وزارت خارجه؛ تغییر دیپلمات یا تغییر موضع؟

قبل از رفتن سال قدیم و آمدن سال جدید اخباری مبنی بر ایجاد تغییر و تحولات در وزارت خارجه در رسانه‌ها و فضای مجازی منتشر شد چنان چه بازار تحلیل‌ها و اظهارنظرها در این ارتباط به‌تدریج داغ و داغ‌تر شد. به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایسنا، هر روز خبر و گمانه‌زنی‌های جدیدی در این ارتباط مطرح می‌شد چنان که در برخی از خبرها صحبت از این بود که محمدجواد ظریف قصد دارد سه معاون ارشد خود یعنی مجید تخت‌روانچی، سیدعباس عراقچی و حسین امیرعبداللهیان را تغییر دهد و این سه نفر به عنوان سفیر به کشورهایی چون فرانسه، انگلیس، ژاپن و عمان برای ادامه مسوولیت اعزام خواهند شد. این در حالی است که هر ساله با پایان یافتن مدت ماموریت برخی سفیران تغییر و تحولاتی نیز در ترکیب تیم نمایندگی‌های ایران در خارج از کشور ایجاد می‌شود. بعد از تحلیل‌های متفاوتی که در این ارتباط ارائه شد تاکنون گمانه‌زنی‌های تغییر عراقچی و روان‌چی درست از آب درنیامده و این دو دیپلمات ارشد کشورمان احتمالا هم‌چنان در مسوولیت فعلی خود انجام وظیفه خواهند کرد. گرچه برخی خبرها در این زمینه گویای این است که حسن روحانی، رییس‌جمهوری با تغییر این دو به خصوص تغییر سیدعباس عراقچی که مسوولیت پیگیری اجرای برجام را نیز برعهده دارد موافقت نکرده است. اما در مورد تغییر حسین امیرعبداللهیان بحث و گمانه‌زنی‌ها، متفاوت از دو همکار قبلی‌اش بود. خبر تغییر این دیپلمات ارشد وزارت خارجه کشورمان بر خلاف دو تغییر قبلی با تکذیب مواجه نشد و حتی این موضوع تایید شد که وی قرار است به عنوان سفیر جدید ایران در عمان مشغول به کار شود. موضوعی که روند اداری آن طی شده بود و حتی در این چارچوب سفیر پیشین ایران در عمان «علی اکبر سیبویه» با اتمام زمان ماموریتش به تهران بازگشته و مقامات عمانی منتظر اعزام حسین امیرعبداللهیان به عنوان سفیر جدید ایران به این کشور بودند. از زمان جدی شدن این تحول، برخی از رسانه‌ها این موضوع را مطرح کردند که محمدجواد ظریف تحت فشار برخی عناصر و جریان‌ها مجبور به تغییر این معاون خود شده موضوعی که وزیر خارجه در اواخر اسفند سال ۹۴ آن را رد کرد و گفت: کسانی که من را می‌شناسند می‌دانند که اگر قرار بود با فشار کسی سیاست‌هایم را عوض کنم برجام به نتیجه نرسیده بود و تاکنون برنامه‌ام در وزارت خارجه را نیمه کاره گذاشته و از این مسوولیت کنار می‌رفتم. ظریف تاکید کرد: نه از سوی دولت تاکنون در مورد تغییر یا جابه‌جایی شخصی به من فشار آورده شده است و نه آقای رییس‌جمهور چنین اقدامی را انجام داده است. آقای رییس‌جمهور همواره با بزرگواری مسائل مربوط به وزارت خارجه را دنبال کردند ولی متاسفانه برخی به دنبال فضاسازی هستند. انتظار رسانه‌ها برای رسمی و علنی شدن این تغییرات در سال ۹۵ حدود سه ماهی طول کشید تا این که در روز یک‌شنبه هفته جاری ظریف برخی از تغییرات جدید در وزارت خارجه را طی احکامی ا علام کرد؛ البته تغییراتی که بعضی از آن‌ها غیرمنتظره بود. در این تغییرات حسین جابری انصاری که از آبان‌ماه جایگزین مرضیه افخم، سخنگوی وزارت خارجه شده بود، به دفتر قبلی حسین امیرعبداللهیان اسباب‌کشی