مطالبه افزایش تعطیلات

نزدیکی به تعطیلات آخر هفته جاری مجددا بخش زیادی از جامعه را به صرافت مسافرت در تعطیلات آخر هفته انداخته و بر بخش‌های اقتصادی نیز اثرگذار بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد این مساله، از کم بودن تعطیلات معمول آخر هفته در ایران تاثیر گرفته است. به‌عنوان مثال از بین 50 اقتصاد بزرگ جهان، ایران تنها کشور با یک روز تعطیلی آخر هفته است و در بین 31 کشور اسلامی نیز وضعیت مشابهی برای ایران وجود دارد.

این در حالی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد دو روزه بودن تعطیلات آخر هفته، از کانال‌های متعددی روی افزایش کارآیی اقتصاد هم اثر مثبت دارد و با کاهش آلودگی محیط زیست و توزیع یکنواخت‌تر مسافرت‌ها از نظر جغرافیایی و زمانی، به کاهش هزینه‌ها و رشد متوازن هم منجر می‌شود؛ اما در شرایطی که اخیرا پیشنهاد اضافه شدن تعطیلی «پنج‌شنبه» نیز به تعطیلات آخر هفته اضافه شده، به گزارش دنیای اقتصاد ، بررسی‌ها نشان می‌دهد به دلیل تعطیل بودن معمول «شنبه» و «یکشنبه» در کشورهای دیگر، تعداد روزهای تعطیل در روابط کاری داخل و خارج به چهار روز می‌رسد که خساراتی به دنبال دارد. برخی از نظرسنجی‌های صورت‌گرفته نیز نشان می‌دهد ترجیح بخش عمده‌ای از شرکت‌کنندگان شامل مردم و کارشناسان، تعطیلی «شنبه» به جای «پنج‌شنبه» است. علاوه بر این، نگاهی به تجربه جهانی نشان می‌دهد برای جلوگیری از اختلال در روزهای تعطیل، نهادهای تامین‌کننده برخی خدمات ضروری مثل «بانک‌ها» در روزهای تعطیل، شعبه‌های خاصی را برای فعالیت در این روزها تعیین و اعلام می‌کنند.

نکته جالبی که در این بررسی‌ها نتیجه‌گیری شده این است که با وجود اینکه ایران در زمره کشورهای با بیشترین تعداد روزهای تعطیلی‌ «مناسبتی» جهان قرار دارد و همین مساله این سوءتفاهم را ایجاد کرده که تصور می‌شود تعداد روزهای تعطیلی در ایران بالاست، ولی واقعیت این است که ایران از بسیاری کشورهای جهان تعطیلات کمتری دارد و همین تعطیلات هم، به دلیل پراکنده بودن، در مقایسه با تعطیلات آخر هفته مزایای کمتری داشته است.

یک استثنا بین 50 اقتصاد بزرگ بررسی گزارش‌های جهانی نشان می‌دهد ایران یکی از معدود کشورهایی است که دارای تنها یک روز تعطیل هفتگی است. به‌عنوان مثال، بررسی‌های منتشرشده در این زمینه نشان می‌دهد که از بین 114 کشور مورد بررسی که کشورهای اروپایی و کشورهای با اکثریت مسلمان نیز در بین آنها قرار دارد، سه کشور فقط یک روز تعطیل یعنی جمعه و 9 کشور فقط یک روز تعطیل یعنی یکشنبه را داشته‌اند و سایرین، دو روز در هفته را به‌عنوان تعطیلات رسمی خود تعیین کرده‌اند. در این زمینه، وب‌سایت «TimeandDate» که اطلاعات مربوط به 50 اقتصاد بزرگ جهان را بررسی کرده، می‌گوید بین این کشورها ایران تنها کشوری است که تنها یک روز تعطیلی دارد. در 45 کشور از این 50 کشور، مردم روزهای شنبه و یکشنبه را در تعطیلات سپری می‌کنند. علاوه بر این در 4 کشور تعطیلات پایان هفته روزهای جمعه و شنبه است. استفاده از تکنولوژی جدید و افزایش بهره‌وری در طی سال‌های گذشته باعث کاهش تعداد ساعات کاری و افزایش تعداد روزهای تعطیل شده است. همچنین میانگین تعداد روزهای تعطیلی مناسبتی در بین این پنجاه کشور 14روز است. ایران و کلمبیا با 26 روز تعطیل بیشترین تعداد روزهای تعطیل مناسبتی را در بین این کشورها در اختیار دارند و کمترین تعداد تعطیلی مناسبتی در بین 50 اقتصاد بزرگ دنیا مربوط به