موانع عرضه نفت در بورس انرژی پابر جاست

در فاز نخست برای محقق شدن این ایده و در اواخر بهمن 1386 مبادلات فرآورده‌های نفت و پتروشیمی در بازار سرمایه آغاز شد. به دنبال آن در خرداد 87 شورای عالی بورس موافقت اصولی خود را با تاسیس بورس برق اعلام کرد. در این بین تشکیل بازاری منسجم برای در برگیری همه کالاها از جنس انرژی و تشکیل بورسی برای معاملات انواع حامل‌های انرژی پیشنهاد شد. در مجموع بورس انرژی به عنوان چهارمین بورس کشور در چهار حوزه اوراق سلف برق، اوراق قرارداد محور کالاهای انرژی مانند زغال سنگ، نفت و انرژی‌های سبز مانند انرژی‌های خورشیدی پس از موافقت شورای عالی بورس و اوراق بهادار در برنامه کاری سال 1390 بازار سرمایه ایران قرار گرفت که در فاز اول آن قرار بود برق به صورت سلف موازی معامله شود و در فازهای بعدی، بازار مشتقه شامل قرارداد آتی، قرارداد اختیار خرید و معاملات در حوزه بین‌المللی فعال شود. با راه‌اندازی این بازار امکان خرید و فروش انرژی، تامین مالی برای تولیدکنندگان، تامین انرژی برای توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان، کشف قیمت روزانه انرژی، پوشش ریسک، شفافیت معاملاتی، تسهیل در تبادلات انرژی و کاهش هزینه‌های معاملاتی در بخش مبادلات انرژی شد.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، بازیگران اصلی بورس مذکور در بخش معاملات برق، شرکت بورس انرژی، سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت مدیریت فناوری، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، شرکت‌های کارگزاری، شرکت مدیریت شبکه، شرکت توانیر، مصرف‌کنندگان برق و تولیدکنندگان برق هستند و جای وزارت نفت در این بین خالی است، هرچند وزارت نفت در خصوص عرضه نفت خام از طریق بورس انرژی قول‌های مساعدی را قبلا داده بود اما روند اجرایی شدن این کار با توجه به پیگیری‌های انجام شده به کندی پیش می‌رود که این مساله ناشی از مقاومت وزارت نفت است. از سوی دیگر محصولاتی همچون انواع نفت خام، انواع نفت سفید، نفت کوره و مازوت، انواع گازهای طبیعی، کلیه میعانات گازی، انواع گازوئیل، انواع نفتا، نواع بنزین، انواع سوخت جت، هیدروژن، گاز مایع، انواع زغال سنگ و زغال چوب، قطران و کلیه حلال‌ها قابل پذیرش هستند. بورس انرژی ایران همچنین شامل سه بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی است؛ بازار فیزیکی شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز و تابلوی سایر حامل‌های انرژی و بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله است.

در این راستا قراردادهای بورس انرژی به چند مدل تقسیم می‌شود که شامل قرارداد نقدی، قرارداد نسیه، قرارداد سلف، قرارداد کشف پریمیوم، قرارداد سلف موازی، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله هستند. علاوه براین با توجه به گستردگی محصولات عرضه‌شده و نیاز کشورهای همسایه به این کالاها، بورس انرژی توانست در صادرات محصولات غیر نفتی نقش آفرینی کند. در همین راستا برای واکاوی فعالیت‌های بورس انرژی طی این چند سال و موفقیت‌ها و نقاط ضعف این سازمان با سیدعلی حسینی مدیرعامل بورس انرژی به گفت‌وگو نشستیم که مشروح آن را از نظر می‌گذرانید: جناب حسینی برای آغاز بحث، گزارشی از عملکرد بورس انرژی ایران در سال 94 ارائه دهید؟ خوشبختانه سال گذشته برای بورس انرژی ایران سالی موفق و پربار بود، در سال 94 شاهد رشد قابل توجه پذیرش و معاملات حامل‌های انرژی در بازار فیزیکی بورس انرژی ایران بودیم به گونه‌یی که در اردیبهشت‌ماه این سال با معامله 2هزار و 512میلیارد ریال نفتای سبک پالایش نفت لاوان در یک جلسه معاملاتی رکورد جدیدی در زمینه ارزش معاملات روزانه بازار فیزیکی ثبت شد. بازار مشتقه بورس انرژی ایران نیز سال پرکاری را پشت سر گذاشت. این بازار سال خود را با پذیرش و معامله قراردادهای سلف موازی استاندارد نفت کوره شرکت ملی نفت ایران در اردیبهشت‌ماه شروع کرد و تاکنون طی چندین مرحله اوراق سلف موازی استاندارد در زمینه نفت‌خام، فرآورده‌های نفتی و همچنین برق در این بازار پذیرش شده و مورد معامله قرار گرفته است. خوشبختانه ارزش معاملات در بازار سلف موازی استاندارد برق نیز با توجه به مساعدت‌های وزارت نیرو رشد قابل توجهی داشته است به نحوی که ارزش معاملات در این بازار نسبت به سال گذشته رشد 167.7درصدی را تجربه کرده است و همچنین رکورد 441میلیارد ریالی معاملات برق طی یک جلسه معاملاتی نیز در سال 94 ثبت گردید. لطفا جزییات پذیرش و عرضه کالاها در بورس انرژی ایران را شرح دهید؟ نحوه پذیرش در بازار فیزیکی بورس انرژی ایران بدین نحو است که شرکت متقاضی پذیرش کالا با مراجعه به کارگزاران فعال در بورس انرژی ایران اقدام به ارائه درخواست خود به کارگزار مربوطه به همراه سایر مدارک مورد نیاز می‌کند. درخواست‌ پذیرش کالا، به همراه مدارک و مستندات موضوع مادۀ 8 دستورالعمل «پذیرش کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس انرژی»، توسط مشاور پذیرش به بورس ارائه می‌شود. بورس حداکثر ظرف 30 روز پس از تاریخ ثبت درخواست، گزارش کارشناسی خود در خصوص شرایط پذیرش را به انضمام مستندات مربوط با توجه به ماهیت کالا (اصلی، مشابه و...) به هیات پذیرش یا کمیته عرضه ارسال می‌کند. هیات پذیرش یا کمیته عرضه نظر نهایی خود در خصوص پذیرش کالا را طی مهلت زمانی تعیین شده در دستورالعمل «پذیرش کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس انرژی» اعلام می‌دارد. پذیرش اوراق بهادار مبتنی بر کالا از جمله قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله در بازار مشتقه به پیشنهاد بورس به تصویب هیات پذیرش می‌رسد و فرآیند آن در فصل پنجم دستورالعمل «پذیرش کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس انرژی» تشریح شده است. همچنین ضوابط مرتبط با عرضه کالاها و اوراق بهادار مبتنی بر کالا به صورت کامل در بخش دوم و سوم دستورالعمل «معاملات کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس انرژی» تشریح شده است. به چه دلیل تنوع محصولات عرضه شده در بورس انرژی ایران به چند قلم اصلی محدود می‌شود؟ رسالت بورس انرژی ایران از ابتدای تاسیس شرکت بورس انرژی ساماندهی، پذیرش، نظارت و اداره معاملات حامل‏های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر حامل‏های انرژی، فراهم آوردن دسترسی غیر تبعیض آمیز و منصفانه اعضا به بسترهای معاملاتی، همکاری و هماهنگی با نهادهای مالی، شرکت‌ها، سازمان‌ها و نهادهای متولی بازارهای انرژی بوده است و تاکنون نیز با توجه به نوپا بودن توانسته است روند خوبی را در زمینه تحقق این رسالت طی کند. همان‌طور که در رسالت بورس انرژی ایران بیان شده است فراهم آوردن بستر پذیرش و معاملات حامل‌های انرژی از مهم‌ترین اهداف این بورس است که خوشبختانه تاکنون بالغ بر 134 کالا- عرضه‌کننده در حوزه حامل‌های انرژی در این بورس پذیرش شده و معامله روی آنها صورت می‌گیرد که این تعداد بیشتر کالاهای حامل انرژی را در بر می‌گیرد. همچنین این بورس در راستای توسعه و تعمیق بازارها و معاملات خود اقدام به بررسی و امکان‌سنجی پذیرش و معامله کالاها و اوراق بهادار مبتنی بر کالا از قبیل آب، حق‌آبه و پساب و همچنین گواهینامه‌های آلایندگی و کارایی انرژی کرده که امید است با مساعدت نهادهای مرتبط با هر حوزه شاهد راه‌اندازی بازارهایی در این زمینه‌ها نیز باشیم. تامین مالی در بورس انرژی ایران تنها در حد سلف موازی استاندارد برق و در بازه زمانی یک ماهه، باقی مانده است. برنامه بورس انرژی درخصوص استفاده از دیگر ابزارهای تامین مالی چیست؟ بورس انرژی فعالیت خود را در زمینه تامین مالی پروژه‌های حوزه انرژی با قراردادهای سلف موازی استاندارد یک‌ساله شروع کرد و تاکنون از طریق انتشار این اوراق (طی 6 مرحله) بالغ بر 5هزار میلیارد ریال در حوزه نفت خام و 200میلیارد ریال در حوزه برق، تامین مالی برای پیشبرد طرح‌های حوزه انرژی صورت گرفته است. در سال جدید نیز مطابق با برنامه‌ریزی‌ها و هماهنگی‌های صورت گرفته، مقرر شده است بازار تامین مالی از طریق این ابزار رشد مناسبی را تجربه کند. همچنین لازم به ذکر است بورس انرژی در زمینه استفاده از سایر ابزارهای تامین مالی حوزه انرژی اقدام به پیشبرد طرح صندوق پروژه برای تامین مالی صنعت نیروگاهی کرده است، خوشبختانه با همکاری صورت گرفته از جانب سازمان بورس و اوراق بهادار امید است در سال جدید شاهد انتشار نخستین صندوق پروژه در بازار سرمایه ایران باشیم. در زمینه سایر ابزارهای تامین مالی از قبیل گواهی سپرده ‌کالایی، اوراق مشارکت، مرابحه و... در حوزه انرژی نیز این بورس در حال بررسی و امکان سنجی پیاده‌سازی ابزارهای مذکور است. وزیر نفت، در ماه‌های اخیر گفته بودند که برای گسترش معاملات در بورس انرژی ایران در سال 95 برنامه‌ریزی خواهند کرد. این در حالی است که شما در خصوص این برنامه‌ریزی‌ها و همکاری وزارت نفت با بورس انرژی ایران اظهار نارضایتی کردید، موضوع این ناهماهنگی چیست؟ خوشبختانه مساعدت‌ها و تعاملات مجموعه وزارت نفت به‌ویژه وزیر محترم با بورس انرژی ایران در زمینه‌های مختلف اعم از پذیرش و معاملات حامل‌های انرژی بسیار سازنده بوده است. منتهی با توجه به ساختار دولتی حاکم بر بخش انرژی ایران، روند وقوع تغییرات در این حوزه به کندی صورت می‌گیرد که لازم است در این زمینه اقداماتی اساسی صورت گیرد، البته همیشه در هنگام حرکت ساختارهای دولتی به سمت خصوصی‌سازی یکسری چالش‌ها و موانع وجود دارد که طبیعی است و امید است با همکاری نهادهای درگیر در این حوزه هر چه سریع‌تر این موانع مرتفع شود. برخی کارشناسان معتقدند که مشکل نقل و انتقالات ارز و همچنین برخی موانعی که پیش پای وزارت نفت است، آینده عرضه نفت را در بورس انرژی مبهم کرده است؛ برنامه بورس انرژی ایران در این خصوص چیست؟ همان‌طور که اطلاع دارید عرضه انواع نفت از جمله نفت گاز، نفت سفید و نفت کوره مدت‌هاست که در بورس انرژی ایران عملیاتی شده و بطور منظم در حال انجام است. همچنین بورس انرژی ایران در راستای مرتفع کردن چالش‌ها و موانع مرتبط با عرضه نفت‌خام اقدام به برگزاری جلسات تخصصی با مجموعه وزارت نفت کرده است تا هرچه سریع‌تر ضمن رفع موانع موجود، زمینه برای شروع معاملات صادراتی این کالا در بورس انرژی ایران فراهم گردد. تا قبل از توافق هسته‌یی و مشکلات موجود در زمینه تحریم‌های حوزه انرژی، مرتفع کردن برخی موانع با دشواری‌های زیادی همراه بود، خوشبختانه فضای پسابرجام توانسته‌ روند حل موانع موجود را تسریع بخشد. هرچند موانع و محدودیت‌های قانونی، عملیاتی و مدیریتی داخلی کماکان تاحد زیادی پابرجاست که امیدواریم مرتفع شود. عرضه نفت خام در بورس انرژی در چه مرحله‌یی قرار دارد؟ عرضه نفت خام در بورس انرژی پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و نیازمند در نظر گرفتن همه جوانب است، لذا راهبرد این بورس در وهله اول، عملیاتی کردن عرضه میعانات گازی در رینگ بین‌الملل است. این محصول یکی از محصولات با ارزش انرژی است که از آن به عنوان نفت سبک نیز نام برده می‌شود. دراین خصوص جلسات کارشناسی با مجموعه وزارت نفت تشکیل شده است و خوشبختانه در این جلسات موانع عمده پیش‌رو برطرف شده و امید داریم در سال جاری با رفع موانع عملیاتی باقیمانده، شاهد آغاز عرضه این محصول در بورس انرژی با سازوکار معین باشیم. از آنجایی که ماده 12 قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور به انعقاد قراردادهای فروش کالا و ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری برای اشخاص حقیقی و حقوقی، تامین مالی بخش صنعت نفت، گاز و برق خلاصه می‌شود؛ بورس انرژی در رابطه با این قانون چه اقداماتی انجام داده است؟ درخصوص تحقق بند «الف» ماده مذکور این بورس اقدام به انجام هماهنگی‌هایی با مجموعه وزارت نفت برای افزایش تامین مالی از طریق بورس انرژی برای پیشبرد طرح‌های توسعه‌یی بالادستی و پایین‌دستی کرده است. همچنین در راستای افزایش صادرات فرآورده‌های نفتی بورس انرژی اقدام به تقویت رینگ‌ بین‌الملل خود و جذب مشارکت‌کنندگان خارجی کرده است. در خصوص تحقق بند «ب» ماده مذکور، این بورس اقدام به امکان‌سنجی راه‌اندازی بازار گواهینامه‌های کارایی انرژی کرده است تا ضمن قابل معامله کردن این اوراق برای تامین مالی، پروژه‌های کارایی انرژی زمینه را برای کاهش شدت انرژی در ایران و به تبع آن کاهش انتشار گازهای گلخانه‌یی فراهم آورد. در راستای تحقق اهداف تعیین شده در بندهای «پ» و «ت» ماده مذکور نیز بورس انرژی ایران برنامه‌های مشترکی را با وزارتخانه نیرو از جمله تامین مالی صنعت نیروگاهی، راه‌اندازی بازار آب، حق‌آبه و پساب و... تدوین کرده است. چشم‌انداز بازار سرمایه در سال جاری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ چشم‌انداز دوران پساتحریم و همچنین نامگذاری سال جدید به عنوان سال «اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل» توسط مقام معظم رهبری، سال جدید را به نقطه عطفی برای بازار سرمایه ایران تبدیل کرده است. با بهره‌گیری از پتانسیل‌های به وجود آمده، بازار سرمایه می‌تواند در سال 95 رشد قابل ملاحظه‌یی را تجربه کند. پتانسیل‌های به وجود آمده تمام ارکان بازار سرمایه و به صورت خاص بورس‌های اوراق بهادار و کالایی را در بر می‌گیرد و می‌تواند به مطرح شدن این بورس‌ها در سطح منطقه‌یی کمک شایانی کند. اگر بخواهیم مقایسه‌یی در خصوص گردش سالانه سهام بازار سرمایه کشورهای منطقه با بورس ایران داشته باشیم، چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی در این میان وجود دارد؟ هرچند طی یک دهه گذشته بازار سرمایه ایران از رشد چشمگیری در اغلب پارامترهای مهم همچون ارزش بازار تعداد شرکت‌های پذیرفته شده، ایجاد نهادهای مالی جدید، انتشار ابزارهای مالی نوین، رونق بورس‌های کالایی و گردش معاملات سهام برخوردار بوده است، لیکن به نظر می‌رسد از بعد گردش معاملات کماکان نیاز به راهبردهای دقیق و موثری وجود دارد تا بتوان بازار مالی ایران را به سطح رقابتی و قابل قبول در بین بورس‌های مطرح منطقه رساند. به عنوان سوال آخر، در مجموع ارزیابی شما از سال 95 و برنامه‌های بورس انرژی ایران چیست؟ با توجه به دید مثبت وزارتخانه‌های نفت و نیرو نسبت به بورس انرژی ایران و همچنین مساعدت‌های این وزارتخانه‌ها و نهادهای مرتبط در زمینه گسترش و تعمیق معاملات بازارهای بورس انرژی ایران، امید است در سال جدید بتوانیم در راستای تعمیق و توسعه بازار فیزیکی حامل‌های انرژی، متنوع‌سازی ابزارهای مالی حوزه انرژی، پذیرش کالاهای جدید گام‌های اساسی ‌برداریم.