کرد و بهرام قاسمی یکی از دیپلمات‌های باسابقه کشورمان که در چند سال اخیر در مرکز استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام مشغول به خدمت بود از نیاوران به خیابان سی تیر نقل مکان کرد و قرار است از شنبه مسوولیت سخنگویی دستگاه دیپلماسی کشور را بر عهده بگیرد. برخلاف تصور عموم که همه فکر می‌کردند حسین امیر عبداللهیان با کوله‌باری از تجربه و فعالیت‌های ارزنده قرار است به زودی از تهران به مسقط برود، خبر آمد که وی به عنوان مشاور وزیر خارجه منصوب شده است و قرار نیست که او به عنوان سفیر جدید در عمان مشغول به کار شود. روز یک‌شنبه یک منبع آگاه در وزارت خارجه در این ارتباط گفت: همه روند برای اعزام آقای امیرعبداللهیان به عمان طی شده بود ولی ایشان در لحظه آخر به خاطر مسائل خانوادگی و شخصی ترجیح دادند که در تهران ادامه مسوولیت دهند. پس از این تغییرات در دستگاه دیپلماسی مباحث مختلفی در ارتباط با این تغییر مطرح شده چنان که برخی تاکید دارند که ایجاد تغییر و تحولات در وزارت خارجه حق وزیر است و با تغییر یک نفر سیاست‌های کلان نظام تغییر نمی‌کند و عده‌ای دیگر نظری متفاوت دارند و می‌گویند این تغییر در زمان مناسبی صورت نگرفته و ممکن است این پیام را به برخی از کشورهای منطقه بدهد که ایران می‌خواهد سیاست‌های خود را در ارتباط با جریان مقاومت و مسائل منطقه از جمله بحران سوریه، عراق و یمن تغییر دهد. غافل از این که سیاست‌های کلان کشور در ارتباط با این مسائل با خرد جمعی و در سطوح عالی کشور اتخاذ می‌شود و با تغییر یک نفر تحولی در سیاست‌های کلان وزارت خارجه ایجاد نخواهد شد و از دیگر سو این تغییر به این معنا نیست که از تجربیات مفید و ارزشمند افرادی چون حسین امیرعبداللهیان، دیپلمات ارشد کشورمان در ارتباط با حوزه کاری و تخصصی‌اش استفاده نخواهد شد. با ادامه انتقاد برخی رسانه‌ها از تغییر حسین امیرعبداللهیان، محمد جواد ظریف در پاسخ به سوالی درباره گمانه‌زنی‌های منتشر شده در برخی رسانه‌ها درباره دلایل تغییرات اخیر در وزارت امور خارجه اعلام کرد: تصمیم در مورد تغییر برخی مدیران ارشد وزارت خارجه بر اساس برنامه‌ها و اولویت‌های کاری روابط خارجی کشور و مدت‌ها قبل از عید امسال گرفته شد ولی برای حفظ شئونات همکاران با تاخیر انجام و همان زمان رسانه‌ها خبر تغییر را منتشر و من هم در اظهاراتی تغییر و گردش مدیران وزارت امور خارجه را کاملا طبیعی خواندم. ظریف افزود: توهینی بالاتر از این نسبت به جمهوری اسلامی متصور نیست که ادعا شود تغییر مقاماتش به درخواست این و آن انجام می‌شود. تاکنون هیچ‌کس در منطقه و یا خارج از آن جرات چنین درخواستی از ایران اسلامی نداشته و هیچ‌گاه نخواهد داشت. امیدواریم برخی به خاطر ملاحظات داخلی، قبح عبور از این خطوط قرمز نظام مقتدر و سربلند جمهوری اسلامی را نشکنند. وزیر امور خارجه هم‌چنین گفت: محور مقاومت قوی‌تر از آن است که به افراد خاص گره زده شود و آن‌ها که چنین تحلیل‌هایی ارائه می‌کنند خواسته یا ناخواسته بیش از آن‌که مقاومت را تقویت کنند آن را تضعیف می‌کنند. چگونه است که گروه‌ها و افرادی که تندترین شعارهای انقلابی را مطرح می‌کنند بدون خودباوری، تصورات دروغینی درباره روش انتصاب در جمهوری اسلامی و نظام بر آمده از انقلاب اسلامی را در مخیله خود گنجانده و آن را منتشر می‌کنند؟ در ارتباط با این تغییر و تحولات با دو تن از نمایندگان مجلس که عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هستند و هم‌چنین دو سخنگوی پیشین وزارت خارجه گفت‌وگو صورت گرفته و نظر آن‌ها درمورد این تغییر و تحولات جویا شده است. حمیدرضا آصفی با بیان این که آقای حسین امیر عبداللهیان یکی از دیپلمات‌های بسیار برجسته، توانمند و انقلابی در حوزه عربی است تصریح کرد: البته باید این موضوع را نیز درنظر گرفت که ایجاد تغییرات در وزارت خارجه حق وزیر است و با تغییر یک نفر سیاست‌های کلان کشور در ارتباط با مسائل بین‌المللی و منطقه‌ای تغییر نمی‌کند. سخنگوی پیشین وزارت خارجه با تاکید بر این که در توانمندی‌های حسین امیرعبداللهیان شکی نیست و کم‌تر کارشناسی به مانند او در وزارت خارجه داریم، افزود:‌ از دیگر سو این که وزیر، معاون یا مدیرکل خود راعوض کند و تغییراتی را ایجاد کند حق او است. وی در مورد این تحلیل که برخی معتقدند این تغییر و جابه‌جایی در زمان مناسب صورت نگرفته است، تصریح کرد: در این ارتباط باید مسوولان وزارت خارجه ارزیابی داشته باشند که تغییرات در چه مقطعی باید صورت بگیرد، البته معمولا تغییرات در وزارت خارجه در همین ایام انجام می‌شود. این دیپلمات ایرانی هم‌چنین با اشاره به این که سیاست‌های کلان کشور در ارتباط با مسائل منطقه از جمله سوریه و عراق فقط در اختیار وزارت خارجه نیست و این سیاست‌ها با تدبیر جمعی و در سطوح عالی کشور اتخاذ می‌شود، افزود: بنابراین این گونه نیست که با تغییر یک فرد سیاست‌های کلان نظام تغییر کند. آصفی با اشاره به برخی از تحلیل‌ها از جمله تحلیل‌هایی که از سوی رسانه‌های سعودی در ارتباط با این تغییر ارائه می‌شود، گفت: این که گفته می‌شود ایجاد چنین تغییری در راستای ایجاد تغییر در مواضع ایران در ارتباط با مسائل منطقه است موضوعی بی‌پایه و اساس است و امری است که از سوی رسانه‌های سعودی دامن زده می‌شود. آن‌ها در مورد مسائل منطقه شکست خورده‌اند و برای منحرف کردن افکار عمومی، در مورد مسائل منطقه از جمله بحرین چنین مسائلی را مطرح می‌کنند و این شیطنتی است که رسانه‌های مرتجع عربی در حال انجام آن هستند. محمود محمدی یکی دیگر از سخنگویان پیشین وزارت خارجه نیز با تاکید بر این که هر تغییری در دستگاه دیپلماسی هم مثبت است و هم می‌تواند تعابیر متفاوتی را به همراه داشته باشد، افزود: در فرآیند آن چه که صورت گرفته نیروهای توانمند و حرفه‌یی مسوولیت امور را بر عهده گرفته‌اند. آقای بهرام قاسمی که جایگزین آقای جابری انصاری در سمت سخنگویی وزارت خارجه شده‌اند دارای توانمندی‌ها و پیشینه لازم در عرصه دیپلماتیک هستند. از دیگر سو آقای جابری انصاری نیز که جایگزین آقای امیر عبداللهیان شده‌اند، دارای سابقه و تجربه خوب و چشم‌گیری در حوزه عربی و آفریقایی هستند و هر دو در چارچوب مسوولیت‌هایی که برای آن‌ها در نظر گرفته شده است دارای تسلط کافی هستند. این دیپلمات پیشین کشورمان با تاکید بر این که حسین امیرعبداللهیان نیز دارای فعالیت‌های چشم‌گیر و مفیدی در حوزه عربی و