برزیل است. میانگین تعداد تعطیلات با احتساب تعطیلات پایان هفته در این کشورها 117 روز است. ایران با وجود داشتن بیشترین تعداد تعطیلات مناسبتی، از لحاظ تعداد کل تعطیلات با 78 روز تعطیلی در سال، 39 روز کمتر از میانگین این کشورها دارد. تعطیلات نیمه‌رسمی و غیررسمی از سوی دیگر در اکثر این کشورها در کنار تعطیلات رسمی تعطیلات غیر رسمی نیز قرار دارد، در این نوع تعطیلات برخی ادارات تعطیل هستند و برخی ادارات به‌صورت نیمه تعطیل فعالیت می‌کنند. برای مثال تعداد این تعطیلات در اتریش 7 روز، در آلمان 6 روز و در فنلاند 4 روز در سال است. در صورتی که این تعطیلات را با ضریب 5 در تعداد تعطیلات این کشورها محاسبه کنیم میانگین تعداد روزهای تعطیل در 50 قدرت اقتصادی دنیا به 5/ 18 روز خواهد رسید. این در حالی است که در برخی از این کشورها تعطیلات ایالتی و فصلی نیز در تقویم سالانه گنجانده شده است. برای مثال در آمریکا در 65 روز از سال (به جز تعطیلات رسمی) در حداقل یکی از ایالت‌های این کشور تعطیلات ایالتی وجود دارد. این تعداد در آلمان و کانادا نیز به ترتیب 15 و 28 روز در سال را به خود اختصاص می‌دهد. 30 کشور مسلمان با دو روز تعطیلی در میان 31 کشور مسلمان مورد بررسی ایران تنها کشوری است که تعطیلات پایان هفته یک روزه دارد. در 21 کشور تعطیلات پایان هفته شامل روزهای جمعه و شنبه، در 8 کشور شنبه و یکشنبه، در یک کشور جمعه و در یک کشور روزهای جمعه و یکشنبه است. در ایران مناسبت‌های فرهنگی خاص در روزهای تعطیل قرار گرفته‌اند و به جز روزهای پس از شب‌های قدر که ساعات کار ادارات تغییر می‌کند، سایر مناسبت‌های فرهنگی تغییری در ساعات کار رسمی ایجاد نمی‌کند اما در برخی کشورها اجرای مراسم فرهنگی در روزهای غیر تعطیل، این روزها را به حالت نیمه تعطیل در آورده است. برای مثال در کشور‌های ترکیه، پاکستان و لبنان اجرای مراسم نماز جمعه، بسیاری از ادارات را به حالت تعطیل درمی‌آورد. بنابراین با وجود تعطیلات بالای مناسبتی در ایران در مقایسه با سایر کشور، نبود تعطیلات فصلی، ایالتی و غیر رسمی در تقویم ایران، این تفاوت را کمرنگ می‌کند. نیمه پر تعطیلات دو روزه پژوهش‌ها نشان می‌دهند که تاثیر تعطیلات بر اقتصاد یک کشور نه تنها به تعداد این تعطیلات، بلکه به نحوه توزیع تعطیلات، ساختار اقتصادی و عادات فرهنگی مرسوم در یک کشور نیز بستگی دارد. کارکنان در بازگشت از تعطیلات کارآیی بیشتری از خود نشان می‌دهند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که تاثیر محرک تعطیلات یک روزه بر بهره‌وری کارکنان ناچیز است. اما با افزایش تعداد روزهای تعطیل افزایش چشمگیری می‌یابد اما این موتور محرک بهره‌وری حداکثر تا 3 روز تاثیر مثبت خود را در محیط کاری نشان می‌دهد. «بهره‌وری» در ایران اختلاف معناداری با کشورهای توسعه‌یافته دارد. بنابراین توزیع تعطیلات چند روزه در طول یک سال می‌تواند بهینه‌ترین راه‌حل ساماندهی تعطیلات به منظور افزایش بهره‌وری نیروی کار باشد. بنا بر اطلاعات منتشر شده از سوی شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) در سال 2015، عواید ایران از بخش سفر و گردشگری به بیش از 23 میلیارد دلار رسید که معادل 5/ 2 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور بوده و فاصله قابل توجهی با ظرفیت‌های بالقوه گردشگری در اقتصاد کشور دارد. افزایش تعداد و تعطیلات چند روزه، سبب رونق بخش گردشگری و توسعه مناطق کمتر توسعه‌یافته می‌شود.

