هشدار درباره از دست رفتن بازار روسیه

در ماه‌های اخیر شاهد افزایش مراودات تجاری میان ایران و روسیه بودیم و هر چند آخرین آمار‌ها از افزایش ۲۷۶ درصدی واردات از روسیه حکایت دارد، اما این کشور پهناور مشتری بزرگ محصولات ایرانی به ویژه محصولات غذایی نیز است. کارشناسان عنوان می‌کردند یکی از دلایل افزایش مراودات تجاری میان ایران و روسیه تنش‌های اخیر میان این کشور و ترکیه است؛ این تنش‌ها با اتفاقات اخیر در حال کاهش است و بر این اساس احتمال دارد مراودات ایران و روسیه دچار نوسان شود. به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان ، روابط تجاری ایران و روسیه سابقه طولانی دارد. از دوران قاجار تا امروز ایران و روسیه با یکدیگر روابط تجاری و مراودات بازرگانی داشته اند. اما به گفته رئیس اتاق مشترک ایران و روسیه با آن پیشینه عمیق تجاری و بازرگانی، حجم مبادلات ایران و روسیه در بین همسایگان ایران در رتبه پنجم قرار گرفته که این موضوع به نظر برخی از جمله رئیس اتاق مشترک ایران و روسیه فاجعه است. ایران تاکنون بیش از ۵۰۰ میلیون دلار صادرات و دو میلیارد دلار واردات از روسیه داشته است. به گزارش مدیر کل دفتر اروپا و آمریکا سازمان توسعه تجارت، ایران در سال ۹۱ حدود 1/6 میلیارد دلار صادرات به روسیه داشته است که این میزان در سال ۹۲ به ۷۰۰ میلیون دلار کاهش پیدا کرده است.

مشاهدات نشان می‌دهد اکثر این مبادلات تجاری در حوزه مواد غذایی بوده است. بیشترین حجم مبادلات ایران و روسیه مربوط به گندم، جو، ذرت، دانه های روغنی، گوشت قرمز و سپس فولاد، محصولات آهنی، چوب و کاغذ است. رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران حجم مبادلات ایران و روسیه را 3/2 میلیارد می‌داند که تراز تجاری آن منفی ۴۰۰ میلیون دلار است. بر اساس آمار منتشر شده در سال ۸۹ در حدود ۴۱۵ میلیون دلار کالا از روسیه به ایران صادر و در مقابل از ایران به روسیه در این سال درحدود ۳۲۹ میلیون دلار کالا صادر شده‌ است. در سال ۹۰ در طول ۱۲ ماه صادرات روسیه به ایران افزایش داشت و از ۴۱۵ میلیون دلار در سال ۸۹ به ۷۵۸ میلیون دلار در سال ۹۱ رسیده‌است. در سال ۹۱ میزان واردات از روسیه همچنان با روند رو به رشد مواجه بوده‌است.

در این سال روسیه ۱۵۷۰ میلیون دلار کالا به ایران صادر کرد و صادرات از ایران به روسیه نیز در این سال افزایش یافت و به ۴۹۴ میلیون دلار رسید. سرانجام از سال ۹۲ روند رو به رشد مبادلات تجاری بین دو کشور متوقف شد. در سال ۹۲ صادرات ایران به روسیه با کاهش ۱۸۵ میلیون دلاری به ۳۰۹ میلیون دلار رسید. واردات از روسیه نیز در وضعیت مشابه قرار داشت و با کاهش ۸۹۳ میلیون دلاری به ۶۷۷ میلیون دلار رسید. در سال ۹۳ نیز روند کاهشی مبادلات تجاری بین این دو کشور ادامه یافت. صادرات ایران به روسیه به ۲۹۱ میلیون دلار و واردات از این کشور به ۶۳۲ میلیون دلار رسید. تحریم‌های صورت گرفته باعث شد تا جهت‌گیری اقتصادی روسیه به سمت شرق و سایر نقاط دنیا تغییر پیدا کند و توجه به چین، هند، به ویژه ایران و سایر کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین افزایش پیدا کرد اما این اتفاق یک‌شبه رخ نداد چراکه در فضای رفع تحریم ها از ایران و اجرای برجام فضایی بیشتر برای همکاری ایران و روسیه در موضوعات مختلف به ویژه در حوزه اقتصاد ایجاد شد. تنش میان ترکیه و روسیه، فرصت یا تهدید؟ تنش های چند وقت اخیر ترکیه و روسیه باعث شد تا تیرگی هایی میان روابط تجاری این دو کشور به وجود بیاید. کشمکش و نوعی تنش که میان روسیه و ترکیه در یک سال اخیر به وقوع پیوسته است، از جمله مواردی است که برای ایران حائز اهمیت است. اگر روابط این دو کشور را از ابتدا مورد بررسی قرار دهیم مشاهده می‌کنیم که روسیه و ترکیه اختلاف چندانی با یکدیگر نداشتند، اما در سال‌های اخیر بر سر مساله داعش با هم اختلاف شدیدی پیدا کرده اند. به طور کلی ترکیه دومین شریک تجاری روسیه به حساب می‌آید. خرید گاز یکی از مهم‌ترین عوامل رابطه میان این دو کشور است که حجم تجاری بین آنها را به شدت افزایش می‌دهد. به عبارت دیگر ترکیه دومین خریدار گاز از بزرگ‌ترین تامین کننده گاز طبیعی منطقه است. به طور کلی،‌ آنکارا سالانه حدود ۳۰ میلیارد متر‌مکعب از کل ۵۰ میلیارد متر مکعب نیاز گاز طبیعی خود را از روسیه تامین می‌کند. همچنین ترکیه بزرگ‌ترین خریدار گندم از روسیه است. ترکیه در سال جاری بالغ بر 4/1 میلیون تن گندم از روسیه خریداری کرده است. از سوی دیگر محور اصلی صادرات ترکیه به روسیه، محصولات کشاورزی است.