آفریقایی است، گفت:‌ قطعا از توانمندی و تجارب ایشان در سطوح دیگر استفاده می‌شود و این تغییر به معنای کنار زدن نیروهای توانمند نیست بلکه قطعا از این افراد و تجربیات آن‌ها در حوزه کاری‌شان استفاده خواهد شد. محمدی با تاکید مجدد بر این که این حق وزیر است که برای به عرصه رساندن خلاقیت و توانمندی‌های نیروهای خود تغییراتی را ایجاد کند و فرصت‌های جدیدی را برای دیگر نیروهایش فراهم کند، افزود: ولی همان‌طور که اشاره کردم این به آن معنا نیست که از توانمندی و تجربیات مسوولان قبلی استفاده نمی‌شود. سخنگوی پیشین وزارت خارجه با بیان این که من فکر می‌کنم این تغییرات اثرات مثبتی را بر سیاست خارجی کشور داشته باشد تاکید کرد: سابقه و تجارب این هر سه نفر در طول فعالیت کاری‌شان مفید و ارزشمند است. در این ارتباط حشمت‌الله فلاحت‌پیشه ، نایب رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز با بیان این که در خصوص جابه‌جایی صورت گرفته در حوزه معاونت عربی و آفریقای وزارت خارجه باید توضیحات وزیر را شنید گفت: به هر حال این جابه‌جایی از اختیارات وزیر امور خارجه بوده است به همین دلیل معتقدم نباید قضاوت یک‌جانبه صورت گیرد. او با تایید عملکرد حسین امیرعبداللهیان گفت: آقای امیرعبداللهیان دیپلمات خبره و آشنا به عمق استراتژیک منطقه یکی از نیروهای قوی و مجرب بود که در دوران مسوولیتش نقش به‌سزایی و راهبردهای خوبی داشت و آن هم در شرایطی که حوزه کاری‌شان حوزه بسیار حساس و مهمی به شمار می‌آید. علی نجفی خوشرودی ، دیگر نماینده مجلس که دارای سابقه فعالیت در عرصه دیپلماتیک است و اکنون با ورود به مجلس دهم به عضویت کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی درآمده است، تغییرات در وزارت خارجه را امری طبیعی دانست و گفت: طبیعتا آقای دکتر ظریف بر اساس مجموعه شرایط تصمیم جابه‌جایی گرفتند البته آقای امیرعبداللهیان از دیپلمات‌ها و مدیران با سابقه و مجرب، کارشناس و متخصص در حوزه معاونت عربی و آفریقای وزارت خارجه بودند. وی هم‌چنین گفت:‌ پیشینه و فعالیت آقای جابری انصاری نیز حکایت از توانمندی‌های ایشان در این حوزه دارد از این رو این تغییرات طبیعی است و می‌تواند گام جدیدی برای تقویت بیش از پیش وزارت خارجه و پیگیری مسائل مهم باشد. تغییراتی که می‌توان آن را در نهایت مثبت ارزیابی کرد. نجفی با تاکید بر این که سیاست‌های حاکم بر وزارت خارجه مشخص و در چارچوبی معین انجام می‌شود گفت:‌ طبیعتا افراد در مسوولیت‌های مختلف باید سیاست‌های کلی را اجرایی کنند و دستگاه‌های ذی‌ربط با تبادل نظر و هم‌فکری کمک‌های لازم را به دستگاه دیپلماسی می‌کنند. به‌هر حال و با وجود این که برخی رسانه‌ها و افراد تندرو داخلی و خارجی سعی کردند با تقبیح و تشویق خود تغییر حسین امیرعبداللهیان را به نفع خود تمام کنند اما باید به این نکته توجه کرد که دیپلمات‌های همه کشورها منعکس ‌کننده سیاست‌های کشورشان هستند و نمی‌توانند مواضعی خارج از چارچوب منافع ملی خود داشته باشند و در همین راستا مواضع حسین امیرعبداللهیان در وزارت خارجه مواضع شخص ایشان نبود که با تغییرش مواضع ایران در قبال مسائل منطقه و به‌خصوص سوریه، یمن، عراق و بحرین تغییر کند.