ساماندهی تعطیلات سبب انتخاب مقاصد متنوع‌تری توسط خانواده‌ها خواهد شد. افزایش تعطیلات چند روزه علاوه بر تمرکز مکانی، تمرکز زمانی سفرها را نیز از بین می‌برد و ظرفیت بالقوه این بخش را فعال می‌کند. آمار‌ها و گزارش‌های سازمان محیط زیست نشان می‌دهد که در شهرهای صنعتی با تجمیع آلودگی هوا در روزهای پایانی هفته میزان آلودگی به حداکثر می‌رسد. مدت زمان فرآیند «خود پالایندگی» هوا بیش از 48 ساعت برآورد شده است. در روزهای تعطیل غلظت کربن مونو اکسید تا 30 درصد و غلظت ذرات معلق در هوا تا 36 درصد کاهش می‌یابد. این در حالی است که در تعطیلات دو روزه کاهش غلظت ذرات آلاینده و بروز پدیده خودآلایندگی تاثیر فزاینده‌تری بر کاهش آلودگی هوا خواهد داشت. بر اساس نتایج پژوهش محققان دانشگاه تهران، سهم هزینه خارجی چهار آلایندهCO،SO2،Nox و PM در شهر تهران، سالانه حدود 7 هزار میلیارد تومان برآورد شده است. افزایش تعطیلات سبب صرفه‌جویی در مصرف انرژی می‌شود. بنابر آمارهای اداره توزیع برق استان هرمزگان تعطیلات 3 ماهه ادارات دولتی در این استان در فصل تابستان 50 مگاوات صرفه‌جویی در مصرف برق به همراه داشته است. با فرض پراکندگی دستگاه‌های اجرایی متناسب با سهم هر استان از جمعیت، تعطیلی روزهای پنج‌شنبه سبب صرفه‌جویی در حدود 12 گیگاواتی در مصرف برق خواهد شد. اصلاح ناتمام 6 روز کاری بر اساس مصوبه هیات دولت در رابطه با ساعات کار دستگاه‌های اجرایی استانداران می‌توانند در موارد خاص با توجه به شرایط جغرافیایی، منطقه‌ای و فصلی، ساعت آغاز به کار دستگاه‌های اجرایی را (به استثنای شهر تهران) با رعایت 44 ساعت کار هفتگی در 6 روز، با تایید شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان تغییر دهند. در دولت گذشته استانداری‌ها در استان‌هایی نظیر تهران، اصفهان، بوشهر، خوزستان، هرمزگان، چهارمحال و بختیاری و کهکیلویه و بویر احمد روز پنج‌شنبه را برای دستگاه‌های اجرایی تعطیل اعلام کردند. اما با توجه به ذکر 6 روز کاری در هفته در تبصره 3 ماده 87 قانون خدمات کشوری برای روزهای کاری در شهرستان‌ها، تعطیلات روزهای پنج‌شنبه لغو شد. از این رو در میانه مجلس گذشته نمایندگان مجلس در کمیسیون اجتماعی رای به حذف این تبصره از ماده 87 قانون خدمات کشوری دادند. اما عمر مجلس تا تصویب این قانون در صحن علنی مجلس به درازا نکشید و تعطیلات دو روزه پایان هفته در این استان‌ها لغو شد و تنها در برخی استان‌های مناطق گرمسیری شاهد تعطیلی پنج‌شنبه‌ها در تقویم کاری کارکنان بودیم. عده‌ای از کارشناسان علت مخالفت خود را با تعطیلی روزهای پنج‌شنبه کاهش تولید ناخالص داخلی می‌دانند.

