قدرت چانه‌زنی بیشتری داشته باشد.
وعده‌های محقق شده
نیمه دوم خردادماه سال 94، در روز انتخابات اتاق بازرگانی ایران، کرسی ریاست اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران با اکثریت قاطع آرا به جلال‌پور رسید. وی در بدو ورود خود در سخنرانی‌اش به‌عنوان رئیس پارلمان بخش خصوصی وعده داد که دفتر پساتحریم را در اتاق بازرگانی دوره هشتم تشکیل دهد. همچنین اعتلای جایگاه بخش خصوصی به‌ویژه اتاق ایران از دیگر برنامه‌های وی در این دوره بود. از سویی با توجه به مشکلات بخش کشاورزی و بحران آب در کشور، این دو موضوع را نیز مورد توجه و تاکید قرار داد. با نگاهی به کارنامه جلال‌پور در یک‌سال گذشته می‌توان دریافت که وعده‌های وی تا حد زیادی عملیاتی شده است. اعتلای جایگاه بخش خصوصی با در اختیار گرفتن کرسی‌های متعدد در شوراها و جلسات مختلف تحقق یافته است. حتی اخیرا بخش خصوصی توانست در جلسات علنی مجلس شورای اسلامی حضور داشته باشد. برگزاری سمینارها و شرکت در همایش‌ها و جلسات مختلف درخصوص مساله آب و کشاورزی نیز بی‌ارتباط با تاکید وی در روز اول انتخابش بر این موضوع نیست. دفتر پساتحریم نیز بلافاصله با ریاست وی در اتاق ایران تشکیل و فعال شد.
اما در صورتی که جلال‌پور بر تصمیم خود مبنی بر کناره‌گیری از مسند ریاست اتاق اصرار بورزد، باید دید، جایگزین وی در این شرایط کنونی اقتصادی باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد. اگر محسن جلال‌پور نتواند دوباره بر مسند پارلمان بخش خصوصی تکیه بزند، به گفته فعالان بخش خصوصی، فرد جایگزین وی، قطعا باید از توانمندی‌های بالایی برخوردار باشد. در همین زمینه احمد پورفلاح بر این باور است که رئیس جدید پارلمان بخش خصوصی، باید از بخش خصوصی واقعی باشد و مانند آقای جلال‌پور بتواند یک تعامل منطقی با بدنه دولت و مجلس برقرار کند. این فعال اقتصادی به افرادی که داعیه ریاست بر این نهاد مهم را دارند، توصیه کرد که فریب عنوان آن را نخورند؛ چراکه عهده‌دار بودن چنین نهادی، کاری بس دشوار و سنگین است.
به گفته پورفلاح، بخش خصوصی در حال حاضر مثل بخش خصوصی 20 سال پیش نیست و توقعات کاری از این بخش زیاد است. از این‌رو باید با تکیه بر افراد توانمند بتوان کار را جلو برد. فعالان اقتصادی معتقدند از دیگر ویژگی‌های رئیس جدید اتاق، این است که فرد مورد نظر به‌دنبال منافع شخصی یا گروهی خود نباشد و منافع جمع را در نظر بگیرد و پارلمان بخش خصوصی را به‌عنوان بنگاه اقتصادی خود در نظر بگیرد. به گفته فعالان اقتصادی، رئیس جدید باید این موضوع را نیز در نظر داشته باشد که در این راه باید از سلامت جسمی و روحی خود مایه بگذارد؛ چراکه ممکن است حتی با برخی از حرکت‌های غیرمنطقی و غیردوستانه مواجه شود. از این‌رو، رئیس جدید باید توان بازی با یک تیم را داشته باشد و تاجایی که امکان دارد از تک روی پرهیز کند. فعالان بخش خصوصی همچنین بر این باور هستند که ساختار پارلمان بخش خصوصی نیاز به تغییر اساسی دارد، اگرچه بازسازی این ساختار با کوشش جلال‌پور نیز در حال انجام بود، اما مشغله‌های زیاد در پسابرجام به دلیل ورود هیات‌های مختلف به اتاق، مانع از این شد که این کار به سرانجام برسد.
