خروج بانکها از جزیره
حدود یکسال از توافقات هسته‌ای و بیش از هفت ماه از اجرایی شدن برجام می‌گذرد. در حالی شبکه بانکی می‌تواند از بزرگترین ذینفعان این تغییر بزرگ باشد و توانسته از جزیره‌ای که سال‌ها در آن حبس شده بود خارج شود که با این حال زمان زیادی تا رسیدن به دستاوردهای برجام برای این حوزه باقی مانده است. گره‌هایی که هنوز باز نشده و رایزنی‌هایی که همچنان ادامه دارد.
تیرماه سال گذشته حاوی خبر خوشی برای ایران بود و مذاکرات هسته‌ای بین ایران و گروه ۱+۵ به نتیجه رسید. جریانی که می‌توانست در مرحله اجرا، لغو تحریم‌ها را به عنوان یکی از موانع تاثیرگذار بر بخش‌های مختلف به ویژه اقتصاد به همراه داشته باشد.
به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایسنا؛ این در حالی است که در دوره حدود ۱۰ ساله تحریم شبکه بانکی و به ویژه بانک مرکزی که از آن به عنوان یک تحریم استثنایی یاد می‌شود، هزینه‌های زیادی به بانکها و به تبع آن فعالان اقتصادی به دلیل قطع رابطه با مجامع بین‌المللی و محرومیت استفاده از امکانات و روابط شبکه بانکی بین‌المللی تحمیل شد. فضایی که در آن روابط کارگزاری بانکها قطع، امکان گشایش ال‌سی و ارتباط با سوئیفت به عنوان یکی از مهمترین شبکه‌های کاربردی، قطع شد. مبادلات ارزی کنار رفت، اموال و دارایی‌های ارزی بلوکه و با اینکه وجود داشت، اما از دسترس خارج شد. این تنها بخشی از محدودیت‌های شبکه بانکی ایران به عنوان مهمترین محل تامین مالی اقتصاد بود که ضررهای ناشی از تحریم تحمیلی بر آن قابل چشم پوشی نیست. ولی به هر حال به نتیجه رسیدن توافقات هسته‌ای و در ادامه اجرایی شدن برجام(برنامه جامع اقدام مشترک)، آغازی برای گشایش روابط بانکی و برگشت به دوران قبل از تحریم بود.
بر اساس توافقات، قرار شد تا با اجرایی شدن برجام تمام تحریم‌های مالی از جانب اتحادیه اروپا لغو و دسترسی به منابع ارزی ایران در تمام کشورها و امکان نقل و انتقال آنها میسر شود. تمام منابع مالی و اقتصادی متعلق به اشخاص حقیقی، حقوقی و نهادها از جمله بانک ها و موسسات مالی ایرانی، بانک مرکزی و افرادی که از لیست‌های تحریم خارج شده‌اند، آزاد و در اختیار ایران قرار گیرد. مشارکت و روابط کارگزاری بانکی فیمابین بانک‌های ایرانی و خارجی گسترش یافته و فعالیت‌های متعارف بانکی همچون گشایش اعتبار اسنادی و صدور ضمانت‌نامه بانکی انجام شود. همچنین شعب بانکی، شرکت های تابعه یا دفاتر نمایندگی بانک‌های ایرانی در خارج از کشور امکان افتتاح و بانک‌های خارجی در منطقه اصلی و مناطق آزاد ایران نیز متقابلا مجاز به این نوع فعالیت‌ها شوند. بر این اساس تمام خدمات مرتبط امور مالی و بانکی شامل کمک‌های فنی، آموزشی، بیمه، بیمه اتکایی، حمل‌ونقل، واسطه‌گری و هرگونه خدماتی که به طور متعارف برای انجام این فعالیت‌ها لازم است، برای نظام بانکی مهیا و همچنین تحریم‌های مرتبط با طلا و دیگر فلزات گرانبها و خدمات مرتبط با آنها لغو شود.
این در حالی است که در پسابرجام و حتی قبل از آن رفت و آمد بین طرف‌های ایرانی و خارجی برای برقراری ارتباط و ایجاد همکاری با یکدیگر آغاز شد و در این مدت طرف‌های اروپایی، آسیایی و آفریقایی با بانک مرکزی ایران دیدار و مذاکراتی نیز داشتند و حتی قراردادهای بانکی و بیمه‌ای بین طرفین منعقد شد. سوئیفت(جامع جهانی ارتباط مالی بین الملل) به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای ارتباطی بانکی برای بانک‌های ایرانی، لغو تحریم و روابط کارگزاری نیز هر چند محدود از سر گرفته شد.
اما با وجود تمامی گشایش‌هایی که در اجرایی شدن برجام برای بانکها ایجاد شد، تاکنون همه آنچه که می‌توانست در اختیار نظام بانکی و ذینفعان آن قرار گیرد محقق نشده است. روالی که گرچه می‌تواند با توجه به محدوده زمانی سپری شده، طبیعی به نظر برسد ولی با در نظر گرفتن اظهارات مقامات ارشد وزارت امور خارجه و بانکی ایران از سنگ‌اندازی طرف‌های خارجی نیز در امان نبوده است.