اما بررسی آمارهای مربوط به میزان تولید ناخالصی استان‌های منتخب در بازه‌ای که از تعطیلات پایان هفته دوروزه استفاده می‌کردند نشان می‌دهد که افزایش تعطیلات تاثیر معناداری بر کاهش سهم این استان‌ها از تولید ناخالص داخلی نداشته است. در این زمینه، می‌توان به تجربه دولت پرتغال اشاره کرد که در سال 2012 جهت افزایش تولید ناخالص داخلی اقدام به حذف 4 روز از تعطیلات کل سال کرد. اما بررسی‌های دانشگاه لیسبون در سال 2013 نشان داد که «اثر نهایی» روزهای غیرتعطیل اضافه‌شده، ناچیز است و با افزایش تعداد روزهای تعطیل این مساله به صفر میل می‌کند. ازسوی دیگر تغییر روزانه در زمان‌بندی کاری بهره‌وری کارکنان را کاهش می‌دهد. فعالیت بسیاری از بخش‌های اقتصادی در تعامل با یکدیگر شکل می‌گیرد. با توجه به تعطیلی ادارات اجرایی پایتخت در روز پنج‌شنبه ارتباط ادارات دولتی در شهرستان‌ها با ستادهای اجرایی پایتخت در روز پایانی هفته کاری قطع می‌شود. از سوی دیگر تعداد مرخصی‌ها و غیبت‌ها نیز در روزهای پنج‌شنبه می‌یابد. با توجه به تقسیم وظایف سازمانی بین کارمندان در غیبت یا مرخصی یک کارمند، کارآیی کارمندان مرتبط نیز کاهش خواهد یافت بنابراین میزان کارآیی در ادارات در روزهای پنج‌شنبه، در عین داشتن هزینه‌های یکسان با سایر روزهای کاری هفته کاهش چشمگیری می‌یابد. رای مثبت به سرخ‌پوشی شنبه یکی از نگرانی‌ها درخصوص اعلام تعطیلی روزهای پنج‌شنبه، کاهش فرصت مبادلات تجاری بین‌المللی به 3 روز در هفته است. بر اساس آمار وزارت صنایع و معادن، در میان 17 شریک صنعتی اصلی ایران در سال 94، تعداد 12 کشور روزهای شنبه و یکشنبه و پنج کشور روزهای جمعه و شنبه را به‌عنوان تعطیلات پایان هفته اعلام کرده‌اند. بر اساس آمار گمرک ایران در سال 93، در حدود 17 میلیارد دلار از صادرات ایران، به مقصد کشورهایی بود که در روزهای جمعه و شنبه تعطیل هستند. این کشورها سهم 49 درصدی (بر اساس ارزش دلاری) از صادرات ایران را در اختیار داشتند. از سوی دیگر در سال گذشته، 31 درصد از کالاهای وارد شده به کشور کالاهای ساخته شده توسط این کشورهاست. بنابراین عمده مبادله تجاری و صنعتی ایران با کشورهایی است که در روزهای تعطیلی پایان هفته اشتراکی با ایران ندارند و هر دو گروه در تعطیلی «شنبه» مشترک هستند. با توجه به کوتاه‌تر شدن موانع مبادله‌ای تحریم‌ها و افزایش مبادلات با کشورهای اروپایی در ماه‌های اخیر، پیش‌بینی می‌شود سهم کشورهایی که در روزهای شنبه و یکشنبه تعطیل هستند از تجارت خارجی ایران افزایش یابد. اخیرا طرحی از سوی کمیسیون گردشگری اتاق تهران به دولت ارسال شده است که درآن به منظور کاهش تعداد افزایش امکان ارتباطی تجاری ایران با سایر کشورهای دنیا تعطیلات پایان هفته به روزهای جمعه و شنبه تغییر پیدا کند.