پس از آنکه مسکو واردات بسیاری از مواد غذایی کشورهای غربی را در سال ۲۰۱۴ به سبب بحران اوکراین ممنوع اعلام کرد، عرضه مواد غذایی ترکیه به روسیه از اهمیت خاصی برخوردار شد. در مجموع باید گفت ارزش صادرات ترکیه به روسیه در سال ۲۰۱۴ بالغ بر 5/9 میلیارد دلار بوده است که 3/8 درصد از کل صادرات ترکیه به کشورهای مختلف جهان را به خود اختصاص داده است. هر چند که در سال ۲۰۱۵، صادرات ترکیه به روسیه کاهش داشته و ارزش آن به رقم 2/7 میلیارد دلار رسیده است. همچنین باید افزود ارزش صادرات روسیه به ترکیه در سال ۲۰۱۴ بالغ بر 24/8 میلیارد دلار بوده که پنج درصد از کل صادرات روسیه به کشورهای مختلف جهان را به خود اختصاص داده است. با این شرایط می‌بینیم که وضعیت تجارت ترکیه با روسیه بسیار با اهمیت بوده و توقف فعالیت های بازرگانی میان این دو راه را برای ایران هموار کرده تا صادرات خود به روسیه را قوت دهد. براساس آمارهای رسمی گمرک در سال ۹۴، میزان تجارت دو کشور ایران و ترکیه در شش ماه منتهی به شهریور ماه سال گذشته، حدود دو میلیارد و ۲۸۳ میلیون دلار بوده است. صادرات ایران به ترکیه حدود ۶۷۳ میلیون دلار و واردات ایران از ترکیه حدود یک میلیارد و ۶۱۰ میلیون دلار ثبت شده است. دو کشور ایران و روسیه نیز در مدت زمان مذکور، دارای حجم تجاری حدود ۳۶۳ میلیون و ۵۹۷ هزار دلاری بوده که حدود ۸۲ میلیون و ۱۸۷ هزار دلار از این رقم مربوط به صادرات ایران به روسیه و حدود ۲۸۱ میلیون و ۴۱۰ هزار دلار مربوط به واردات ایران از روسیه بوده است. صلح ناپایدار میان ترکیه و روسیه با توجه به اتفاقات اخیری که بین این دو کشور رخ داد پیش بینی می‌شد تنش ها میان این دو کشور شدت بیشتری پیدا کند، اما با عذرخواهی اردوغان از پوتین، بابت سرنگونی سوخوی ۲۴ روسیه توسط ترکیه روابط تجاری میان این دو کشور مجددا آزاد شد. روندی که مشاهده می‌شود نشان از عادی سازی موقت این روابط دارد که شاید دوامی نداشته باشد. هر چند این اقدام و از سرگیری روابط تجاری ایران با ترکیه می‌تواند روابط تجاری ایران را کمرنگ کند اما نمی‌توان با شرایط کنونی تنش نامرئی میان ترکیه و روسیه در سوریه را نادیده گرفت.

اما این نگرانی وجود دارد که با عادی‌سازی روابط این دو کشور ایران به نوعی صادرات خود به روسیه را از دست ‌بدهد، چرا که صادرکنندگان ترک با قوانین تجارت جهانی آشنایی بیشتری دارند و نسبت به توسعه این تجارت کاملا اطلاعات کامل دارند. علاوه بر این ترک ها در زمینه عمده‌فروشی‌های کلان نسبت به ایرانی ها بسیار جلو تر هستند و این می‌تواند در مبادلات تجاری ایران با روسیه مشکل به وجود بیاورد. به هر حال ترک ها رقیب جدی برای ایرانی‌ها در زمینه صادرات مواد غذایی به روسیه هستند. ایران باید بداند که با آزاد شدن واردات ۲۷ قلم ماده غذایی به روسیه توسط ترک‌ها مجددا روابط این دو کشور رو به بهبود است. شاید بهتر باشد ایران به دنبال امضای پیمان نامه‌های تجاری با اروپایی ها باشد تا کاهش صادرات به روسیه مشکل ساز نشود.