ایران هراسی، واژه‌ای است که موجب شده تا بانک‌های خارجی به ویژه بانک‌های بزرگ برای ورود به مذاکره با طرف ایرانی به سختی حرکت کنند. اعتمادی که هنوز با پابرجا بودن برجام شکل نگرفته و از سویی دیگر ترس از تحت فشار قرار گرفتن از سوی آمریکا این عقب نشینی را تشدید می‌کند. با این حال از چندی پیش مذاکرات گسترده‌ای بین معاونان وزارت امور خارجه ایران و آمریکا در این رابطه شکل گرفت و طرف آمریکایی رسما به بانک‌های خارجی اعلام کرد که با اطمینان برای مذاکره با بانک‌های ایرانی وارد شوند.
از سویی دیگر بر اساس توافقات هسته‌ای، دارایی‌های ارزی بلوکه شده ایران که بر اساس اعلام بانک مرکزی تا حدود ۳۰ میلیارد دلار تخمین زده می شود و با مجموع اموال تا حدود ۱۰۰ میلیارد دلار می‌رسد، از حالت بلوکه خارج و در دسترس ایران قرار گرفت، اما در این مورد نیز جابجایی‌ها تا حدودی با موانعی مواجه شد و به راحتی در دسترس بانک مرکزی نبود. موضوعی که رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرده که به دلیل عدم اطلاع کافی بانکها و کشورهای مقابل نسبت به لغو تحریم‌ها و جزئیات برجام رخ داده است.
در سویی دیگر ماجرا با اینکه هر چه که برای شبکه بانکی در نتیجه اجرایی شدن برجام بدست آمده، هنوز کاملا در اختیارشان قرار نگرفته و زمان بیشتری لازم است تا گره‌های باقی مانده باز شود، در این میان مباحث زیادی اغلب در مورد عدم بهره گیری بانکها از برجام و بی نتیجه بودن آن مطرح می شود. جریانی که البته از سوی بانک مرکزی و کارشناسان ارشد بانکی چندان پذیرفته شده نیست و معتقدند که باید زمان بیشتری بگذرد تا آثار برجام در بانکها دیده شود.
در این رابطه پویا جبل آملی-کارشناس بانکی- معتقد است اگرچه در این مدت حداکثر انتظارات برآورده نشده و زمان‌بر خواهد بود ولی اینکه می‌گویند هیچ تغییری ایجاد نشده هم قابل پذیرش نیست و دروغ است.
وی با تاکید بر اینکه دستاوردهای برجام برای شبکه بانکی را می توان به چند دسته تقسیم بندی کرد و نباید از آن به راحتی گذشت معتقد است که وقتی عنوان می‌شود هنوز اتفاق خاصی در پسابرجام نیفتاده است برای آن است که این انتظار وجود داشته که بلافاصله بعد از برجام بتوان با بانک‌های بزرگ اروپایی ارتباط برقرار کرد. این در حالی است که هنوز نتوانستیم با آنها وارد رابطه شویم که بخشی از آن به دلایل داخلی مرتبط است و بخشی دیگر به این بستگی دارد که بانک‌های بزرگ نیاز به تضمین‌های کتبی بیشتر و همچنین سیگنال‌های قوی‌تری دارند که مطمئن باشند برجام پابرجا می‌ماند؛ بنابراین اگر در داخل شرایطی رقم بخورد که این سیگنال‌ها داده شود که ممکن است برجام تداوم پیدا نکند، آنگاه بانک‌های بزرگ تمایلی به این ندارند که با ایران وارد مذاکره شوند.
جبل آملی، البته تندروی های داخلی را نیز مورد توجه قرار داده و عنوان می کند باید توجه داشت تا زمانی که ما پای میز مذاکرات بودیم می توانستیم برای دریافت امتیاز بالاتر، انتقادات بیشتری نسبت به مذاکرات مطرح کنیم، اما با اجرایی شدن برجام و ورود طرفین برای اجرای آن، اگر همان تنش‌های قبلی در طول مذاکرات همچنان در داخل نیز وجود داشته باشد، آنگاه این سیگنال به طرف های خارجی داده می شود که ممکن است به دلیل انتقادات شدیدی که وجود دارد برجام در ایران ادامه پیدا نکند که این موضوع می تواند موجب دلسردی سرمایه گذار خارجی و طرف‌های تجاری ما شود.
وی همچنین اشاره ای هم به دوری حدود ۱۰ ساله شبکه بانکی از فضای بین‌الملل داشت و گفت که به نظر می‌رسد که اکنون سیستم بانکی و بانک مرکزی در حال ایجاد پل‌های ارتباطی بوده تا بتوانند به مسائلی که نیاز دارد از جمله قوانین بانکی و مباحث نظارتی آگاهی پیدا کند؛ بنابراین فعلا در حال یادگیری بوده و در مرحله بعد باید برای آنها نهادسازی کنیم.
به هر حال در مدت اخیر با توجه به موانعی که در برقراری روابط بانکی و استفاده از دست آوردهای برجام برای بانک‌های ایرانی وجود داشته، مذاکرات زیادی همچنان بین بانک مرکزی ایران و طرف های خارجی در حال انجام بوده و حتی رئیس کل بانک مرکزی در اجلاس بهاره صندوق بین‌المللی پول در آمریکا ضمن انتقاد از طرف های غربی نسبت به نحوه عمل به توافقات انجام شده از آنها خواسته بود که نسبت به اجرایی شدن برجام متعهد و پایبند باشند. رایزنی‌هایی که می‌تواند تا گشایش کامل روابط بانک‌های ایران و گرفتن حقوق آنها در فضای بین الملل ادامه داشته و دست بانکها را از دست‌آورد های برجام پر کند.