پس از آن برخی از رسانه‌ها اقدام به نظرسنجی از کارشناسان و مردم در رابطه با تعطیلی روزهای شنبه و جمعه به جای روزهای پنج‌شنبه و جمعه کردند. نظرسنجی اخیر نشان می‌دهد که از بین 60 صاحب‌نظر اقتصادی، حدود 95 درصد از آنها با دو روزه شدن تعطیلات آخحر هفته موافق بوده‌اند و مجددا، 95 درصد از آنها گفته‌اند که تعطیل بودن «شنبه» در مقایسه با «پنج‌شنبه» مزیت‌های بیشتری دارد. در نظر سنجی «آفتاب نیوز»، 84 درصد از 7200 شرکت‌کننده در نظرسنجی تعطیلی شنبه را به تعطیلی پنج‌شنبه ترجیح می‌دانند و تنها 16درصد از شرکت‌کنندگان با این تغییر مخالف بودند. 16 کارشناس اقتصادی و اعضای اتاق بازرگانی تهران و ایران نیز در نظرسنجی «روزنامه ایران» در زمینه تعطیلی شنبه‌ها به جای پنج‌شنبه‌ها متفق‌القول بودند. تعطیلات بانکی تعطیلات بانکی به روزهایی گفته می‌شود که در آنها فعالیت‌های بانک‌ها در قالب ارائه خدمات به‌صورت فیزیکی متوقف می‌شود. تعطیلی بانک‌ها معمولا همزمان با تعطیلات رسمی کشورها اتفاق می‌افتد اما در برخی از کشورها مانند هند تعداد تعطیلات بانکی کمتر از تعداد تعطیلات رسمی است و در برخی کشورها مانند ونزوئلا این تعطیلات در روزهایی به جز تعطیلات رسمی قرار دارد. پس از «رکود بزرگ» در آمریکا در سال 1933 قانون اضطراری بانکداری به بانک‌ها اجازه داد تا در شرایط «رانش بانکی» از تعطیلات اضطراری استفاده کنند. شرایطی که به ندرت اتفاق می‌افتد. در سال 1871 قانون تعطیلی بانک‌ها در بریتانیا در ابتدای ماه مه به تصویب رسید و شش روز به‌عنوان تعطیلات بانکی در تقویم قرار گرفت. اما در سال‌های اخیر فشارهای زیادی از سوی کارشناسان برای کاهش تعداد تعطیلات بانک‌ها و یا انتقال آن‌ به سایر روزهای سال اعمال شده است. درمورد تخمین میزان هزینه تعطیلی بانک‌ها بر اقتصاد بریتانیا اختلاف‌نظر وجود دارد اما اغلب کارشناسان درباره تاثیر منفی تعطیلات چندروزه بانک‌ها بر اقتصاد اتفاق‌نظر دارند. بر اساس برآورد مرکز تحقیقات کسب و کار بریتانیا هر تعطیلی بانکی در این کشور 3/ 2 میلیارد دلار هزینه در پی دارد. بر این اساس 15 درصد از اقتصاد بریتانیا شامل رستوران‌ها و مراکز گردشگری از این تعطیلات سود می‌برند اما از سوی دیگر تعطیلی بانک‌ها برای 45 درصد از اقتصاد این کشور هزینه‌زا است. به همین دلیل در اکثر کشورها، بانک‌ها در روزهای شنبه و یکشنبه برخی از شعب خود را برای انجام امور بانکی باز نگه می‌دارند. برای مثال بانک «Barklays» در بریتانیا، در تمامی روزهای تعطیلی پایان هفته به جز تعطیلاتی که با تعطیلات بانکی همزمان می‌شوند، در برخی از شعب خود اقدام به ارائه خدمات حضوری می‌کند. در مورد سایر بانک‌ها و همچنین سایر کشورها نیز، هر بانک به صلاحدید خود شعب مشخصی را برای فعالیت در روزهای تعطیل مشخص می‌کند. در کانادا نیز بانک‌ها در 6 روز از تعطیلات رسمی این کشور (یعنی تعطیلات متفاوت با تعطیلات آخر هفته) به ارائه خدمات می‌پردازند. در برخی از کشورها علاوه بر تعطیلات رسمی، تعطیلات روزانه‌ای مخصوص بانک‌ها (Bank holidays) در نظر گرفته شده است.

برای مثال در فرانسه در هر فصلی از سال یک روز به‌عنوان تعطیلات بانکی در نظر گرفته شده است که همه بانک‌ها در آن تعطیل هستند. البته در سایر تعطیلات رسمی، بانک‌ها برخی از شعب خود را برای ارائه خدمت باز نگه می‌دارند. با توجه به هم‌پوشانی زمان کار رسمی ادارات دولتی و بخش خصوصی با ساعات ارائه خدمات حضوری بانک‌ها، در صورتی که تعطیلات بانکی و تعطیلات ادارات کاملا برهم منطبق باشد، کارمندان برای مراجعه به بانک‌ها مجبور به اخذ مرخصی‌های ساعتی و روزانه می‌شوند. ترک محیط کار علاوه بر کاهش تمرکز و کارآیی کارمندان، کار سایر کارمندان را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. افزایش خدمات غیرحضوری بانک‌ها و ارائه خدمات خاص (که به حضور فیزیکی مراجعین نیاز دارد) خارج از چارچوب زمانی ساعات رسمی ادارات علاوه بر حل این مشکل، سطح رضایت از عملیات بانکی در عموم مردم را نیز افزایش خواهد داد.